Ξεφυλλίζοντας τις εφημερίδες του περασμένου αιώνα ξεχωρίζεις κάποια άρθρα υποδειγματικά σε σύνταξη και πλούτο λέξεων. Η αρχαΐζουσα στην οποία έχουν γραφτεί δεν σε ξενίζει καθόλου. Αντίθετα σε συναρπάζει όπως η γραφή του Παπαδιαμάντη. Τα κείμενα υπογράφει ένας από τους δασκάλους που άφησαν εποχή ο Ιωάννης Αλεξανδράκης από τον Κισσό.
Ήταν από τους πρώτους πτυχιούχους εκπαιδευτικούς της περιφέρειας και φανατικός οπαδός των Φιλελευθέρων και της Δημοκρατίας. Ήταν ο δάσκαλος που ήθελε τους μαθητές του να μορφώνονται χωρίς να «παπαγαλίζουν».
Ήταν από τους εκπαιδευτικούς που παραμέριζαν τους τύπους και επέμενε στην ουσία.
Ο ίδιος λεβέντης. Εύρωστος, ρωμαλέος, λάτρευε τις παραδόσεις και τιμούσε την κρητική φορεσιά. Η ισχυρογνωμοσύνη του ήταν αυτή που τον απομάκρυνε από φίλους, επειδή δεν έβαζε ποτέ νερό στο κρασί του. Περήφανος μέχρι τα τέλη της ζωής του. Κι είχε περάσει τα 90 όταν πέθανε με το αγέρωχο ανάστημα απροσκύνητου δρυγιά. Από τα μεγάλα του προσόντα η φωτογραφική του μνήμη. Μπορούσε να αναφέρει ολόκληρο κεφάλαιο από βιβλίο που κάποια στιγμή είχε διαβάσει στο παρελθόν.
Η συνέπειά του απερίγραπτη. Υπηρετούσε κάποτε στην Κοξαρέ. Κι όμως ούτε μια βραδιά δεν έμεινε εκεί. Ήθελε να τελειώνει τη μέρα του στο χωριό του, τον Κισσό. Κι αδιάφορα αν ήταν δυόμιση ώρες δρόμος πεζοπορία η απόσταση, εκείνος αδιαμαρτύρητα πηγαινοερχόταν χωρίς να λείψει ούτε μια μέρα από τα καθήκοντά του. Χωρίς να καθυστερήσει ποτέ, όπως κι ο ίδιος υπερηφανευόταν. Χαλκέντερος και πάντα με διάθεση για ζωή και δημιουργία.
Το 1920 τον βρίσκουμε να υπηρετεί στο σχολείο του Αγίου Πνεύματος κοντά στον Κισσό. Οι μαθητές του διακρίνονταν πάντα σε σύγκριση με άλλους γειτονικών χωριών. Ήξερε να τους επιβάλλεται χωρίς να τους καταπιέζει ή να καταφεύγει σε εξευτελιστικές μεθόδους διαπαιδαγώγησης.
Ο Αλεξανδράκης όταν δεν δίδασκε και δεν ασχολείτο με τις αγροτικές δουλειές που λάτρευε, διάβαζε ακατάπαυστα. Η μόρφωσή του, ιδιαίτερα η εγκυκλοπαιδική, ήταν αξιοθαύμαστη. Η βιβλιοθήκη του τεράστια. Τα σύγχρονά του φιλοσοφικά ρεύματα δεν τον άφησαν αδιάφορο.
Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με την Κοινωνιολογία. Έβλεπε χρόνια πολλά μπροστά από την εποχή του και το αντάρτικο πνεύμα του συχνά ενοχλούσε τους μίζερους στην ψυχή παράγοντες.
Λάτρευε κάθε πρωτοποριακή πρόταση και αντίληψη και με σθένος αγωνιζόταν για την κοινωνική δικαιοσύνη και τη Δημοκρατία. Ήταν ο άνθρωπος των άκρων.
Το θάρρος του ήταν απαράμιλλο. Στεκόταν απέναντι σε κάθε δεισιδαιμονία και αναχρονιστική αντίληψη αδιαφορώντας αν θα ενοχλήσει κάποιους και μισούσε όποιον καπηλευόταν τη θρησκεία. Δεν δίσταζε δημόσια να καταθέτει τις απόψεις του με παρρησία.
