Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τα καιρικά φαινόμενα, η ένταση των οποίων αυξάνει τα τελευταία χρόνια, είναι πλέον ορατές και στην καθημερινότητα των πολιτών.
Η πρόσφατη κακοκαιρία μάλιστα του περασμένου Φεβρουαρίου που έπληξε τη δυτική Κρήτη και προκάλεσε σοβαρές ζημιές στις υποδομές του νησιού και του νομού Ρεθύμνου ειδικότερα, αποτέλεσε το πλέον ισχυρό παράδειγμα των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής και ένα καμπανάκι για την ανάγκη άμεσης λήψης μέτρων, τόσο σε ότι αφορά την ποιότητα και την ακαταλληλότητα έργων, όσο και μέτρων προληπτικού χαρακτήρα.
Την ίδια στιγμή όμως η κλιματική αλλαγή, αλλά και τα φυσικά φαινόμενα αποτελούν σημαντική απειλή και για τα μνημεία γι’ αυτό και η προστασία τους αναδεικνύεται ως μείζονα προτεραιότητα με δεδομένο ότι η καταστροφή των «ζωντανών οργανισμών» της πολιτιστικής μας κληρονομιάς θα έχει αρνητικό αντίκτυπο λόγω της πολιτιστικής τους σημασίας ως πηγή πληροφοριών για το ιστορικό παρελθόν, αλλά και της οικονομικής και κοινωνικής τους βαρύτητας ως σύμβολα εθνικής ταυτότητας.
Ήδη από το 2016 η Εφορεία Αρχαιοτήτων και το ΙΤΕ εντάχθηκαν και συμμετέχουν μαζί με επτά ακόμα ευρωπαϊκές χώρες το πρόγραμμα «Storm»-Προστατεύοντας την πολιτιστική κληρονομιά, διαχείριση τεχνικών και οργανωτικών πόρων», το οποίο ολοκληρώνεται τον Μάιο και στόχο έχει να παρέχει κρίσιμα εργαλεία λήψης αποφάσεων σε όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές. Αυτό θα παρέχει μια νέα καινοτόμο δυνατότητα βελτίωσης των εφαρμοζόμενων διαδικασιών που σχετίζονται με τρεις συγκεκριμένους τομείς που αποτελούν του πυλώνες του έργου: Πρόληψη, παρέμβαση και πρακτικές, σχεδιασμός και διαδικασίες.
Στο πλαίσιο του προγράμματος ήδη έχουν τοποθετηθεί σε τέσσερα σημεία του φρουρίου ειδικοί αισθητήρες-ρωγμόμετρα και επιταχυνσιογράφος, ενώ έχουν χωροθετηθεί και οι θέσεις οι οποίες παρακολουθούνται με ηλεκτρική τομογραφία. Αντίστοιχα στον φάρο του Ενετικού λιμένα έχει τοποθετηθεί επιταχυνσιογράφος, ο οποίος καταγραφεί τη «συμπεριφορά» του μνημείου σε περιπτώσεις σεισμικών δονήσεων.
Η παρακολούθηση των «αντιδράσεων» των μνημείων καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος είναι καθημερινή και συστηματική, αφού καταγράφονται με ηλεκτρονικά συστήματα τελευταίας τεχνολογίας και τα συμπεράσματα που θα προκύψουν θα είναι πολύτιμα και θα δώσουν σαφείς απαντήσεις στους επιστήμονες σε σχέση με τη μεθοδολογία που πρέπει να ακολουθούν για να τα προστατεύσουν. Στο «μικροσκόπιο» ευρωπαϊκού προγράμματος έχουν μπει τέσσερα μνημεία της πόλης του Ρεθύμνου, προκειμένου να θωρακιστούν από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και τις φυσικές καταστροφές.
Φρούριο Φορτέτσας, Ενετικός φάρος, Κρήνη Ριμόντι και το παλιό σαπουνοποιείο (οδός Μοσχοβίτου) βρίσκονται ήδη στο επίκεντρο επιστημόνων που συμμετέχουν στο πρόγραμμα «Storm».
Ο Κώστας Γιαπιτσόγλου, αρχαιολόγος στην Εφορεία Αρχαιοτήτων, αναφέρθηκε στη σημασία του προγράμματος τονίζοντας μεταξύ άλλων:
«Eίναι πολύ επίκαιρο το πρόγραμμα αυτό γιατί όπως έχουμε διαπιστώσει η κλιματική αλλαγή είναι έντονη τα τελευταία χρόνια και ισχυρό παράδειγμα αποτελεί η σκόνη η αφρικανική που είναι πολύ πιο έντονη από τα προηγούμενα χρόνια και η οποία φυσικά δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στα μνημεία γιατί εισχωρεί μέσα στα πετρώματα στους λίθους. Τα καιρικά φαινόμενα είναι πιο έντονα πλέον, τουλάχιστον από όσο μπορούμε να διαπιστώσουμε εμείς οι μη ειδικοί και χρειάζεται να ληφθούν μέτρα, προκειμένου να διασωθούν τα μνημεία. Το πρόγραμμα «storm» στο οποίο συμμετέχει η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, μας παρέχει την τεχνογνωσία για το πως αυτό μπορεί να γίνει. Ήδη έχουμε τοποθετήσει τα ρωγμόμετρα σε τέσσερα διαφορετικά σημεία του μνημείου στη Φορτέτσα, τα οποία μας δίνουν δεδομένα, τα οποία ελέγχονται. Έχουμε επίσης δυο μετεωρολογικούς σταθμούς, ένα στη Φορτέτσα και ένα στα γραφεία μας. Το πρόγραμμα ολοκληρώνεται 7 Μαΐου και το διήμερο 8-9 θα γίνει επίσημη παρουσίαση των αποτελεσμάτων του στο Ρέθυμνο».
