Στο βιβλίο του Νίκου Αγγελή «Αλέξιος Καλλέργης» ο Μέγας Άρχων που διασκεύασα σε θεατρικό έργο το 2008, υπάρχει ένα ακόμα στοιχείο που αναφέρεται στην οικογένεια Σκορδίλη.
Σύμφωνα με το βιβλίο συνόρευε με το αρχοντικό του Αλέξιου Καλλέργη με κάποιου Σκορδίλη, ο οποίος είχε μια πανέμορφη κόρη, την Ειρήνη. Η κοπέλα βλέποντας τον Αλέξιο, χωρίς να το αντιλαμβάνεται ο νεαρός, τον ερωτεύτηκε. Ανάμεσα στις οικογένειες όμως είχε αναπτυχθεί μια έχθρα για ασήμαντη αφορμή. Τα ζώα του ενός προκαλούσαν φθορές στην αγροτική περιουσία του άλλου και γι’ αυτό «ήταν στα μαχαίρια».
Για κάποιους άλλους όμως που ασχολήθηκαν με τα εσώτερα του στοιχείου αυτού, ο Σκορδίλης δεν μπορούσε να ανεχθεί τον Καλλέργη, που είναι γεγονός ότι αποτελούσε μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.
Μέχρι που ήρθε η μεγάλη στιγμή να εξασφαλίσει προνόμια για τους συντοπίτες του υπογράφοντας συνθήκη με τη Γαληνοτάτη το 1299, οπότε κέρδισε το γενικό θαυμασμό και έμεινε στην ιστορία ως ο Μέγας Άρχων.
Ο Νίκος Αγγελής με τον αξέχαστο εκείνο τρόπο, που καθήλωνε τον αναγνώστη, αναφέρει στη μυθοπλασία του, που έχει και ιστορικά γεγονότα, πως κάποτε ο Αλέξιος πρόσεξε την Ειρήνη αλλά έχοντας γνωρίσει στο μεταξύ τη φλογερή ενετή αρχόντισσα Μαρίνα Φώσκολο, ξέχασε τη Σκορδιλοπούλα, για να τη θυμηθεί όταν χρειάστηκε να δώσει ένα καλό μάθημα στην «άτακτη» Μαρίνα, που τον είχε φέρει εκτός εαυτού με τις ιδιοτροπίες της. Παντρεύτηκε τελικά την Ειρήνη, με την οποία απέκτησε αρκετά παιδιά, αλλά δεν στάθηκε πιστός γιατί από τη μια η Μαρίνα Φώσκολο, από την άλλη οι πολιτικές φιλοδοξίες, δεν του επέτρεπαν να ασχοληθεί με την οικογένεια.
Αν δεχτούμε ως μια πραγματικότητα και αυτό το υπέροχο αφήγημα που όσες φορές κι αν διαβάσεις το βιβλίο δεν αισθάνεσαι πως το απόλαυσες αρκετά, οι Σκορδίληδες ήταν αυστηροί ως γονείς και πολέμιοι κάθε ανηθικότητας. Ακόμα όμως και το γεγονός ότι αντιμετώπιζαν ως ίσοι πως ίσο τον Μεγάλο Άρχοντα αυτό και μόνο δείχνει πως ήταν από τις πλέον ισχυρές οικογένειες του τόπου. Άλλωστε ας μην ξεχνάμε πως υπάρχουν και τοπωνύμια αλλά και περιοχές με το όνομά τους.
Μια από τις κύριες επαναστάσεις κατά των Ενετών κινήθηκε από τον Κανδανολέων ή Λυσσογιώργη που ήταν της οικογένειας Σκορδύλη.
Στον Ενετοτουρκικό πόλεμο (1645-1669) ο Κρητάρχωντας Ευστράτιος Σκορδύλης ή Βούρβαχης πολεμά με τους Σφακιανούς κατά του νέου κατακτητή βοηθώντας τους πολιορκημένους του Κάστρου.
Το 1669 ανέλαβε Σκορδύλης εκ μέρους των Ενετών του Μοροζίνη να διαπραγματευτεί την παράδοση του Ηρακλείου στους Τούρκους και την υπογραφή της συνθηκολόγησης.
Τα επόμενα χρόνια μετά την πτώση του Χάνδακα οι Σκορδύλοι διασπείρονται στον Ελλαδικό χώρο από την Κέρκυρα μέχρι τις Κυκλάδες.