Η στάση του αυτή τον οδήγησε αρκετές φορές ενώπιον του Εισαγγελέα.
Από τους πρώτους υποστηρικτές της Επανάστασης
Φοιτητής στο Διδασκαλείο ήταν όταν έγινε η Επανάσταση του Θερίσσου. Από τους πρώτους που τάχθηκε υπέρ αυτής ήταν και ο Αλεξανδράκης και μάλιστα ενεργά. Έλαβε μέρος και σε μια συγκέντρωση στο Ηράκλειο, όπου και τον συνέλαβαν ως ταραχοποιό. Μεταφέρθηκε στο Ρέθυμνο αλλά, όπως ο ίδιος έλεγε, του έκανε εντύπωση ο σεβασμός που έδειξαν στο πρόσωπό του οι χωροφύλακες.
Στο Ρέθυμνο έμεινε κρατούμενος μέχρι που κάλεσαν τον πατέρα του, από τον Κισσό, και του έκαναν αυστηρότατες συστάσεις. Μάλιστα του δήλωσαν κατηγορηματικά ότι στο εξής θα ήταν και ο ίδιος υπόλογος αν ο γιος του συνέχιζε να εκδηλώνει τις επαναστατικές του τάσεις. Αργότερα κάλεσαν τον Ιωάννη και πάλι στο Διδασκαλείο που το τέλειωσε αισίως και μάλιστα με άριστα.
Ξανά όμως τον βλέπουμε στο εδώλιο κατηγορούμενο για αθεΐα. Δικηγόρος του ο Ελευθέριος Βενιζέλος, που κατάφερε μάλιστα να τον αθωώσει. Από την αγόρευσή του ξεχώρισε μια παράγραφος που ο Αλεξανδράκης επαναλάμβανε για χρόνια μετά, επειδή του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση.
Θα ήταν αδιανόητο είχε πει στην αγόρευσή του ο Εθνάρχης, ο άναρχος Θεός και ποιητής των πάντων να κρατά «τεφτέρι» για όσους Χριστιανούς τρώνε λάδι την Τετάρτη.
Μόνο άθεος δεν ήταν ο Αλεξανδράκης. Απλά τον ενοχλούσε κάθε δεισιδαιμονία. Δίδασκε το Ευαγγέλιο και το πίστευε. Και τιμούσε κάθε ορθόδοξη παράδοση.
Όσο περνούσαν τα χρόνια γινόταν όλο πιο ελευθερόστομος, τόσο που τον κάλεσε ξανά ο Εισαγγελέας τέλη της δεκαετίας του 40 για να τον επιπλήξει, καθώς αυτά που έφθαναν στο γραφείο του ενοχλούσαν το σύστημα των κρατικοδίαιτων και των πολιτικάντηδων που έτρεμαν την ελεύθερη έκφραση. Εκείνος υποχρεώθηκε να χαμηλώσει τους τόνους χωρίς να υποστείλει όμως τη σημαία της ανεξάρτητης σκέψης. Η συμμετοχή του σε μια κοινωνική αναμόρφωση ήταν γι’ αυτόν σκοπός ζωής.
Μισούσε τη δεισιδαιμονία
Από τα θέματα που τον ενοχλούσαν ήταν τα κεφάλαια της Παλαιάς Διαθήκης που αποκαλούσε εβραϊκό μύθο και αγωνίστηκε για την κατάργησή τους από την διδακτέα ύλη δημοτικού και γυμνασίου.
Ένα δημοσίευμά του μάλιστα στον «Κήρυκα» των Χανίων, σε σκληρό ύφος προκάλεσε την αντίδραση ομάδας από 44 Χανιώτες εκπαιδευτικούς που τον αντέκρουσαν σε κοινό τους δημοσίευμα. Αμετανόητος ο Αλεξανδράκης δεν δίστασε να επανέλθει δριμύτερος με επιχειρήματα του Γιάννη Μουρέλλου από το βιβλίο του «Ο Δάσκαλος».
