Τεράστια είναι η συνεισφορά του τουριστικού κλάδου στην τοπική οικονομία της Κρήτης, καθώς αποτελεί τον βασικότερο πυλώνα ανάπτυξης του νησιού, ενισχύοντας σημαντικά το εισόδημα των Κρητικών μέσα από την προσφορά χιλιάδων θέσεων εργασίας.
Την καθοριστική συμβολή του τουριστικού κλάδου στην οικονομία της Κρήτης, αλλά και τον ουσιαστικό ρόλο που αυτός διαδραματίζει στον καταμερισμό του ΑΕΠ της χώρας, επιβεβαιώνει μια ακόμα έρευνα του Ινστιτούτου Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, σύμφωνα με την οποία η Περιφέρεια Κρήτης αντιπροσωπεύει το 15% των επισκέψεων που καταγράφηκαν στις περιφέρειες της Ελλάδας το 2018, σημειώνοντας αύξηση κατά 15% σε σύγκριση με το 2016 (από 4,5 εκατ. σε 5,2 εκατ.).
Σε ότι αφορά τα έσοδα της Περιφέρειας Κρήτης από τον τουρισμό το 2018, αυτά αντιπροσώπευαν το 20% (€4,3 δισ.) των συνολικών εσόδων της χώρας, ενώ η άμεση συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ της Περιφέρειας ήταν 47%. Επίσης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις το ΙΝΣΕΤΕ, το ΑΕΠ της Περιφέρειας Κρήτης το 2018 σημείωσε αύξηση κατά +5% (από € 8.732 εκατ. το 2016 σε € 9.139 εκατ. το 2018).
Η Περιφέρεια κατέχει μερίδιο 20% στο σύνολο των τουριστικών εισπράξεων που καταγράφηκαν στην Ελλάδα το 2018, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1% σε σύγκριση με το 2016 (από 3,1 δισ. ευρώ σε 3,13 δισ. ευρώ).
Αναφορικά με τις χώρες προέλευσης, όλες οι σημαντικές αγορές καταγράφουν θετική ποσοστιαία μεταβολή, με εξαίρεση τις αγορές του Ην. Βασιλείου (-19%, από 604 χιλ. το 2016 σε 491 χιλ. το 2018) και της Ρωσίας (-70%, από 150 χιλ. σε 45 χιλ.).
Η αναντιστοιχία της αύξησης των αφίξεων με τις ταξιδιωτικές εισπράξεις, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Τουριστικών Πρακτόρων Ρεθύμνου, Στράτο Μπερέτη, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αλλαγή του προφίλ του επισκέπτη και όπως υποστήριξε αυτό έχει να κάνει με τις επιλογές των επισκεπτών, οι οποίοι στρέφονται τα τελευταία χρόνια σε φτηνές διακοπές, περιορίζοντας τον χρόνο παραμονής αυξάνοντας τους προορισμούς των διακοπών τους. Ο ίδιος τόνισε ότι συνολικά ο φορείς του νησιού πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενίσχυση και βελτίωση των υποδομών της Κρήτης, καθώς και στην αναβάθμιση της ποιότητας του παρερχόμενου τουριστικού προϊόντος.
Σε επίπεδο χώρας η άμεση συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας το 2018 ήταν της τάξης του 11,7% ή €21,6 δισ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΙΝΣΕΤΕ στο σύνολο της χώρας, οι επισκέψεις την περίοδο 2016 – 2018 αυξήθηκαν κατά 23% (από 28,38 εκατ. σε 34,83 εκατ.). Αντίστοιχα, οι τουριστικές εισπράξεις στην Ελλάδα την ίδια περίοδο αυξήθηκαν κατά 23% (από 12,75 δισ. ευρώ το 2016 σε 15,65 δισ. ευρώ το 2018). Επίσης, η μέση δαπάνη ανά επίσκεψη στην Ελλάδα το 2018 διατηρήθηκε σχεδόν στα ίδια επίπεδα σε σχέση με το 2016, στα 449 ευρώ.