Ο ιστορικός Ι. Μουρέλος σε διάλεξη που έδωσε στην στρατιωτική λέσχη Ηρακλείου με θέμα «Βούρβαχοι» αναφέρει οικογένειες που όπως ισχυρίζεται προέρχονται από τους Σκορδύλιδες.
Από τους πιο γνωστούς που ανέφερε ήταν οι Βούρβαχοι, οι Πάτεροι, ο Μαυροπάτερος, ο Ψαρομηλίγγος, ο Παπαδόπουλος, ο Σεβαστός, ο Καψοκαλύβης, κ.α
Από αυτούς προέρχονται μεταξύ άλλων και οι Βουρδουμπάδες, οι Τσιριντάνηδες, οι Στρατηγοί, οι Δεληγιαννάκηδες και οι Ζαμπετάκηδες.
Ο Πάρις Κελαϊδής στη σελίδα 306 της εγκυκλοπαίδειας των Σφακίων διαφοροποιείται από τον Μουρέλο ως προς τις πέντε τελευταίες οικογένειες.
Το πιθανότερο είναι να ισχύουν και οι δύο καταγραφές των παραπάνω ιστορικών, μάλιστα όσον αφορά τον Κανδανολέων, ήταν συγγενής των Σκορδυλών – Βουρβάχων.
Συνιστούμε θερμά την ιστοσελίδα «Σφακιά-Η ρίζα της Κρήτης» σ’ εκείνους που θέλουν να πληροφορηθούν περισσότερα για τις οικογένειες αυτές. Αναφέρει πολλά και απόλυτα ακριβή στοιχεία για το θέμα αυτό.
Από τα πιο ενδιαφέροντα είναι μια μεγάλη βεντέτα μεταξύ των Σκορδιλών και Βαλεριανών και το συμφωνητικό που δίνει τέλος στη διαμάχη αυτή και αναφέρει τα εξής:
Συμφωνητικό του 1435
Συμφωνητικό μεταξύ Σκορδιλών και Βαλεριανών το 1435 μ.Χ. με σκοπό να σταματήσει η βεντέτα μεταξύ τους. Σε κάποιο σημείο αναγράφεται η συγγένεια των οικογενειών αυτών. Το κείμενο που έχει μεταγραφεί και στην καθομιλουμένη για καλύτερη κατανόηση αναφέρει σχετικά:
«Με το να έχομε πολυμερείς ταραχές με το Νικόλαο Βαλεριανό και με τους ανθρώπους του και συγγενείς μας, εμείς Γερώνυμος Σκορδίλης, με τους ανθρώπους μου και συγγενείς μου, επειδή τους πείραζαν τα πρόβατά μας στο Διχαλωτό Λαγκό και είχαμε καθημερινούς σκοτωμούς αναμεταξύ μας, καθώς και σκότωσαν οι δύο αυτάδελφοι Πέτρος και Νικόλαος Σερρηγιάννηδες, το αυτάδελφο μου Ανδρέα Σκορδίλη εξ αιτίες, όπου πολλές φορές πείραζαν τα γιδοπρόβατα μας και αυτός ο ίδιος ως όπου ήτο ναύτης και πειρατής και δια να μας λείψουν οι καθημερινές ταραχές και σκοτωμοί, συμπεθερεύομε και συμφωνούμε τα δύο μέρη και δίνει ο αυτάδελφος μου Κωνσταντίνος Σκορδίλης την θυγατέρα Μαρία εις τον Ευστράτιο Βαλεριανό ανιψιό πρώτο του Νικολάου Βαλεριανού κατά θείους και ιερούς νόμους της αγίας εκκλησίας μας. Δια τούτο συμφωνούμε ως αδέλφια όπου εγινήκαμε, αν κατέβου τα γιδοπρόβατα μας στο λεγόμενο Διχαλωτό Λαγκό και Λάκκο Καλό λεγόμενο και λοιπά μέρη και στο ένα μέρος και στο άλλο να τα θεωρούν ως δικά τους, αν βγουν πάλι τα δικά τους γιδοπρόβατα πάνω στο δικό μας μέρος Λάκκους λεγόμενο να τα θεωρούμε και εμείς ως δικά μας. Λοιπόν δια τούτο συμφωνήσαμε τα δύο μέρη και υπογράφουμε και τα δύο μέρη όλοι συγγενείς και ξένοι του καθενός και πρωτόγεροι και δια τούτο κάνομε δύο όμοια απαράλλακτα να κρατεί ο καθένας το ένα δια πάντα και ασφάλεια καθεμιανού.