Ένας φίλος επιστήθιος
Ένας μόνο συνάδελφός του μπορούσε να τον επηρεάσει. Μόνο σ’ αυτόν ο Αλεξανδράκης συγχωρούσε ακόμα και τη σκληρή κριτική. Ήταν ο σπουδαίος εκπαιδευτικός και συγγραφέας Ανδρέας Σταυρουλάκης. Ίσως επειδή και ο αξέχαστος κ. Ανδρέας (πάντα έτσι τον αποκαλούμε εμείς που τον ζήσαμε) μιλούσε πάντα με επιχειρήματα. Ο Αλεξανδράκης άκουγε με σεβασμό τις κρίσεις και τις επικρίσεις του συναδέλφου του. Και μετά ανάλογα με τα κέφια του μπορεί να περνούσε στην αντεπίθεση πάντα σε πολιτισμένο επίπεδο.
Όταν κατέβαινε στο Ρέθυμνο ο Αλεξανδράκης έπρεπε οπωσδήποτε να συναντηθεί με τον Ανδρέα Σταυρουλάκη. Έστω κι αν στη συζήτησή τους κάποια στιγμή ανέβαιναν οι τόνοι, αφού καθένας είχε τις απόψεις του και τις υποστήριζε με πάθος.
Ο Ανδρέας ήταν ο μόνος που του εκμυστηρευόταν και μυστικά του ακόμα, ενώ για δημοσιεύματά του ζητούσε πάντα με επιστολές του τη γνώμη του.
Από το συγγραφικό έργο του Αλεξανδράκη μπορούμε να ξεχωρίσουμε διάφορες ιστορίες και μελέτες όπως:
1) Η ιστορία της Μονής του Αγίου Πνεύματος.
2) Επανάστασις του Θερίσσου.
3) Τα οκτώ σφάλματα του Παπανδρέου.
4) Μετανάστευσις και αστυφιλία.
Ο Ιωάννης σύχναζε στο δροσόλουστο περιβάλλον του Σπηλίου. Κι ήταν χαρά να τον ακούς να μιλά, καθώς ήταν από τους άξιους να κρατήσουν σε υψηλό επίπεδο μια συζήτηση με περιεχόμενο και άποψη.
Αυτός ο σημαντικός άνθρωπος όμως γνώρισε πολλές προσωπικές ατυχίες που τον επηρέασαν. Δεν κατάφερε να είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος.
Μια γρίπη ήταν μοιραία
Ο Ιωάννης Αλεξανδράκης μέχρι τα βαθιά του γεράματα δεν ήξερε από αρρώστιες. Η υγεία του ήταν πάντα εξαιρετική. Ξαφνικά μια γρίπη, πρώτη φορά στη ζωή του τον οδήγησε στο νοσοκομείο 5 του Φλεβάρη 1972. Και στις 11 του μήνα η γρίπη αυτή τον έστειλε στον τάφο. Ποιος να τον θυμάται άραγε; Ίσως τα φυλλώματα στο Σπήλιο που καθόταν και συζητούσε με τη γνωστή του ισχυρογνωμοσύνη και χωρίς να «σηκώνει μύγα στο σπαθί του».
Θα μπορούσε να διεκδικήσει τον τίτλο του πολυγραφότερου συνεργάτη εφημερίδας, γιατί δεν περνούσε μέρα που να λείπει κείμενό του από τον τοπικό τύπο.
Κι όμως ο κ. Ανδρέας Σταυρουλάκης ποτέ δεν ζήτησε τίποτα, πέρα από την εκτίμηση του αναγνωστικού κοινού, που την έχει άλλωστε αμέριστη.
Η πένα του ήταν δωρική, οι προτάσεις σύντομες και περιεκτικές, η φιλοσοφία του «ουκ εν τω πολλώ το ευ». Κι ήταν δώρο Θεού να μιλάς με τον άνθρωπο αυτό, τον δάσκαλο και εκτός έδρας, που σου μετέδιδε χαρισματικά τα πιστεύω του για τις ηθικές αξίες, το πολύτιμο αγαθό της δημοκρατίας, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου.