Αναλυτικά,
Την καθοριστική συμβολή του τουριστικού κλάδου στην οικονομία της Κρήτης αλλά και τον ουσιαστικό ρόλο που αυτός διαδραματίζει στον καθορισμό του ΑΕΠ της χώρας επιβεβαιώνει μια ακόμα ερεύνα του ΙΝΣΕΤΕ, σύμφωνα με την οποία η Περιφέρεια Κρήτης αντιπροσωπεύει το 15% των επισκέψεων που καταγράφηκαν στις Περιφέρειες της Ελλάδας το 2018, σημειώνοντας αύξηση κατά 15% σε σύγκριση με το 2016 (από 4,5 εκατ. σε 5,2 εκατ.). Τα έσοδα της Περιφέρειας Κρήτης από τον τουρισμό το 2018, αντιπροσώπευαν το 20% (€ 4,3 δισ.) των συνολικών εσόδων της χώρας, ενώ η άμεση συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ της Περιφέρειας ήταν 47%. Επίσης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις το ΙΝΣΕΤΕ, το ΑΕΠ της Περιφέρειας Κρήτης το 2018 σημείωσε αύξηση κατά +5% (από € 8.732 εκατ. το 2016 σε € 9.139 εκατ. το 2018).
Η Περιφέρεια κατέχει μερίδιο 20% στο σύνολο των τουριστικών εισπράξεων που καταγράφηκαν στην Ελλάδα το 2018, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 1% σε σύγκριση με το 2016 (από 3,1 δισ. ευρώ σε 3,13 δισ. ευρώ).
Η άμεση συμβολή του τουρισμού στο ΑΕΠ της χώρας το 2018 ήταν της τάξης του 11,7% ή € 21,6 δισ. Η μεγαλύτερη συνεισφορά του τουρισμού στο Περιφερειακό ΑΕΠ εντοπίζεται στις νησιωτικές Περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου (97%), των Ιονίων Νήσων (71%) και της Κρήτης (47%), όπου η κύρια οικονομική δραστηριότητα είναι ο τουρισμός.
Στην Κρήτη, αναφορικά με τις χώρες προέλευσης επισκεπτών, όλες οι σημαντικές αγορές καταγράφουν θετική ποσοστιαία μεταβολή, με εξαίρεση τις αγορές του Ην. Βασιλείου (-19%, από 604 χιλ. το 2016 σε 491 χιλ. το 2018) και της Ρωσίας (-70%, από 150 χιλ. σε 45 χιλ.). Επίσης η Περιφέρεια κατέχει το 4% των διακινηθέντων ακτοπλοϊκώς στο εσωτερικό της χώρας, σημειώνοντας την περίοδο 2013-2018 αύξηση κατά 20% (από 2,4 εκατ. σε 2,9 εκατ.).
Την ίδια περίοδο, οι απασχολούμενοι στα καταλύματα σημείωσαν αύξηση κατά 50% (από 14 χιλ. το 2013 σε 20 χιλ. το 2018), ενώ οι απασχολούμενοι στην εστίαση αύξηση κατά 32% (από 14 χιλ. σε 18 χιλ.).
Στρ. Μπερέτης: «Έχει αλλάξει το προφίλ του επισκέπτη και απαιτείται βελτίωση υποδομών και αναβάθμιση ποιότητας διαμονής»
Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Τουριστικών Πρακτόρων Ρεθύμνου, Στράτος Μπερέτης, σχολιάζοντας τα συμπεράσματα της έρευνας, σύμφωνα με τα οποία παρά το γεγονός ότι οι αφίξεις αυξάνονται σε ποσοστό 15% οι εισπράξεις εμφανίζονται στάσιμες, υποστήριξε ότι αυτό έχει να κάνει με τις επιλογές των επισκεπτών, οι οποίοι στρέφονται τα τελευταία χρόνια σε φτηνές διακοπές, περιορίζοντας τον χρόνο παραμονής αυξάνοντας τους προορισμούς των διακοπών τους. Ο ίδιος τόνισε ότι συνολικά ο φορείς του νησιού πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενίσχυση και βελτίωση των υποδομών της Κρήτης, καθώς και στην αναβάθμιση της ποιότητας του παρερχόμενου τουριστικού προϊόντος.