Οι δικοί του Γερώνυμου Σκορδίλη και ο ίδιος.
Ιερώνυμος Σκορδίλης, Κωνσταντίνος Σκορδίλης, Μανουήλ Σκορδίλης, Γεώργιος Σκορδίλης, Μιχαήλ Σκορδίλης, Ιωάννης Σαρακηνός, Βάρδας Πατέρας, Εμμανουήλ Ψαρομήλιγγος, Εμμανουήλ Ποντικός, Αντώνιος Τρεπής, Παύλος Ριζάκης.
Οι δικοί του Νικόλαου Βαλεριανού και ο ίδιος.
Νικόλαος Βαλεριανός, Εμμανουήλ Βαλεριανός, Ευστράτιος Βαλεριανός, Ευστράτιος Φορλινός, Νικηφόρος Βιτσάκης, Γεώργιος Βιολινός, Θεόδωρος Μαρίνης, Βάρδας Τραγινός, Σταμάτιος Σαρηγιάννης, Πέτρος Σαρηγιάννης, Νικηφόρος Σαρηγιάννης, Αντώνιος Ρισιρίκος, Γεώργιος Καχάκος, Ιωάννης Καντηλάκης, Κωνσταντίνος Μαυρίκης.
Εν Χώρα Σφακιών 26 Οκτωβρίου 1435
Ο γραφέας Ανδρέας Σκαρλάτος».
Η οικογένεια μετά την πτώση του Χάνδακα το 1669
Οι Κρήτες της Κρητικής ή της Βενετικής ευγένειας μετά από απόφαση του Συμβουλίου της Κοινότητας του Χάνδακα και το δουκικό διάταγμα της 31 Οκτωβρίου 1669 όπου και αν μετοικούσαν θα τύγχαναν των προνομοίων που είχαν ως ευγενείς.
Δηλαδή θα μπορούσαν να διεκδικήσουν δημόσια αξιώματα καθώς και την είσοδο τους στα τοπικά συμβούλια των κοινοτήτων. Με αυτό τον τρόπο η οικογένεια Σκορδύλη μπήκε από τα πρώτα χρόνια της μετοίκησης της στην Κέρκυρα στα δημόσια αξιώματα με τα μέλη της.
Στην ιστοσελίδα http://www.corfuhistory.eu/ αναφέρεται η οικογένεια Σκορδίλη, που νέμονται αξιώματα από τα πρώτα χρόνια που εγκαταστάθηκαν στο νησί.
Στην Επανάσταση Κρήτης 1866-69 ο Κ. Εμμ. Σκορδίλης υπογράφει ως μέλος της Προσωρινής Κυβέρνησης Κρήτης τον κανονισμό της δικαιοσύνης.
Άλλοι Σκορδίληδες
Ο αξέχαστος Γιώργης Εκκεκάκης στο βιβλίο του «Ρεθεμνιώτες» αναφέρει κάποιον Μαρίνο Σκορδίλη, που γεννήθηκε το 1889, αλλά αγνοούμε τη χρονολογία θανάτου του.
Ήταν Ταγματάρχης της Χωροφυλακή από το Μοναστηράκι Αμαρίου. Είχε λάβει μέρος στο Μικρασιατικό πόλεμο. Δεν έχουμε καμιά άλλη πληροφορία σχετικά με τον Μαρίνο Σκορδίλη.
Επίσης αναφέρει και κάποιον Σπυρίδωνα Σκορδίλη φιλόλογο, καθηγητή στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου τα προπολεμικά χρόνια. Ήταν ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Φίλων Ρεθύμνης (1934) μαζί με τον Μιχαήλ Πρεβελάκη, που ήταν ο πρώτος πρόεδρος και άλλους φιλοπρόοδους Ρεθεμνιώτες
Για το φορέα αυτό ο κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, αναφέρει πως του ανετέθη από το δήμο Ρεθύμνου η εποπτεία της νυκτερινής σχολής, λόγω μαρασμού του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου που είχε μέχρι τότε το καθήκον αυτό.
Επίσης αναφέρει πως ήταν από τα πολλά υποσχόμενα σωματεία αλλά δυστυχώς πολύ σύντομα έμελλε να περιέλθει σε μεγάλη εξασθένηση και να πάψει κάθε δράση.
Τέλος ο Γιώργης Εκκεκάκης στο βιβλίο του «Ρεθεμνιώτες» κάνει μνεία ενός ακόμα Σκορδίλη του Στυλιανού.