Το ύφος του ήταν πάντα μειλίχιο κι ο ίδιος πρότυπο ευπρέπειας στους τρόπους, στην εμφάνιση, στον χαρακτήρα. Μιλούσε πάντα στον πληθυντικό ακόμα και στους νεότερους σε ηλικία γνωστούς του. Σημείο οικειότητας ήταν να απαλείψει το κύριος ή κυρία. Αλλά και πάλι ο πληθυντικός κρατούσε τους τύπους της ευγενικής απόστασης. Όπως συνήθιζαν οι ευπατρίδες της εποχής «Θα θέλατε Εύα να δώσετε το κείμενο στο τυπογραφείο;».
Όταν σχολίαζε την επικαιρότητα σε κύκλο ποτέ δεν άφηνε περιθώριο να του χρεωθεί εμπάθεια ή φανατισμός. Εκεί που ήταν αμετανόητα οξύς ήταν σχολιάζοντας, στο ενυπόγραφο πάντα κείμενό του, τα κακώς κείμενα. Κι όταν καμιά φορά ο εκδότης διακρίνοντας υπερβολική οξύτητα με αρκετό τακτ ζητούσε να απαλύνει κάπως το ύφος, εκείνος αδιάλλακτος έσπευδε να διευκρινίσει. «Ευχαρίστως να το αποσύρω αλλά δεν μπορώ να μην εκφράσω επακριβώς τη σκέψη και τη θέση μου».
Και πριν φύγει, γύριζε να με αναζητήσει και να μου πει «Ξέρετε Εύα η δημοσιογραφία δεν είναι ανταλλαγή φιλοφρονήσεων. Καταλαβαίνετε τι θέλω να πω…».
Είχε πάντα κάτι να μου πει, κάτι να επισημάνει καλοπροαίρετα στα κείμενά μου κι είχε καταφέρει να καταθέτω στην κρίση του κάθε μου σκέψη, γιατί η συμβουλή του ήταν πολύτιμη. Κι ο δικός μου πατέρας ήταν τόσο μακριά…
Συγγραφέας και λαογράφος ο Ανδρέας Σταυρουλάκης
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ήταν επίσης ένας εξαίρετος συγγραφέας και λαογράφος. Εκείνος μου έμαθε μέσα από τα κείμενά του τα ήθη και τα έθιμα τις μεγαλογιορτές στα χωριά μας. Από όσα θυμάμαι δύο περιστατικά σκιαγραφούν απόλυτα το χαρακτήρα του.
Ήταν περίοδος χούντας κι εγώ προσπαθούσα να απαλλαγώ από τον συνήθη επισκέπτη από την Ασφάλεια που εννοούσε να περνά από κόσκινο και τη μικρή αγγελία της εφημερίδας. Κάποια στιγμή μπήκε ο κ. Ανδρέας ν’ αφήσει το κείμενό του και με την οξυδέρκεια που τον διέκρινε κατάλαβε αμέσως τι γίνεται. Ζήτησε με τον δικό του τρόπο να συνεργαστούμε και επικαλούμενος μεγάλη πίεση χρόνου, υποχρέωσε τον ανεπιθύμητο να σηκωθεί.
Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν είδα τον υπηρεσιακό παράγοντα του καθεστώτος να στέκεται με σεβασμό μπροστά στον δάσκαλο, να του συστήνεται και να του θυμίζει πως ήταν μαθητής του.
– Κρίμα άκουσα τον δάσκαλο να λέει κι αφού πέρασαν μερικά λεπτά έντονης σιωπής πρόσθεσε «που δεν σας θυμάμαι».
Μια άλλη φορά έτυχε να έρθει, ενώ ήταν στην εφημερίδα ο Γιάννης ο Κεφαλογιάννης. Επειδή γνώριζα τον άνθρωπο και τις πεποιθήσεις του κι εκείνες τις εποχές τα κομματικά πάθη ήταν έντονα, κάπου αγχώθηκα. Δεν ήξερα πως θα εξελιχθεί η απρόοπτη αυτή συνάντηση.