Χαρακτηρίστηκα σε δηλώσεις τους στα «Ρ.Ν.», ο κ. Μπερέτης, ανέφερε: «Έχει αλλάξει το προφίλ του ταξιδιώτη. Ο ταξιδιώτης θέλει πλέον να κάνει περισσότερα ταξίδια μέσα στα χρόνο δαπανώντας λιγότερα χρήματα σε κάθε προορισμό. Έχει ξεπεραστεί το μοντέλο 14 ημερών διακοπών στην Κρήτη. Σε αυτό συνέβαλλαν και οι νέες τεχνολογίες και οι φτηνές πτήσεις που πλέον υπάρχουν. Είναι λογικό να συμβαίνει αυτό. Δεν είναι φαινόμενο ελληνικό, αλλά συναντάται σε όλους τους μεσογειακούς προορισμούς. Ο ταξιδιώτης θέλει πλέον περισσότερα ταξίδια σε λιγότερες μέρες και με λιγότερα χρήματα» και πρόσθεσε ότι: «Θα μπορούσε η Κρήτη να προσελκύει επισκέπτες μεγαλυτέρου εισοδηματικού κριτηρίου. Όμως δεν μπορεί ένα νησί που αυξάνει διαρκώς τις κλίνες του να τις γεμίζει με τουρίστες με υψηλά εισοδήματα, τόσο λόγο όγκου όσο και λόγο του προσφερόμενου προϊόντος. Αυτό απαιτεί βελτίωση των υπαρχουσών υποδομών και βελτίωση του επιπέδου διαμονής. Η άποψή μου είναι ότι δεν πρέπει να δίνονται κίνητρα για να κτίζονται νέες κλίνες αλλά να δίνονται κίνητρα για αναβάθμιση των υπαρχόντων κλινών και σίγουρα απαιτείται αναβάθμιση των υποδομών του νησιού».
Παράλληλα, ο πρόεδρος του συνδέσμου τουριστικών πρακτόρων του Ρεθύμνου, εξέφρασε την ανησυχία του για την στροφή του μεγαλύτερου μέρους του εργατικού δυναμικού στον τουριστικό κλάδο, τονίζοντας πως: «Όταν φεύγει προσωπικό από άλλους τομείς της παραγωγικής μας οικονομίας, όπως είναι ο αγροτοκτηνοτροφικός κλάδος αυτό αυτόματα σημαίνει ότι άλλοι τομείς συρρικνώνονται, άρα δημιουργούνται στρεβλώσεις στην αγορά εργασίας. Ας μην ξεχνάμε ότι ο τουρισμός διακατέχεται από έντονη εποχικότητα. Και ναι μεν είναι θετικό γιατί έχει τεράστια συμβολή στο ΑΕΠ και στην οικονομία του νησιού, από την άλλη όμως θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις, ώστε να συγκρατείται το εργατικό δυναμικό και στους άλλους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας, όπως η αγροτοκτηνοτροφία. Απαιτείται μια ισορροπία και ενίσχυση όλων των τομέων που συμβάλλουν στην οικονομία του νησιού».
Αυξημένες κατά 22% οι διεθνείς αφίξεις την περίοδο 2013-2018
Στην Ελλάδα την περίοδο 2013 – 2018, σημειώθηκε αύξηση κατά +62% (από 12,8 εκατ. το 2013 σε 20,8 εκατ. το 2018) στις διεθνείς αεροπορικές αφίξεις. Τα υψηλότερα ποσοστά εντοπίζονται στις Περιφέρειες Αττικής (28%), Κρήτης (22%), Νοτίου Αιγαίου (22%), Ιονίων Νήσων (13%) και Κεντρικής Μακεδονίας (10%). Δηλαδή οι 5 αυτές Περιφέρειες υποδέχτηκαν το 2018 το 95% του συνόλου των διεθνών αεροπορικών αφίξεων της Ελλάδας. Οι διεθνείς αεροπορικές αφίξεις στην Περιφέρεια Κρήτης την περίοδο 2013 – 2018 σημείωσαν αύξηση κατά +37% (από 3,3 εκατ. το 2013 σε 4,6 εκατ. το 2018). Ειδικότερα, στο Ηράκλειο (+36%, από 2,5 εκατ. το 2013 σε 3,4 εκατ. το 2018), Χανιά (+37%, από 849 χιλ. το 2013 σε 1,2 εκατ. το 2018) και Λασιθίου (+895%, από 2 χιλ. το 2013 σε 19 χιλ. το 2018). Το υψηλότερο ποσοστό εντοπίζεται στην Ενότητα Ηρακλείου (74%) και ακολούθως στα Χανιά (26%). Η Ενότητα Λασιθίου και συγκεκριμένα το αεροδρόμιο της Σητείας αντιπροσωπεύει μόλις το 0,4% των διεθνών αεροπορικών αφίξεων που καταγράφηκαν στην Περιφέρεια Κρήτης για το 2018.
