Η πορεία των Μακεδόνων
Με την αφήγησή μας αυτή, θα επιχειρήσουμε ένα συσχετισμό των χαρακτηριστικών της ιστορικής πορείας της Κρήτης, με εκείνης της πορείας των Αρχαίων Μακεδόνων στην εκστρατεία τους εναντίον των Περσών. Ο Μέγας Αλέξανδρος, εστεμμένος βασιλιάς της Αρχαίας Μακεδονίας σε ηλικία μόλις είκοσι χρόνων ξεκίνησε τη μεγάλη του αυτή πορεία το 336 π.Χ. ως αρχηγός όλων των Ελλήνων. Σκοπός του ήταν να υποτάξει και να τιμωρήσει τους Πέρσες που για 50 τόσα χρόνια, επιβουλεύονταν τη χώρα των Ελλήνων, με χιλιάδες νεκρούς και επιφέροντας τεράστιες καταστροφές και μύρια δεινά για τη χώρα μας! Οι Μακεδόνες με τις συνεχόμενες νίκες τους, έφτασαν πράγματι και εξεπέρασαν νικηφόρα τα όρια του βασιλείου των Περσών, μέχρι και την Ινδία, αλλά και μέχρι τη Βακτριανή προς το βορρά, περιοχή όπου σήμερα ευρίσκεται το Ουζμπεκιστάν!
Η πολιτιστική τους παρέμβαση
Κατά τους ιστορικούς, στην πορεία τους οι Μακεδόνες, παράλληλα με την κατάκτηση των λαών, διέδωσαν και πολλά στοιχεία του πολιτισμού τους, στους κατακτημένους λαούς. Μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, η τεράστια αυτοκρατορία του διανεμήθηκε στους διαδόχους του Στρατηγούς του. Κάποιοι απ’ αυτούς, όπως ο Σέλευκος που πήρε τη Βαβυλωνία, ο Αντίγονος που πήρε τη Μ. Ασία και ο Πτολεμαίος που πήρε την Αίγυπτο, κυβέρνησαν με σύνεση, προάγοντας τη δύναμη και τον πολιτισμό των βασιλείων τους, που αργότερα αποτέλεσαν επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατ’ αρχήν και του Βυζαντίου αργότερα. Σίγουρα οι λαοί που ζούσαν στις περισσότερες αυτές περιοχές είχαν παλαιότερα αναπτύξει σημαντικούς πολιτισμούς, όπως οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Βαβυλώνιοι στη Μεσοποταμία, οι Ασύριοι και οι Φοίνικες στη Συροπαλαιστήνη, οι Χετταίοι στην Ανατολία αλλά και οι Ελληνικής καταγωγής λαοί της Μικράς Ασίας οι Ίωνες και οι Αιολείς. Οι ιστορικοί θεωρούν ότι οι Μακεδόνες αναβάθμισαν τους αρχαίους αυτούς πολιτισμούς εμπλουτίζοντας και προάγοντάς τους. Το ίδιο συνέβη αργότερα τόσο με τους Ρωμαίους όσο και τους μετέπειτα Βυζαντινούς, οι οποίοι επίσης ανέπτυξαν σημαντικούς πολιτισμούς στον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου.
Η Μινωική ως η απαρχή του πολιτισμού στον Ελλαδικό χώρο
Η Κρήτη βρίσκεται στο άκρο αυτού του αχανούς χώρου της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής με τις μεγάλες γεωπολιτικές εξελίξεις στο τέλος της κλασσικής περιόδου. Επηρεάστηκε σημαντικά από αυτές τις εξελίξεις και τότε άρχισε η δεύτερη περίοδος με τη σημαντικότερη οικονομική και πολιτιστική άνθηση που γνώρισε το νησί, μετά την Μινωική εποχή. Είναι η περίοδος των Ελληνιστικών χρόνων, όπως ονομάστηκαν, δηλαδή της βασιλείας των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου. Η Κρήτη, τις περιόδους αυτές σχετίστηκε ιδιαίτερα με το βασίλειο των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Η πρώτη λαμπρή περίοδος της Κρήτης ήταν εκείνη του Μινωικού πολιτισμού, του παλαιότερου στον Ελλαδικό χώρο, που όμως δυστυχώς αφανίστηκε μετά από δύο περίπου αιώνες. Λίγο αργότερα οι λαοί της Ελληνικής χερσονήσου, οι Πελασγοί, οι Αχαιοί, αλλά και οι Δωριείς εποίκησαν σταδιακά το νησί, για να σμίξουν με τους αυτόχθονες Κρήτες που ήταν οι Ετεόκρητες και οι Κύδωνες όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια (τ.173-176). Κατά τη περίοδο του Τρωικού πολέμου το 1200 π.Χ. περίπου ο Όμηρος εξυμνεί την Εκατόμπολιν Κρήτη και το γενναίο της βασιλιά τον Ιδομενέα, που με ογδόντα καράβια συμμετείχε στην εκστρατεία των Αχαιών. Ακολουθεί μια περίοδος 800 χρόνων περίπου, που οι ιστορικοί την ονομάζουν ως την περίοδο «των σκοτεινών χρόνων», όπου η Κρήτη δεν διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στα τεκταινόμενα τόσο στον Ελλαδικό, όσο και στον ευρύτερο Μεσογειακό χώρο. Έτσι φτάνουμε στα προαναφερόμενα Ελληνιστικά χρόνια όπου στη Κρήτη ανθίζουν ξανά οι σπουδαίες πόλεις όπως η Κνωσσός, η Φαιστός η Γόρτυνα, η Απτέρα, η Ελεύθερνα, και άλλες μικρότερες.