Αντίθετα ο κ. Ανδρέας χαιρέτισε ευγενικά και είπε στον υπουργό:
– Σας είμαι ευγνώμων.
Κι επειδή ο άλλος κοιτούσε απορημένος ο καλός μου δάσκαλος πρόσθεσε:
– Είχα κάποιο πρόβλημα υγείας την ημέρα που συναντηθήκαμε στη Νομαρχία για κάποιο θέμα των πολιτικών συνταξιούχων. Κι εσείς μου συστήσατε να ακολουθήσω μια αγωγή που με θεράπευσε.
Όταν έφυγε ο κ. Ανδρέας, παράτησε ο γιατρός κάτι χαρτιά που διάβαζε και μου είπε:
– Μ’ αρέσουν αυτοί οι άνθρωποι ξέρεις. Μπορεί να μας χωρίζει άβυσσος πολιτικού πιστεύω αλλά έχουν βρε παιδί μου ποιότητα. Δεν βλέπεις τον Σταυρουλάκη;
Δίδαξε για δεκαετίες σε σχολεία της υπαίθρου
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης γεννήθηκε το 1907, στο χωριό Μουρνέ Αγίου Βασιλείου. Οι γονείς του ήταν αγράμματοι αγρότες. Αλλά κάθε φορά που μου μιλούσε γι’ αυτούς μου έδινε την αίσθηση ότι μιλούσε για πρυτάνεις της αρχοντιάς και της πρεπιάς. Από τα έξι παιδιά της οικογένειας μόνον ο Ανδρέας σπούδασε. Δεν μπορούσαν οι γονείς του να παραβλέψουν τη ζωηρή του έφεση για μάθηση. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές, σπούδασε παιδαγωγικά και δάσκαλος πια ετοιμάστηκε για τον αγώνα της ζωής. Ήδη κρατούσε περγαμηνές ήθους, επιμέλειας και συνέπειας με ό, τι καταπιανόταν.
Υπηρέτησε τη στοιχειώδη πρωτοβάθμια δημόσια εκπαίδευση με ευσυνειδησία, φιλοπονία και αγάπη επί 38 ολόκληρα χρόνια. Τα 25 από αυτά τα πέρασε στην ύπαιθρο δείγμα του ασυμβίβαστου χαρακτήρα του. Εκείνα τα χρόνια, που όλα τα καθόριζε το φρόνημα του δασκάλου και η άριστη σχέση με τον επιθεωρητή, οι δημοκράτες και οι απροσκύνητοι δάσκαλοι δεν καλοπερνούσαν.
Ο Ανδρέας Σταυρουλάκης ως δάσκαλος άφησε τα έντονα ίχνη του στα χωριά, Αείμονας, Καρίνες, Σπήλι, Ασώματος, Ορνέ, Αγιος Βασίλειος.
Κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής υπηρέτησε στο 22ο και 23ο Πολυθέσια Πειραιά και στο 1ο Πολυθέσιο Γυθείου σαν αποσπασμένος, ενώ το 1953 μετατέθηκε στο 2ο εξαθέσιο σχολείο Ρεθύμνου από όπου και συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Διευθυντή το 1966.
Πάθος για τη δημοσιογραφία
Από τα πρώτα χρόνια που υπηρετούσε στην εκπαίδευση ασχολήθηκε παράλληλα με τη δημοσιογραφία. Στα χωριά που ήταν δάσκαλος εργαζόταν και σαν ανταποκριτής επαρχιακών εφημερίδων. Λάτρευε το διάβασμα και το γράψιμο ήταν η διαφυγή του. Ασχολήθηκε με ζήλο στη συλλογή λαογραφικού υλικού και συνέγραψε πάνω από 250 κρητικές ηθογραφίες. Απλά και γλαφυρά τα διηγήματα αυτά αποπνέουν την αγνότητα της παράδοσης. Έθιμα, ήθη, θρύλοι και δοξασίες παρελαύνουν από ενότητες γραμμένες με φροντίδα και γλωσσικό πλούτο.
Είχε δημοσιεύσει γύρω στα 500 κρητικά ανέκδοτα, καθώς και πολλά δίστιχα, παροιμίες και παραδόσεις.
