Ήταν από τις σημαντικότερες αξίες του πνευματικού Ρεθύμνου ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης.
Ο καθηγητής που μελέτησε και μας έδωσε την ιστορία του τόπου μας με απόλυτη σαφήνεια και ακρίβεια στοιχείων. Όταν στα 1950 κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο της εργασίας «Ιστορία της Ρεθύμνης» έκαναν βιβλιοπαρουσίαση οι μεγαλύτερες σε κυκλοφορία εφημερίδες των Αθηνών. Είχε μάλιστα γράψει για το βιβλίο αυτό ο εξαιρετικά αυστηρός αλλά ακριβοδίκαιος στις κρίσεις του Πολύβιος Τσάκωνας:
«Πολύ με συγκίνησε ως Ρεθεμνιώτη η εμφάνιση του βιβλίου αυτού.
Καθένας περηφανεύεται για τον τόπο της καταγωγής του. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που δικαιολογούν απόλυτα τον τοπικισμό αυτό. Μια τέτοια περίπτωση συντρέχει με μας τους Ρεθεμνιώτες. Αφορμή η φήμη «οι Ρεθεμνιώτες για τα Γράμματα».
Δεν ξέρω αν θα μετριώνται στα δάκτυλα εκείνοι που γνωρίζουν την ιστορία του Ρεθύμνου.
Λοιπόν αυτή την αμάθεια έρχεται να εξοστρακίσει το βιβλίο του κ. Κωνσταντίνου Καλοκύρη.
Τον ευγνωμονούμε γι’ αυτό.
Θαυμάζουμε σύγχρονα και την αγάπη του για τον τόπο του. Γιατί μόνο μια μεγάλη αγάπη, μπορεί να σπρώξει έναν να αφιερώσει χρόνο πολύ και επιμονή πολλή, αντιμετώπιση ανυπέρβλητων δυσχερειών για να φέρει σε πέρας ένα τόσο δύσκολο και δαπανηρό έργο…».
Ένας άγνωστος μεγάλος σοφός
Αναζητώντας το βιβλίο αυτό που τελικά υπάρχει μόνο στις κλειστές συλλογές του Πανεπιστημίου Κρήτης διαπιστώσαμε πως υπάρχει μια κάποια σύγχυση, επειδή και ο γιος του Δημήτρης διαγράφει μια λαμπρή πορεία στον πνευματικό χώρο με πολύπλευρη δράση. Από τη νέα γενιά μάλιστα κανένας δεν είναι σε θέση να πει κάτι περισσότερο για το σοφό καθηγητή που διέσωσε την ιστορία του Ρεθύμνου με τόσο κόπο. Και η άγνοια αυτή που διαπιστώσαμε μας λύπησε ιδιαίτερα.
Αξίζει λοιπόν να δανειστούμε στοιχεία από σχετικές αναφορές για να γνωρίσουμε στους νέους μας κυρίως τον σπουδαίο αυτό Ρεθεμνιώτη.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Δ. Καλοκύρης γεννήθηκε το 1916 στο Ρέθυμνο, όπου ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του. Ακολούθως φοίτησε στη Φιλοσοφική και τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε το πτυχίο της Θεολογίας. Υπηρέτησε ως καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης στο Ρέθυμνο, κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ‘40, έχοντας ήδη εκδηλώσει το ζωηρό ενδιαφέρον του για το χώρο της Βυζαντινής Αρχαιολογίας. Κατά την περίοδο εκείνη, μάλιστα, εντόπισε στην κωμόπολη του Πανόρμου τα ίχνη ενός παλαιοχριστιανικού μνημείου που, όπως αποδείχθηκε, επρόκειτο για μια παλαιοχριστιανική βασιλική η οποία συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα και σημαντικότερα παλαιοχριστιανικά κτίσματα της νήσου. Η φιλοπονία, ο ενθουσιασμός και ο ζήλος του νεαρού καθηγητή τον οδήγησαν να ανακαλύψει δύο ακόμα σημαντικά παλαιοχριστιανικά μνημεία στο Νομό Ρεθύμνης. Τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές στα χωριά Βιράν Επισκοπή Ρεθύμνης και Βυζάρι Αμαρίου.
