Του ΠΑΡΑΣΚΕΥΑ ΜΑΜΑΛΑΚΗ*
Πολύ εύστοχη η μαρξιστική άποψη για την υλική βάση (οικονομία) και το πνευματικό εποικοδόμημα (κουλτούρα εν γένει) στις ανθρώπινες κοινωνίες, άμα δε και διαχρονική και κλασική. Πάντως, δείχνει αμφίβολο αν επαρκεί σαν απάντηση στο ερώτημα, γιατί το πράγμα σήμερα δεν σταματά στη δημιουργία ρομπότ-εργαζομένων, αλλά προχωρά και σε ρομπότ-καλλιτέχνες. Εδώ θα μας απασχολήσουν κυρίως τα δεύτερα, για τα πρώτα να πούμε μόνο, πάντοτε με πηγή το διαδίκτυο, ότι «Τα ρομπότ μπορεί να αντικαταστήσουν 20 εκατομμύρια εργαζόμενους στη βιομηχανία μέχρι το 2030 παγκοσμίως» και ότι «Έρχονται και στην Ελλάδα τα ρομπότ στις σχολικές αίθουσες». Να απευχόμαστε, λοιπόν, να φτάσει κάποια στιγμή που θα βρεθούμε, ανεπαισθήτως, τριγυρισμένοι ολόγυρα από ψηλά τείχη.
Αναφορικά τώρα με τα ρομπότ-καλλιτέχνες, διαβάζουμε στο διαδίκτυο: «Η ρομποτική ζωγράφος Ai-Da θα παρουσιάσει την πρώτη έκθεση των έργων της στον κόσμο στη γκαλερί «Barn» στο Κολλέγιο του Αγίου Ιωάννη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, από 12 Ιουνίου έως τις 6 Ιουλίου… Το ρομπότ έχει γυναικεία μορφή, μπορεί να περπατάει, να μιλάει και φυσικά να κρατάει μολύβι και πινέλο. Η Ai-Da είναι εκπαιδευμένη ώστε να ζωγραφίζει πορτραίτα, αλλά και να δοκιμάζει το ταλέντο της σε πιο αφηρημένες συνθέσεις. Ακόμα, πέρα από τη ζωγραφική, πειραματίζεται και στη γλυπτική. Ωστόσο, το μεγαλύτερο προσόν της είναι πως μπορεί να διδάξει μόνη της καινούρια πράγματα στον εαυτό της και να δημιουργεί όλο και πιο πολύπλοκα έργα…
Το ρομπότ είναι ικανό να ολοκληρώσει ένα έργο μέσα σε δύο ώρες. Συγκριτικά, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι χρειάστηκε περίπου 15 χρόνια για τη «Μόνα Λίζα» (την οποία και πάλι θεωρούσε ανολοκλήρωτη), ενώ ο γλύπτης Ογκίστ Ροντέν δούλευε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες τις «Πύλες της Κόλασης»…
Έστω, να δεχτούμε πως τα ρομπότ-εργαζόμενοι, που διαχειρίζονται υλικά πράγματα, που υπόκεινται στις ανθρώπινες αισθήσεις, μπορούν να εκπαιδεύονται επαρκώς και να αποδίδουν ικανοποιητικά στο έργο που τους ανατίθεται. Τι συμβαίνει όμως με τα ρομπότ-καλλιτέχνες, στα οποία, υποτίθεται, μεταλαμπαδεύεται ανθρώπινος ψυχισμός(!), συναισθήματα και καταστάσεις του πνευματικού κόσμου (σαν τέτοιου νοουμένου εδώ εκείνου, που προσεγγίζεται και επικοινωνείται μεταξύ των ανθρώπων αοράτως, απόκρυφα); Σαν να μας δουλεύουν…
Επειδή, πώς είναι ποτέ δυνατόν ο άνθρωπος να μεταλαμπαδεύσει το άπιαστο και ρευστό στοιχείο του, το απόκρυφο και αόρατο, σε καρικατούρες, κακάσχημα κακέκτυπα της ανθρώπινης φύσης; Και, πώς θα γινόταν ποτέ να ριζώσει αυτό σε εκείνα; Διότι, δίχως το στοιχείο αυτό, τι τέχνη θα ήταν εφικτό σε οποιονδήποτε, άνθρωπο ή ρομπότ, να κάνει;
Σίγουρα, λοιπόν, μας δουλεύουν. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί η ισοπεδωτική σύγκριση μιας σιδεροκατασκευής με μεγάλους καλλιτέχνες; Και μάλιστα, με κριτήριο την αποδοτικότητα στο χρόνο, σαν να πρόκειται για δουλειά ρουτίνας. Τέλειος υποβιβασμός του έργου τέχνης, απόλυτος εξευτελισμός των ανθρώπινων ιδιοτήτων. Αλλοίμονο στο μέλλον της ποιότητας στη ζωή μας, επιχειρούν να αντικαταστήσουν την ελευθερία και τη θετική ενέργεια της ανθρώπινης ψυχής (ως ψυχή να ορίσουμε εδώ το αόρατο-απόκρυφο στοιχείο του ανθρώπου) με κάποιο άλλο στοιχείο, μηχανοποιημένο (αυτοματοποιημένο), κατευθυνόμενο και υποταγμένο: Γιατί ποιός αμφιβάλλει, πως ο συναγελασμός των ανθρώπων με τα ρομπότ θα αλλοτριώσει τους πρώτους,συγκεκριμένα θα τους αλλοτριώσει από τον ψυχικό πυρήνα τους; Με τη βοήθεια, εννοείται, της αρνητικής ενέργειας που συνυπάρχει στην ανθρώπινη ψυχή.
Άθελά μας, έρχεται στο νου μας ένα απόσπασμα από το ποίημα «Τα βήματα» του Κωνσταντίνου Καβάφη: «…Γιατί άκουσαν μια απαίσια βοή,/ θανάσιμη βοή τη σκάλα ν’ ανεβαίνει,/ βήματα σιδερένια που τραντάζουν τα σκαλιά./…» Και το ρηθέν από τον Αδόλφο Χίτλερ: «Ακόμη και αν αποτύχω, σε κάθε περίπτωση θα έχω φτιάξει έναν λαό από ατσάλι».
* Ο Παρασκευάς Μαμαλάκης είναι συγγραφέας