Αυτός ήταν γιατρός και ανακοινώσεις του με νεότερες μεθόδους αντιμετώπισης ασθενειών της εποχής εκείνης δεσπόζουν στον τοπικό τύπο.
Δημιούργησε οικογένεια με την Τιτίκα Ανυφαντάκη το 1914. Στο περιοδικό «Κρητική Εστία» αναδημοσιεύεται ένα εξαιρετικού ενδιαφέροντος άρθρο του με θέμα «Η διάσωσις Ρωσικής ατμακάτου» (1957).
Παπα-Μιχαήλ Σκορδίλης
Πρόκειται για μια σπουδαία φυσιογνωμία, που αναπτύσσει με το δικό του μοναδικό τρόπο ο επίτιμος σχολικός σύμβουλος Π.Ε, κ. Γεώργιος Εμμ. Περπιράκης στο βιβλίο του «Ατσιπόπουλο» Ιστορία-Οικονομία-Πολιτισμός.
Ο ιερέας αυτός γεννήθηκε στο Ατσιπόπουλο το 1857 και πέθανε στο ίδιο χωριό στις 10 Μαρτίου 1937, σε ηλικία 80 χρόνων.
Υπηρέτησε στην ενορία Ατσιποπούλου από το 1891 μέχρι το 1920.
Ήταν ένας δυναμικός άνθρωπος και ένας ικανός πνευματικός ηγέτης. Είχε το χάρισμα όπως και σύγχρονοι ιερείς της περιοχής να φέρνει κοντά στην Εκκλησία τους πάντες.
Ήταν πρόθυμος ν’ ακούσει και να συμβουλεύσει, να συμπαρασταθεί και να μοιραστεί με κάθε ενορίτη του χαρές και λύπες. Ήρθε σαν δώρο Θεού όταν το χωριό συγκέντρωνε τα κομμάτια του μετά από τις συμφορές μιας ακόμα επανάστασης.
Ήταν αυτή του 1889 όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία περιόρισε σημαντικά τα προνόμια των Κρητών μετά την επανάσταση που ξέσπασε με πρωτοβουλία των ηγετών του συντηρητικού κόμματος (καραβανάδων). Είχε αναθέσει στον συνταγματάρχη Ταξίν την αστυνόμευση της Κρήτης, θέτοντας τον επικεφαλής σώματος 200 ανδρών που στρατολογήθηκαν στη Μακεδονία. Η επανάσταση του 1889 καταπνίγηκε μετά από ένα οκτάμηνο. Ακολούθησαν σφαγές χριστιανών, πυρπολήσεις χωριών, βεβηλώσεις και καταστροφές ναών και άλλες βιαιοπραγίες, κάτι που ανάγκασε το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως να κηρύξει την Εκκλησία υπό διωγμό. Σε ένδειξη διαμαρτυρίας έκλεισαν σε ορισμένες επαρχίες όλοι οι ναοί και απεστάλησαν επιστολές διαμαρτυρίας προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις.
Ένα πυρπολημένο χωριό ανέλαβε να ποιμάνει ο παπα-Μιχάλης Σκορδίλης.
Κατεστραμμένος ήταν και ο ναός του Αγίου Ελευθερίου. Ο αγαθός λευίτης με πίστη και υπομονή κατάφερε και να επισκευάσει την εκκλησία και να την επεκτείνει προς τη δυτική πλευρά. Κατασκεύασε το γυναικωνίτη και ανέθεσε στον Ηρακλειώτη Γεώργιο Καρκανάκη την κατασκευή του τέμπλου που αποτελεί έργο τέχνης.
Ο παπα-Μιχάλης είχε πάθος με την τάξη. Και φρόντιζε να κρατά σημειώσεις για το κάθε τι που αφορούσε τα καθήκοντά του. Έτσι σε ένα βιβλίο με καλλιγραφικά γράμματα κατέγραφε ό,τι είχε σχέση με τη φυσική κίνηση του χωριού. Γάμοι, Γεννήσεις, Βαπτίσεις, Θάνατοι σημειώνονταν με κάθε λεπτομέρεια. Κι εκείνος μεν είχε μια εικόνα της ενορίας του, για την περίπτωση που χρειαζόταν κάποιο στοιχείο, αλλά χωρίς να το επιδιώξει άφησε για τους διαδόχους του μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών που διευκολύνει και τον σύγχρονο ερευνητή.