Σημαντικός πολιτιστικός παράγων
Παράλληλα με την επιστημονική δράση του, ο νεαρός καθηγητής ενδιαφερόταν τόσο για τα κοινωνικά όσο και για τα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης του. Σε συνεργασία με άλλους επώνυμους Ρεθυμνίους και την προεδρία του δραστήριου νομικού Πολύβιου Τσάκωνα, δημιουργήθηκε το 1946 η Πνευματική Εστία Ρεθύμνου, σωματείο που επικέντρωσε τη δραστηριότητά του στη δημιουργία Βιβλιοθήκης. Η προσπάθεια αυτή είχε ευτυχώς μια αίσια κατάληξη, καθώς το 1952 η Βιβλιοθήκη εντάχθηκε στο δίκτυο των δημοσίων βιβλιοθηκών του υπουργείου Παιδείας. Η μοναδική σε επίπεδο νησιού με αυτή τη νομική μορφή.
Και ήταν ιδιαίτερη ικανοποίηση για το σοφό καθηγητή να βλέπει τη Βιβλιοθήκη αυτή να είναι ένας νευραλγικός πυρήνας του πνεύματος χάρις στους άξιους που την έφεραν στο επίπεδο που θαυμάζουμε σήμερα όπως ο Μάρκος Γιουμπάκης, ο Μιχάλης Τζεκάκης, ο Γιάννης Παπιομύτογλου.
Μετά από επιτυχείς εξετάσεις ο Κων/νος Δ. Καλοκύρης διορίστηκε επιμελητής Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με έδρα το Ηράκλειο και ανέπτυξε πλούσια ερευνητική, αναστηλωτική και ανασκαφική δράση σε πλήθος βυζαντινών μνημείων της Κρήτης.
Εννοείται πως όλα γίνονταν με δικές του αποκλειστικά δυνάμεις.
Η δραστηριότητα αυτή διεκόπη για μεταπτυχιακές σπουδές στη Γαλλία και τη Γερμανία, όπου είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει μαθήματα διακεκριμένων επιστημόνων στη Βυζαντινή Αρχαιολογία, όπως ο Αndre Grabar, ο Paul Lemerle και ο Franz Doelger.
Το 1955 υπέβαλε στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών τη διατριβή του «Η Γέννησις του Χριστού εις την Βυζαντινήν τέχνη της Ελλάδος». Το 1958 εκλέχτηκε υφηγητής της Χριστιανικής Αρχαιολογίας στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1961 καθηγητής της Βυζαντινής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπου υπηρέτησε ως το 1983. Το 1984 η Σύγκλητος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του απένειμε τον τίτλο του Ομότιμου καθηγητή.
Εκτός από τις ανασκαφές και αναστηλώσεις παλαιοχριστιανικών και βυζαντινών ναών στην Κρήτη, ο Καλοκύρης μελέτησε την τέχνη στο Άγιον Όρος, ερεύνησε μεσαιωνικά μνημεία στα νησιά του Αιγαίου, στη Μεσσηνία, στις βαλκανικές χώρες, στον Λίβανο, στη Συρία, στη Σικελία κ.ά.
Παρέδωσε μαθήματα και διαλέξεις σε πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού (ΗΠΑ, Αυστραλίας, Αυστρίας, Γερμανίας, Μεγάλης Βρετανίας, Ιταλίας, Γαλλίας, Ρωσίας, Λιβάνου).
Ήταν τακτικό μέλος της Ακαδημίας Επιστημών Κατάνης και «Άρχων Μαΐστωρ» (οφφικιάλιος) του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών το 1951 και σταθερός συνεργάτης του περιοδικού της Κρητικά Χρονικά.
Στα έργα του συγκαταλέγονται τα συγγράμματα: Άθως, Η Θεοτόκος στην εικονογραφία, Βυζαντιναί εκκλησίαι Μεσσηνίας, Χριστιανική και βυζαντινή αρχαιολογία, Η ζωγραφική της Ορθοδοξίας, Αι βυζαντιναί τοιχογραφίαι της Κρήτης, Η ναοδομία και η σύγχρονη τέχνη, Θεοτοκόπουλος, Η αρχαία Ρίθυμνα, Ο μουσουργός Ι. Θ. Σακελλαρίδης, Η φάτνη των Χριστουγέννων, Μωυσής, Το αρχιτεκτονικό συγκρότημα του ναού της Αναστάσεως Ιεροσολύμων και το θέμα του αγίου Φωτός, Το εγκάρσιο διάφραγμα ναών της Δύσεως καθώς και άλλα που δημοσιεύθηκαν και σε ξένες γλώσσες.