Αυτά όλα τα είχε ταξινομήσει με το μεράκι αρχειοθέτη υποδειγματικά κι όπως μου έλεγε μπορούσε με κλειστά μάτια να ανασύρει το φάκελο που τον ενδιέφερε ανά πάσα στιγμή.
Κάθε τοπική εφημερίδα είχε κείμενά του και μάλιστα σε τακτικές περιόδους. Ήταν ανεξάντλητος σε θεματική χωρίς να επαναλαμβάνεται. Ποτέ δεν έθιγε γνωστό θέμα αν δεν είχε ο ίδιος να προσθέσει μερικές πινελιές από προσωπική έρευνα. Και που δεν βρίσκεις κείμενά του «Κρητική Επιθεώρηση», «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Βήμα», «Ελεύθερη Γνώμη» από τις καθημερινές εφημερίδες, στην εβδομαδιαία «Αλλαγή», στα Λαογραφικά και ιστορικά περιοδικά «Προμηθέας», «Ρεθεμνιώτικα Χρονικά», και «Κέντρος».
Εκατοντάδες τα άρθρα του, οι μελέτες, οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις και τα χρονογραφήματα. Εξαιρετικά τα ανέκδοτα από τη λαϊκή σοφία.
Αθεράπευτα προοδευτικός
Μέσα από τα κείμενά του ο Σταυρουλάκης διακήρυξε σύγχρονες προοδευτικές αντιλήψεις και ιδέες.
Με θάρρος και παρρησία αντιμετώπισε τις σαθρές αντιλήψεις του καιρού του, τη δεισιδαιμονία και την προκατάληψη, την οπισθοδρομικότητα, τις αναχρονιστικές μεθόδους, την παραποίηση και καπηλεία της θρησκείας από μερίδα του Κλήρου. Και είχε τη λεβεντιά να διασαλπίσει την ανάγκη μεταρρυθμίσεων.
Έδωσε αγώνα για να καταργηθούν τα κόλλυβα στα μνημόσυνα και προώθησε τις δωρεές σε φιλανθρωπικά ιδρύματα αντί για μνημόσυνα.
Επιδόθηκε ιδιαίτερα και στη βιβλιοκριτική δημοσιεύοντας πάνω από 300 στον τοπικό τύπο. Από τις εκδόσεις του θα πρέπει να αναφέρουμε «Παιδαγωγικά Ερεθίσματα» 1949, «Αγωγή στην πράξη» 1959, «Η παιδική ζήλεια» 1960, «Οι καταχανάδες» 1982, «Αγώνες και κτυποκάρδια της Κατοχής» 1984. «Οι συμπληγάδες», «Ιστορικά θέματα», «Επιλογές», «Αγωγή και παιδί» και τη μονογραφία «Τα μοναχοπαίδια».
Διετέλεσε και από τους στενούς συνεργάτες του Ραδιοφωνικού Σταθμού Κρήτης.
Έφυγε αθόρυβα τον Ιούλιο του 1997. Αλλά εκείνοι που τον έζησαν από κοντά δεν ένοιωσαν ποτέ την απουσία του. Σαν δάσκαλος, σαν δημοσιογράφος, σαν δημοκράτης, σαν ΑΝΘΡΩΠΟΣ άφησε παντού τα χνάρια του. Ο ΑΛΕΚΟΣ το σύνηθες όνομα που έδινε στον ήρωα των διηγημάτων του, αυτοβιογραφικά τα περισσότερα, παραμένει τόσο οικείος να διδάσκει θάρρος και πίστη.
Πηγές
Ανδρέα Σταυρουλάκη: Ιωάννης Αλεξανδράκης ο ευρυμαθής δάσκαλος.
Μιχαήλ Μ. Παπαδάκι: Ένα χρόνο μετά το θάνατο του Ιωάννη Αλεξανδράκη.
Εύας Λαδιά: Ανδρέας Σταυρουλάκης: Ο πολυγραφότερος συνεργάτης, ο προοδευτικός δάσκαλος («Ρεθεμνιώτικα Νέα-1/10/2014).
