ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Παναθήναια – Ανδρόγεω – Διόγνητος
Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΣΩΤΑΚΗ*
Η μεγαλύτερη γιορτή της Αρχαίας Αθήνας, ήταν αυτή που ίδρυσε, κατά την παράδοση, ο Εριχθόνιος ο οποίος, από μερικούς γεννήθηκε από τον Ήφαιστο και την Αθηνά, κατ’ άλλους από τον Ήφαιστο και την κόρη του Κραναού την Ατθίδα. Κατά δε τους Τρώες ήταν γιος του Δαρδάνου και εγγονός του Δία. Από τους Αθηναίους θεωρείτο ότι γεννήθηκε από τον Ήφαιστο και τη Γη. Αυτά ως τον Εριχθόνιο, που την μεγάλη αυτή γιορτή της Αρχαίας Αθήνας την ονόμασε «Αθήναια» και όταν αργότερα ο Θησέας ένωσε τους Αθηναίους σ’ ένα πολίτευμα, ονομάστηκε η γιορτή αυτή «Παναθήναια» από το όνομα της Αθηνάς. Ο Θησέας ήταν ήρωας της Αρχαίας Ελλάδας, ιδιαίτερα των Αθηνών, όπου υπήρξε και βασιλιάς και μάλιστα ο τελευταίος από τους εννέα αρχαίους βασιλείς. Ήταν γιος του βασιλιά Αιγείων κι της Αίθρας από τον πρώτο γάμο, ενώ η μητριά του Μήδεια, που ήθελε να κάνει βασιλιά το γιο της Μήδον προσπάθησε να τον δηλητηριάσει, αλλά απέτυχε.
Αυτά και ως προς τον Θησέα, χωρίς άλλες λεπτομέρειες.
Άλλοι ιστορικοί όμως υποστηρίζουν ότι τα «Παναθήναια» τα ονόμασε έτσι ο Πεισίστρατος (605-527 π.Χ.) προς χάρη της Αθηνάς. Ο Πεισίστρατος ήταν τύραννος των Αθηνών, γιος του Ιπποκράτη.
Τα Παναθήναια τελούνταν τα Μικρά κατ’ έτος και τα Μεγάλα κάθε τέσσερα χρόνια και διαρκούσαν, (μάλλον), δώδεκα ημέρες, όπου η τελευταία μέρα ήταν η 28η Εκατομβαιώνος (Ιουλίου), που ήταν και η επισημότερη, γιατί τελούνταν διάφορες τελετές και πανηγύρια.
Οι αγώνες που γίνονταν, εκτός από τι θυσίες ήσαν, Μουσικοί, Ιππικοί, Γυμνικοί, Αρματοδρομίες, Πυρρίχιοι, Ευάνδριοι, Λαμπαδηδρομίες και Ναυτικοί.
Κατά τους Γυμνικούς αγώνες (Ανδρών – παίδων – Αγενείων) λάμβαναν μέρος από όλα τα μέρη της Ελλάδας. Υπήρχαν επίσης αγωνίσματα Πάλης, Σταδίου, Πυγμαχίας, Παγκράτιο και Πένταθλον.
Τα βραβεία ήσαν ένας Αμφορέας γεμάτος με λάδι από τις Ιερές ελιές της Αθηνάς.
Από την μια πλευρά ο Αμφορέας είχε απεικονισμένη την Αθηνά και από την άλλη την επιγραφή: «των Αθήνηθεν άθλων» και δίπλα το όνομα του επώνυμου άρχοντα. Μαζί με τον Αμφορέα εδίδετο και Στεφάνι από ελιά.
Σε κάθε άθλημα υπήρχε και ειδικός τρόπος διεξαγωγής του. Το πιο θεαματικό μέρος της τελετουργίας ήταν η πομπή των Παναθηναίων με το Ιερό πέπλο, κ.α. Και επανέρχομαι στο κυρίως θέμα.