Προσομοίωση άσκησης και αποκατάσταση τοίχου στο νότιο τμήμα του προμαχώνα του Αγίου Λουκά
Στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «strom» για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία, πραγματοποιήθηκε την περασμένη Τετάρτη η πρώτη άσκηση-προσομοίωση που αφορούσε την άρση ετοιμορροπίας του τοίχου με τη διπλή κανιονοθυρίδα, που βρίσκεται στο νότιο τμήμα του προμαχώνα του Αγίου Λουκά, εξαιτίας ισχυρής βροχόπτωσης.
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Κώστα Γιαπιτσόγλου, σκοπός της προσομοίωσης ήταν να διαπιστωθεί η αμεσότητα της επέμβασης καθώς και τα πρώτα σωστικά μέτρα στο μνημείο μετά από την ισχυρή βροχόπτωση .
Σύμφωνα με τον ίδιο, η άσκηση που ξεκίνησε το πρωί ολοκληρώθηκε στη 1 το μεσημέρι, έδειξε ότι το επίπεδο ετοιμότητας της Εφορείας Αρχαιοτήτων είναι υψηλό, καθώς όπως είπε, έγινε αμέσως υποστύλωση του υπόλοιπου τοίχου και των κανιονοθυρίδων και ξεκίνησε πραγματικά η αποκατάσταση του τοίχου που όντως είχε πρόβλημα. «Στο πλαίσιο της άσκησης ελέγξαμε τους χρόνους και επί τόπου φέραμε τα υλικά και τα εργαλεία, ενώ έφτασε και ο δήμος με αρχιτέκτονα κα από κοινού αποφασίστηκαν τα μέτρα δράσης και η στερέωση του υπόλοιπου τοίχου και άρχισε η αποκατάσταση του τμήματος που είχε πρόβλημα. Ήταν ένα σενάριο προσομοίωσης αλλά με πραγματικό πρόβλημα γ’ αυτό και λάβαμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για να γίνει άρση της ετοιμορροπίας και να αποκατασταθεί ο τοίχος με το πρόβλημα στο νότιο τμήμα του προμαχώνα του Αγίου Λουκά», ανέφερε.
Στην άσκηση συμμετείχαν το προσωπικό της Εφορείας, αρχαιολόγοι, τεχνικοί, πολιτικός μηχανικός, τεχνίτες και συντηρητές καθώς και αρχιτέκτονας του δήμου Ρεθύμνης, ενώ ο δήμος παρείχε και υλική βοήθεια. Ακολούθως στις 7 Μαΐου θα γίνει μια ακόμα προσομοίωση που θα αφορά τον προμαχώνα του Αγίου Παύλου επί της οδού Κατεχάκη και σε αυτή θα συμμετέχουν όλοι οι εταίροι του προγράμματος, η υπηρεσία πολιτικής προστασίας της περιφέρειας, το τμήμα πολιτικής προστασίας του δήμου, η πυροσβεστική υπηρεσία, η αστυνομία, το λιμεναρχείο, το ΕΚΑΒ και το σώμα Εθελοντών Σαμαρειτών του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού.
Σημειώνεται ότι τα αποτελέσματα του «STORM» θα δοκιμαστούν σε σχετικές μελέτες σε πέντε διαφορετικές χώρες: Ιταλία (Θέρμες του Διοκλητιανού, Ρώμη), Ελλάδα (Ιστορικό Κέντρο του Ρεθύμνου, Κρήτη), Ηνωμένο Βασίλειο (αρχαιολογικό πάρκο Μελλόρ, Μάντσεστερ), Πορτογαλία (ρωμαϊκά ερείπια της Τροίας), Τουρκία (Έφεσος Ανατολίας) και σε ακόμη μία περιοχή η οποία είναι υπό την επίβλεψη του συνεργαζόμενου φορέα διαχείρισής της (Πομπηία, Ιταλία).
Οι προαναφερόμενες περιοχές, οι οποίες χαρακτηρίζουν με τον καλύτερο τρόπο την πλούσια ευρωπαϊκή πολιτιστική κληρονομιά, έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και αντιπροσωπεύουν μια πρόκληση ως προς την αντιμετώπιση διαφορετικών προβλημάτων και κινδύνων προερχομένων από την κλιματική αλλαγή, παράλληλα με την ανθρωπογενή επίδραση.