Αναφορικά με τις χώρες προέλευσης, όλες καταγράφουν θετική ποσοστιαία μεταβολή, με εξαίρεση τις αγορές του Ην. Βασιλείου (-19%, από 604 χιλ. το 2016 σε 491 χιλ. το 2018) και της Ρωσίας (-70%, από 150 χιλ. το 2016 σε 45 χιλ. το 2018). Ενδεικτικά οι υπόλοιπες αγορές: Γερμανία (+33%, από 1,1 εκατ. το 2016 σε 1,4 εκατ. το 2018), Γαλλία (+39%, από 447 χιλ. το 2016 σε 622 χιλ. το 2018), Ολλανδία (+24%, από 261 χιλ. το 2016 σε 323 χιλ. το 2018), Βέλγιο (+35%, από 186 χιλ. το 2016 σε 250 χιλ. το 2018), Ιταλία (+4%, από 224 χιλ. το 2016 σε 234 χιλ. το 2018), Ελβετία (+22%, από 151 χιλ. το 2016 σε 184 χιλ. το 2018) και Λοιπές (+15%, από 1,5 εκατ. το 2016 σε 1,7 εκατ. το 2018).
Κατά 11% αυξήθηκαν οι διανυκτερεύσεις στο νησί τη διετία 2016-2018
Η Περιφέρεια Κρήτης αντιπροσωπεύει το 19% των διανυκτερεύσεων που καταγράφηκαν στην Ελλάδα το 2018, σημειώνοντας αύξηση σε σύγκριση με το 2016 κατά +11% (από 39,4 εκατ. το 2016 σε 43,8 εκατ. το 2018). Αναφορικά με τις χώρες προέλευσης η εικόνα είναι μικτή, με τις αγορές της Γερμανίας (+27%, από 9,9 εκατ. το 2016 σε 12,6 εκατ. το 2018), της Γαλλίας (+31%, από 4,0 εκατ. το 2016 σε 5,2 εκατ. το 2018), της Ολλανδίας (+13%, από 2,5 εκατ. το 2016 σε 2,8 εκατ. το 2018), του Βελγίου (+26%, από 1,7 εκατ. το 2016 σε 2,2 εκατ. το 2018), της Ιταλίας (+2%, από 1,8 εκατ. το 2016 σε 1,9 εκατ. το 2018), της Ελβετίας (+18%, από 1,3 εκατ. το 2016 σε 1,5 εκατ. το 2018) και των Λοιπών χωρών (+13%, από 11,4 εκατ. το 2016 σε 12,9 εκατ. το 2018) να καταγράφουν αύξηση και τις αγορές του Ην. Βασιλείου (-17%, από 5,3 εκατ. το 2016 σε 4,4 εκατ. το 2018) και της Ρωσίας (-74%, από 1,4 εκατ. το 2016 σε 368 χιλ. το 2018) μείωση.
Μόλις 1% η αύξηση των εισπράξεων στο νησί την διετία 2016-2018
Οι εισπράξεις στην Ελλάδα την περίοδο 2016 – 2018 αυξήθηκαν κατά +23% (από € 12.749 εκατ. το 2016 σε € 15.653 εκατ. το 2018), ωστόσο στην Κρήτη η αύξηση ήταν ελάχιστη και δεν ξεπέρασε το 1%.