Ο Ανδρόγεω, γιος του Μίνωα και της Πασιφάης (ή Κρήτης) ήλθε στην Αθήνα κι έλαβε μέρος σε αγώνες των Παναθηναίων. Φημίζονταν για την λεβεντιά του, ήταν «θεόμορφος» και αθλητικός και ο οποίος κέρδισε όλες τις πρώτες νίκες στους αγώνες που έλαβε μέρος. Αυτό όμως προξένησε τον φθόνο και τη ζήλεια. Ο βασιλιάς Αιγέας που είχε αντίζηλους τους Παλλαντίδες με τους οποίους ήταν φίλος ο Ανδρόγεω, σε μια ενέδρα κοντά στον Μαραθώνα έβαλε τους Αθηναίους και τον σκότωσαν.
Ο Μίνωας γεμάτος οργή για τον θάνατο του γιου του εξεστράτευσε κατά των Αθηναίων, κυρίεψε τα Μέγαρα, σκότωσε τον Βασιλιά της Νίσον -γιατί οι Μεγαρείς ήσαν οι πληρωμένοι δολοφόνοι- και πολιόρκησε την Αθήνα.
Ο Μίνωας επίσης παρακάλεσε τον Δία, ο οποίος έστειλε πείνα και αρρώστιες στους Αθηναίους, οι οποίοι για εξιλασμό θυσίασαν τις κόρες του Υακίνθου, αλλά μάταια.
Στο Μαντείο που κατέφυγαν οι Αθηναίοι, τους ανήγγειλε να δεχθούν τους όρους του Μίνωα, σύμφωνα με τους οποίους υποχρεώθηκαν οι Αθηναίοι να στέλνουν κάθε χρόνο εφτά νέους και εφτά νέες για τον Μινώταυρο.
Παράλληλα οι Αθηναίοι έστησαν βωμό για τον Ανδρόγεω στο Φάληρο και θέσπισαν αγώνες στον Κεραμεικό τους λεγόμενους «αγώνες επ’ Ευρυγύη».
Ένεκα της δολοφονίας του γιου του Μίνωα για δεκάδες χρόνια οι Κρητικοί αθλητές δεν λάμβαναν μέρος στα Παναθήναια.
Παράλληλα με τους αγώνες, τα Παναθήναια, γίνονταν στον Αθηναϊκό δήμο της Ελευσίνας -εκτός από τα Ελευσίνια μυστήρια- κι άλλοι αγώνες.
Οι αγώνες αυτοί τελούνταν κατά το πρότυπο της τελετουργικής του Δικταίου Άνδρου της Κρήτης, αφού οι πρώτοι Ιερείς των Ελευσίνιων Μυστηρίων που μετέφεραν εκεί την λατρεία του Κρητικού Πανθέου, ήσαν Κρήτες.
Έτσι μετά από αρκετά χρόνια ήταν φυσικό οι Κρήτες αθλητές να επηρεαστούν από τις προτροπές του Ιερατείου τους που τους συνιστούσε να ξεχάσουν τη δολοφονία του Ανδρόγεω και να λάβουν μέρος στους αγώνες των Ελευσίνιων, αφού μάλιστα οι οργανωτές διακήρυτταν ότι εγγυούνταν την ασφάλειά τους.
Αποφάσισαν λοιπόν να στείλουν οι Κρητικοί στην Ελευσίνα μία ομάδα αθλητών με αρχηγό ένα αθλητή λεβεντόκορμο παλικάρι, με δύναμη στο σώμα και φρόνηση στο μυαλό, το καμάρι της Κρήτης, τον Διόγνητον.
Όταν ο κήρυκας ανάγγειλε την παρουσία των Κρητικών αθλητών, ακούστηκε ένας παρατεταμένος θόρυβος από τους ψιθύρους των θεατών που ήσαν στο στάδιο και όλοι στράφηκαν και κοίταζαν με περιέργεια τους αθλητές της Κρήτης, γιατί είχαν χρόνια να λάβουν μέρος στους αγώνες. Η ομάδα των αθλητών με τα ολόγυμνα γεροδεμένα κορμιά που είχαν επικεφαλής τον Διόγνητο, με θεΐσια κορμοστασιά και γεροδεμένο σώμα που προπορευόταν και κατέλαβαν τη θέση τους.