Η Ρωμαϊκή και η Βυζαντινή Κρήτη
Η παρουσία των Ρωμαίων στη Κρήτη θα αρχίσει πολύ ενωρίς από το 76 π.Χ. και θα συνεχιστεί και μέχρι τη μετάβαση στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 400 περίπου μ.Χ. Στη συνέχεια, γύρω στα 820 μ.Χ. μια μεγάλη ομάδα εξόριστων Αράβων από την Ανδαλουσία της Ισπανίας, μαζί με τις οικογένειές τους αποβιβάστηκαν στην Κρήτη και οργάνωσαν ως πρωτεύουσά τους μια έρημη και ακατοίκητη περιοχή, το Χάνδακα. Οι Κρήτες τους δέχτηκαν χωρίς αντιδράσεις, καθότι δεν έτρεφαν πια καμιά συμπάθεια προς τους Ρωμαίους που εν τω μεταξύ είχαν μετονομαστεί σε Βυζαντινούς. Ιδρύθηκε με αυτό το τρόπο το Εμιράτο της Κρήτης, το οποίο ήκμασε και προόδευσε κατά τη περίοδο αυτή των Αράβων. Με πολλούς αγώνες αργότερα οι Βυζαντινοί το ανέκτησαν το 961 μ.Χ. με το Νικηφόρο Φωκά. Ωστόσο είναι βέβαιο πως η Κρήτη την περίοδο αυτή δεν ήταν μια αποικία πειρατών, όπως περιγράφεται σε μη αντικειμενικές Βυζαντινές πηγές. Από αρχαιολογικά ευρήματα και αναφορές από τον Αραβικό κόσμο, προκύπτει πως ο Χάνδακας εκείνης της εποχής υπήρξε ένα σημαντικό πολιτισμικό κέντρο με ισχυρή οικονομία και υψηλό επίπεδο διαβίωσης των κατοίκων του.
Η Ενετοκρατία και η Οθωμανική κατάκτηση
Δύο μόλις αιώνες αργότερα και με το τέλος της Δ’ Σταυροφορίας η Κρήτη θα περάσει στους Γενουάτες που εκείνοι με τη σειρά τους λίγα χρόνια αργότερα θα την πουλήσουν στους Ενετούς. Η Ενετοκρατία ήταν μια πολύ σκληρή περίοδος για τους Κρήτες, που χαρακτηρίζονταν από αφάνταστη καταπίεση και εκμετάλλευση και που για να το εξασφαλίσουν αυτό οι Ενετοί, εφήρμοσαν απίστευτες τακτικές ταπείνωσης και τρομοκράτησης των άτυχων Κρητών. Τους Ενετούς που η κυριαρχία τους στο νησί διήρκεσε πέντε περίπου αιώνες, διαδέχτηκαν οι επόμενοι κατακτητές οι Οθωμανοί. Η Κρήτη αποτέλεσε ίσως την τελευταία κατάκτηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μιας που η Μεγαλόνησος εξέλιπε από την απόλυτη κυριαρχία της στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Οθωμανική κυριαρχία της Κρήτης υπήρξε εξ ίσου σκληρή και απάνθρωπη με εκείνη της Ενετοκρατίας.
Η πολιτιστική αντίσταση των Κρητών
Βλέπουμε λοιπόν πως οι Κρήτες μετά από τόσες κατακτήσεις, κατάφεραν να διατηρήσουν τη γλώσσα τους και την Ελληνική γραφή τους, την οποία είχαν υιοθετήσει, όταν στο νησί κατέφτασαν οι Αχαιοί που έφεραν και την Αρχαιοελληνική γλώσσα και γραφή. Οι Κρήτες λοιπόν παρέμειναν πολιτισμικά αλώβητοι, διατηρώντας τη γλώσσα τους, τη γραφή τους, τη θρησκεία τους και τα βασικά τους πολιτιστικά χαρακτηριστικά. Σε αντίθεση με τους Κρήτες υπήρξαν άλλοι κατακτημένοι λαοί που απώλεσαν τη γλώσσα τους και τη θρησκευτική τους ταυτότητα όπως οι λαοί της Β. Αφρικής από το Μαρόκο έως και την Αίγυπτο όταν κυριαρχήθηκαν από τους Οθωμανούς. Την θρησκευτική τους πίστη επίσης άλλαξαν και κάποιοι λαοί και Εθνικές μειονότητες της Βαλκανικής όπως οι Βόσνιοι, οι Αλβανοί, οι Κοσσοβάροι, και άλλες μικρότερες Εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες, όπως οι Πομάκοι.