Σε πολλές περιπτώσεις το βιβλίο αυτό έδωσε απαντήσεις σε κοινωνικά θέματα. Ξέρουμε για παράδειγμα ότι οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν μεταξύ ομοχωρίων. Και το πιο σημαντικό. Εκεί που ο παπα-Μιχάλης σημείωνε το θάνατο κάποιου, ανέφερε δίπλα και την αιτία θανάτου.
Αυτά τα στοιχεία αξιοποίησε ο πανεπιστημιακός Χρήστος Λιονής και σε ένα συνέδριο του Πολιτιστικού Συλλόγου Ατσιποπούλου το 2013, κατέπληξε τους πάντες με τη ανακοίνωσή του, στην οποία με στατιστικά στοιχεία που βασίστηκαν στις σημειώσεις του παπα-Μιχάλη Σκορδίλη, έδωσε μια εικόνα της θνησιμότητας. Για παράδειγμα από Γεροντικό μαρασμό είχε πεθάνει το 22,5%. Από φυματίωση, πνευμονία το 6,5%. Από χρόνια νοσήματα το 5,5%. Από φόνους το 2,5%.
Περισσότερα αναφέρει ο κ. Περπυράκης στο συγκεκριμένο κεφάλαιο του βιβλίου του.
Ένα ακόμα ενδιαφέρον στοιχείο που ανέφερε ο κ. Λιονής ήταν για τους περισσότερους θανάτους που σημειώθηκαν το 1896, που εξαιτίας υπερσυγκέντρωσης πληθυσμού στην πόλη και τις χείριστες συνθήκες ζωής είχε ενσκήψει επιδημία ευλογιάς. Η νόσος είχε επεκταθεί και στα γύρω χωριά πλήττοντας κυρίως παιδιά.
Δυστυχώς η πηγή αυτή πολύτιμων πληροφοριών στέρεψε όταν ο παπα-Μιχάλης αποσύρθηκε από τα καθήκοντά του. Οι επόμενοι δεν μιμήθηκαν το παράδειγμά του. Έτσι έμεινε αυτός μόνος να αποτελεί και το μοναδικό παπα -«ληξίαρχο» που συναντούμε στα οδοιπορικά μας.
Ο παπα-Μιχάλης που εκτός των άλλων φημιζόταν για την εντιμότητά του διατηρούσε και βιβλίο εσόδων -εξόδων με απόλυτη επίσης τάξη και ευκρίνεια. Εκεί σημείωνε και το δεκαράκι που έμπαινε ή έβγαινε από το εκκλησιαστικό ταμείο.
Και από το βιβλίο αυτό χάρις στα σχόλια που υπάρχουν στην αιτιολογία, έχουμε και μια εικόνα της οικονομικής δραστηριότητας της περιοχής αλλά και του κοινωνικού έργου της ενορίας.
Ο λαμπρός αυτός ιερέας είχε δημιουργήσει οικογένεια το 1878 με την Θεοδώρα Ιωάννη Κουλοπούλου από τη Γουμένισσα Καλαβρύτων. Απέκτησε τέσσερα παιδιά, μια θυγατέρα την Αναστασία (1879)και τρεις γιους τον Νίκο (1883), τον Χαράλαμπο (1886) και τον Αλέξιο (1891).
Οικισμός Σκορδίλο
Η σημαντικότητα της ιστορικής αυτής οικογένειας φαίνεται από τα τοπωνύμια που υπάρχουν με το όνομά της.
Γνωστός είναι οι οικισμός Σκορδίλο στην Αλφά του δήμου Μυλοποτάμου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 180 μ. και απέχει 22 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο. Αναφέρεται για πρώτη φορά το 1842 από τον Χουρμούζη Βυζάντιο. Το όνομά του πρέπει να σχετίζεται με τη βυζαντινή οικογένεια των Σκορδιλών. Κατά την απογραφή του 1881 είχε 125 κατοίκους, το 1900: 131 κατ. το 1920: 112 κατ., το 1928: 122 κατ., το 1940: 113 κατ., το 1951: 127 κατ., το 1961: 120 κατ., το 1971: 89 κατ., το 1981: 83 κατ., το 1991: 58 κατ.
Πηγές:
Σφακιά Η ρίζα της Κρήτης
Γιώργη Εκκεκάκη «Ρεθεμνιώτες»
Γεωργίου Περπυράκη: Ατσιπόπουλο Ιστορία-Οικονομία-Πολιτισμός