Η Περιφέρεια Κρήτης αντιπροσωπεύει το 20% των εισπράξεων που καταγράφηκαν στην Ελλάδα το 2018, σημειώνοντας αύξηση σε σύγκριση με το 2016 κατά +1% (από € 3,1 δισ. το 2016 σε € 3,1 δισ. το 2018). Αναφορικά με τις χώρες προέλευσης, η εικόνα είναι μικτή, με τις αγορές της Γερμανίας (+10%, από € 860 εκατ. το 2016 σε € 945 εκατ. το 2018), της Γαλλίας (+0,01%, από € 346 εκατ. το 2016 σε € 346 εκατ. το 2018), της Ολλανδίας (+4%, από € 173 εκατ. το 2016 σε € 179 εκατ. το 2018), του Βελγίου (+25%, από € 137 εκατ. το 2016 σε € 171 εκατ. το 2018), της Ελβετίας (+27%, από € 130 εκατ. το 2016 σε € 166 εκατ. το 2018) και των Λοιπών χωρών (+6%, από € 815 εκατ. το 2016 σε € 866 εκατ. το 2018) να καταγράφουν αύξηση και τις αγορές του Ην. Βασιλείου (-20%, από € 408 εκατ. το 2016 σε € 327 εκατ. το 2018), της Ιταλίας (-7%, από € 125 εκατ. το 2016 σε € 117 εκατ. το 2018) και της Ρωσίας (-82%, από € 102 εκατ. το 2016 σε € 18 εκατ. το 2018) μείωση.
Μειώθηκε η μέση δαπάνη
Η Μέση Δαπάνη ανά Επίσκεψη στην Περιφέρεια Κρήτης κατέγραψε μείωση την περίοδο 2016 – 2018 κατά -12% (από € 682 το 2016 σε € 599 το 2018). Η μείωση αυτή, οφείλεται στην μείωση που καταγράφηκε στην Μέση Δαπάνη ανά Επίσκεψη από όλες τις αγορές, με εξαίρεση την αγορά της Ελβετίας (+4%, από € 864 το 2016 σε € 898 το 2018). Ενδεικτικά οι υπόλοιπες αγορές: Βέλγιο (-7%, από € 736 το 2016 σε € 683 το 2018), Γερμανία (-18%, από € 812 το 2016 σε € 669 το 2018), Ην. Βασίλειο (-1%, από € 675 το 2016 σε € 666 το 2018), Γαλλία (-28%, από € 774 το 2016 σε € 556 το 2018), Ολλανδία (-16%, από € 661 το 2016 σε € 554 το 2018), Ιταλία (-10%, από € 558 το 2016 σε € 499 το 2018), Ρωσία (-41%, από € 679 το 2016 σε € 403 το 2018) και Λοιπές Χώρες (-7%, από € 560 το 2016 σε € 520 το 2018). Η Μέση Δαπάνη ανά Επίσκεψη της Περιφέρειας Κρήτης για τα έτη 2016, 2017 και 2018 έχει υπερκεράσει αυτής του συνόλου της χώρας κατά 52%, 48% και 33% αντίστοιχα Σε σύγκριση με τον Μέσο Όρο της Περιφέρειας η εικόνα είναι μικτή, με τις αγορές της Ελβετίας (€ 864 το 2016, € 855 το 2017 και € 898 το 2018), του Βελγίου (€ 736 το 2016, € 702 το 2017 και € 683 το 2018) και της Γερμανίας (€ 812 το 2016, € 741 το 2017 και € 669 το 2018) να καταγράφουν υψηλότερη Μέση Δαπάνη ανά Επίσκεψη και για τα τρία έτη, την Γαλλία (€ 774 το 2016, € 727 το 2017 και € 556 το 2018) μόνο τα έτη 2016 και 2017, το Ην. Βασίλειο (€ 675 το 2016, € 728 το 2017 και € 666 το 2018) μόνο τα έτη 2017 και 2018, την Ολλανδία (€ 661 το 2016, € 774 το 2017 και € 554 το 2018) και την Ρωσία (€ 679 το 2016, € 880 το 2017 και € 403 το 2018) μόνο το 2017. Αντίθετα, οι αγορές της Ιταλίας (€ 558 το 2016, € 535 το 2017 και € 499 το 2018) και των Λοιπών χωρών (€ 560 το 2016, € 529 το 2017 και € 520 το 2018) κατέγραψαν χαμηλότερη Ημερήσια Δαπάνη και για τα τρία έτη.