Κρήτη, ένας πολυπολιτισμικός κόσμος
Ωστόσο θεωρούμε πως όλους αυτούς τους αιώνες όπου οι δύσμοιροι Κρήτες υπέμεναν τους κατά καιρούς κατακτητές, κατάφερναν να εμπλουτίζουν τον πολιτισμό τους και με στοιχεία των κατακτητών που τα έκριναν θετικά και ωφέλιμα, όπως σίγουρα κάποιοι από τους κατακτητές διέθεταν, όπως οι Ρωμαίοι, οι Βυζαντινοί αλλά και οι Ενετοί. Σίγουρα όμως τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά όσο και τις θρησκευτικές τους δοξασίες, τις προστάτευσαν σαν ιερά κειμήλια και έτσι κατάφεραν να τις διαφυλάξουν. Αυτός ήταν ένας ισχυρός παράγοντας που τους κρατούσε σε συνοχή και τους όπλιζε με δύναμη να αντιπαλεύουν τους κατακτητές τους.
Η γηγενής τους ταυτότητα
Ο λαός των Κρητών λοιπόν παρ’ όλες τις συνεχείς υποδουλώσεις διατήρησε τη γηγενή του ταυτότητα και ύπαρξη και μάλιστα στο σύνολό του, από τη μια άκρη του νησιού ως την άλλη, κάτι που δυστυχώς άλλοι λαοί που βρέθηκαν στη ίδια μοίρα δεν τα κατάφεραν. Οι λόγοι που συνετέλεσαν σε αυτό, θεωρούμε πως είναι πολλοί. Όπως:
– Η μεγάλη έκταση και ο πληθυσμός του νησιού μας,
– οι εκάστοτε στρατιωτικές και πολιτικές συγκυρίες στην Κρήτη, την Ελλάδα και την Τουρκία,
– η μικρή σχετικά απόσταση από τη Μητέρα πατρίδα,
– και εν τέλει η πραγματική της έγνοια (της Ελλάδας) για το νησί μας!
Το υψηλό τους αίσθημα ανεξαρτησίας
Όμως είμαστε σίγουροι πως ο σημαντικότερος λόγος που οι Κρήτες κατάφεραν την αυθυπαρξία τους και την αυτοδιάθεσή τους ήταν η βαθιά τους αφοσίωση στο ιδανικό της ανεξαρτησίας τους, που απορρέει από την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία του να μην μπορούν να ανεχθούν δυνάστες! Κάθε φορά που αναγκάστηκαν να διαλέξουν ανάμεσα στη σκλαβιά ή στην αυτοθυσία διάλεξαν το δεύτερο, όπως στο σπήλαιο του Μελιδονίου, στο σπήλαιο της Μιλάτου και ακόμα στο αποκορύφωμα της Εθνοθυσίας τους στο Αρκάδι! Σημαντική συμβολή στον τιτάνιο αυτό αγώνα τους είχε και η βαθιά τους πίστη στον Θεό τους και το ορθόδοξο δόγμα τους που και βέβαια πάντα είχαν ως καθοδηγητές στους αγώνες τους αυτούς τους Ιεράρχες και πολλούς ιερωμένους της Κρήτης, που ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή μαζί με τους επαναστάτες. Από το 1770 που εκδηλώθηκε η πρώτη Κρητική επανάσταση με αρχηγό τον Δασκαλογιάννη και ως το 1897 την τελευταία και την πραγματική ανεξαρτησία της Κρήτης και την Ένωσή της με την ελεύθερη πια Ελλάδα, εκδηλώθηκαν τουλάχιστον έντεκα εξεγέρσεις. Όμοιο παράδειγμα τόσων συνεχών εξεγέρσεων και τόσων χρόνων συνεχών αγώνων, που κάλυψαν τουλάχιστον πέντε γενιές αγωνιστών δεν γνωρίζουμε αν υπήρξε άλλο στη νεώτερη Ευρωπαϊκή ιστορία.
Το «κοινωνικό-γνωσιακό» D.N.A. των Κρητών
Έχοντας λοιπόν οι Κρήτες στο «κοινωνικο-γνωσιακό» τους D.N.A. τόσο ψηλά τα ιδανικά της ελευθερίας, της ανεξαρτησίας και της κοινωνικής αξιοπρέπειας, κατάφεραν να διατηρήσουν τη γηγενή τους καταγωγή και ταυτότητα!
Έτσι, όσο κι αν πολεμήθηκαν και όσους αιώνες κι αν διήρκεσαν οι αβάσταχτοι περίοδοι της στρατοκρατικής τους υποδούλωσης, οι ψυχές τους ποτέ δεν υποδουλώθηκαν!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
ouranosgeo@gmail.com