Ο κήρυκας φώναξε και παρουσίασε τον αντίπαλο του Διόγνητου έναν γιγαντόσωμο Ελευσίνιο αθλητή με γερά μπράτσα, φουσκωμένο στήθος και πελώριο ανάστημα, με το όνομα του μυθικού ήρωα Ηρακλή και το στάδιο σείστηκε στο άκουσμα του ονόματός του από τις επευφημίες.
Στάθηκαν αντίκρυ οι δύο αθλητές Πάλης και ο Ηρακλής λέει περιφρονητικά στο Διόγνητο: – Μη φοβάσαι δεν θα σε παιδέψω και πολύ Κρητικέ, στο πρώτο λεπτό θα σε βροντήξω κάτω, αν τολμήσεις και παλέψεις μαζί μου.
– Βέβαια θα αγωνιστώ μαζί σου Ηρακλή και πιστεύω ότι και σένα και τους άλλους θα νικήσω, γιατί για ν’ αγωνιστώ ήλθα από την Κρήτη.
Πιάστηκαν στα χέρια και ο Διόγνητος έξυπνα ξεγλιστρούσε από τον Ηρακλή, ο οποίος φούσκωνε και μούγκριζε κατακόκκινος όσο έβλεπε χαμογελαστό τον Διόγνητο. Σε μια στιγμή που ήταν φουσκωμένος ο Ηρακλής και κουρασμένος πλέον, με μια έξυπνη λαβή ο Διόγνητος τον αρπάζει από τη μέση, τον σηκώνει ψηλά, τον στριφογυρίζει στον αέρα δύο τρεις φορές και τον πετάει ανάσκελα κάτω και κάθεται πάνω του καθηλώνοντας την πλάτη του στο έδαφος.
Βουβάθηκε το στάδιο και οι Ελευσίνιοι Ελλανοδίκες κάτι ψιθύρισαν, συνεννοήθηκαν βιαστικά και λένε:
– «Αποβάλλουμε από τον αγώνα τον Διόγνητο, γιατί πρόσβαλε τον ημίθεο Ηρακλή, γιατί τον νίκησε και έπρεπε να σεβαστεί το ιερό και ένδοξο όνομα που έχει ο αθλητής μας». Το πλήθος των Ελευσίνιων χειρονομούσε απειλητικά και φώναζε να φύγει από το στάδιο.
Εξαγριωμένοι και οι Κρητικοί αθλητές μαζεύτηκαν γύρω από το Διόγνητο έτοιμοι να αντιμετωπίσουν όλο το πλήθος.
Ο Διόγνητος με χαμόγελο λέει στους Ελλανοδίκες:
– «Εσείς δεν φταίτε. Εμείς φταίμε που ξεχάσαμε τον Ανδρόγεω!».
Πήρε τους συναθλητές του, πήραν τα ρούχα τους από τα αποδυτήρια και έφυγαν υπερήφανοι, ενώ το πλήθος ήταν αμίλητο και ασάλευτο.
Περνώντας από την Αίγινα θυσίασαν στην Βριτομάρτυ-Αφαία, Κρητική θεότητα.
Φθάνοντας στην Κνωσό ο Διόγνητος και οι άλλοι αθλητές βρέθηκαν σε μια παλλαϊκή συγκέντρωση που τους αποθέωνε, γιατί είχε προηγηθεί ένα άλλο πλοίο και είχε φέρει το μαντάτο.
Ο βασιλιάς της Κνωσού ιδιοχείρως τον στεφάνωσε και όπως λέει ο Πτολεμαίος, αυτό είχαν υποχρέωση να κάνουν οι Ελλανοδίκες της Ελευσίνας.
Από τότε Κρητικοί αθλητές δεν ξαναπήγαν σε αγώνες των Παναθηναίων ούτε των Ελευσίνιων.
Ανδρόγεω και Διόγνητος, δύο Κρητικά ονόματα ανάμεσα στο μύθο και την ιστορία.
* Ο Γιάννης Χαρ. Κασωτάκης είναι συγγραφέας-δημοσιολόγος
Κύπελλον Παναθηναίων