Μειώθηκε η μέση διάρκεια παραμονής
Η μέση διάρκεια Παραμονής ανά Επίσκεψη στην Περιφέρεια Κρήτης κατέγραψε μείωση την περίοδο 2016 – 2018 κατά -4% (από 8,7 ημέρες το 2016 σε 8,4 ημέρες το 2018). Όλες οι αγορές σημείωσαν μείωση με εξαίρεση την αγορά του Ην. Βασιλείου (+2%, από 8,7 ημέρες το 2016 σε 8,9 ημέρες το 2018). Ενδεικτικά οι υπόλοιπες αγορές: Γερμανία (-5%, από 9,4 ημέρες το 2016 σε 8,9 ημέρες το 2018), Βέλγιο (-6%, από 9,3 ημέρες το 2016 σε 8,8 ημέρες το 2018), Ολλανδία (-9%, από 9,4 ημέρες το 2016 σε 8,6 ημέρες το 2018), Ελβετία (-4%, από 8,7 ημέρες το 2016 σε 8,4 ημέρες το 2018), Γαλλία (-6%, από 8,9 ημέρες το 2016 σε 8,3 ημέρες το 2018), Ρωσία (-15%, από 9,6 ημέρες το 2016 σε 8,1 ημέρες το 2018), Ιταλία (-2%, από 8,2 ημέρες το 2016 σε 8,0 ημέρες το 2018) και Λοιπές Χώρες (-2%, από 7,9 ημέρες το 2016 σε 7,7 ημέρες το 2018).
Βελτιώθηκαν οι πληρότητες των ξενοδοχείων
Οι πληρότητες των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Περιφέρειας Κρήτης την περίοδο 2013 – 2018 σημείωσαν βελτίωση (από 61% το 2013 σε 65% το 2018). Επιμέρους, όλες οι Ενότητες κατέγραψαν βελτίωση των πληροτήτων τους: Ηρακλείου (από 64% το 2013 σε 69% το 2018), Ρεθύμνου (από 60% το 2013 σε 63% το 2018), Χανίων (από 59% το 2013 σε 62% το 2018) και Λασιθίου (από 54% το 2013 σε 61% το 2018).
Οι Περιφέρειες του Νοτίου Αιγαίου, της Κρήτης, των Ιονίων Νήσων, της Κεντρικής Μακεδονίας και της Αττικής αντιπροσωπεύουν το 2018 το 77% των ξενοδοχειακών δωματίων της χώρας. Η Περιφέρεια Κρήτης αντιπροσωπεύει το 2018 το 16% των μονάδων, το 20% των δωματίων και το 21% των κλινών της χώρας.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι τα 5*, παρόλο που αντιπροσωπεύουν μόλις το 6% των ξενοδοχειακών μονάδων εντούτοις κατέχουν το 21% των δωματίων και το 22% των κλινών.
Η Ενότητα Ρεθύμνου αντιπροσωπεύει το 18% του δυναμικού της Περιφέρειας με 345 μονάδες, 15.417 δωμάτια και 33.216 κλίνες
Αυξήθηκαν κατά 40% οι εργαζόμενοι στον κλάδο
Οι απασχολούμενοι στον κλάδο του τουρισμού σημείωσαν αύξηση την περίοδο 2013 – 2018 κατά +40% (από 259 χιλ. το 2013 σε 362 χιλ. το 2018). Οι απασχολούμενοι στον κλάδο του τουρισμού στην Περιφέρεια Κρήτης την περίοδο 2013 – 2018 σημείωσαν αύξηση κατά +41% (από 28 χιλ. το 2013 σε 39 χιλ. το 2018). Επιμέρους, οι απασχολούμενοι στα καταλύματα σημείωσαν αύξηση κατά +50% (από 14 χιλ. το 2013 σε 20 χιλ. το 2018) ενώ οι απασχολούμενοι στην εστίαση αύξηση κατά +32% (από 14 χιλ. το 2013 σε 18 χιλ. το 2018).