Ένας συγκινητικός αποχαιρετισμός
Όταν το 2015 ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 99 ετών, με ένα ιδιαίτερο τρόπο τον αποχαιρέτισε η φωτισμένη γραφίδα του προϊσταμένου του Μητροπολιτικού μας Ναού πρωτ. Χαραλάμπους Καμηλάκη.
Δρος. Θ., Φ., επίκουρου καθηγητή Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Κρήτης.
Κι επειδή ο αποχαιρετισμός αυτός περιγράφει καλύτερα την τόσο λαμπρή επίγεια πορεία του σοφού καθηγητή την παραθέτουμε για χάρη των αναγνωστών που δεν έχουν άμεση πρόσβαση στο διαδίκτυο. Έγραφε λοιπόν ο π. Χαράλαμπος από τους σοφολογιότατους ιερείς μας.
Ένας πολύτιμος κρίκος
Ένας πολύτιμος κρίκος από την πνευματική αλυσίδα του Ρεθύμνου, αλλά και της Πανεπιστημιακής Κοινότητας, έσπασε με το θάνατο του διακεκριμένου μεγάλου Ρεθεμνιώτη πανεπιστημιακού δασκάλου, ερευνητού και συγγραφέα Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη.
Ορφάνεψε η πόλη μας, ορφάνεψε η επιστήμη της Χριστιανικής Αρχαιολογίας με την εκδημία του. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο στις 24 Ιουνίου 1916, ανατράφηκε με τα ήθη και τα έθιμα της πόλης μας από τους ευσεβής γονείς του Δημήτριο και Χρυσή, κόρη του πρωθιερέως του Μητροπολιτικού Ναού Μάρκου Πλυμάκη και απέκτησε δύο παιδιά την Τρισεύγενη και τον Δημήτρη.
Πέτυχε στις εισαγωγικές εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών σε τρεις Σχολές, Νομική, Φιλοσοφική, Θεολογική. Ακολούθησε τη Θεολογική Σχολή. Διορίστηκε Θεολόγος Καθηγητής στο Γυμνάσιο του Ρεθύμνου, και αργότερα στο Γυμνάσιο Πανόρμου, το οποίο ήταν παράρτημα του Γυμνασίου Ρεθύμνου. Τότε, το 1948, ανακάλυψε και πρώτος ανέσκαψε την περίφημη παλαιοχριστιανική Βασιλική του Πανόρμου (5ου-6ου αι.).
Το 1950 δημοσιεύει το βιβλίο του «Η Αρχαία Ρίθυμνα», το οποίο έχει γίνει βιβλίο αναφοράς μέχρι σήμερα. Ο καθηγητής Κων/νος Δ. Καλοκύρης, μετά από εξετάσεις τοποθετείται στην συνέχεια επιμελητής Βυζαντινών και Μεσαιωνικών αρχαιοτήτων Κρήτης, με έδρα το Ηράκλειο. Γεμάτος ενθουσιασμό επισκέπτεται ολόκληρη την Μεγαλόνησο, μελετώντας, σχεδιάζοντας και φωτογραφίζοντας τα ιστορικά της μνημεία.
Το Αρχαιολογικό Συμβούλιο εκτιμώντας τον ζήλο αλλά και τις γνώσεις του νεαρού Βυζαντινολόγου Κων/νου Καλοκύρη, του ανέθεσε την αναστήλωση της Μονής Αρκαδίου, την Ενετική Λέσχη Ρεθύμνου, την Παναγία της Κριτσάς Μεραμπέλλου και την προστασία της Φορτέτσας Ρεθύμνου (Ενετικό Φρούριο). Πραγματοποιεί την ανασκαφή της Βασιλικής Βιράν Επισκοπής Ρεθύμνης, της Βασιλικής στο Μαλάκι και της Βασιλικής στο Βυζάρι Αμαρίου Ρεθύμνης.
Το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Ναού Εισοδίων της Θεοτόκου Ρεθύμνου, με απόφασή του, ανέθεσε στον συμπολίτη καθηγητή Κων/νο Καλοκύρη, την παρακολούθηση της εκπνόησης των σχεδίων μετασκευής και επέκτασης του Ιερού Ναού: «Προς του αξιότιμον κ. Κων/νο Καλοκύρη, Αρχαιολόγου, Ηράκλειον. Έχουμε την τιμή να παρακαλέσωμεν υμάς, όπως ευαρεστηθείτε και μας αντιπροσωπεύσετε παρακολουθώντας την εκπόνηση σχεδίων μετασκευής του Καθεδρικού Ι. Ναού των Εισοδίων και μας τηρείτε ενήμερους των σχετικών εργασιών» (24.4.1955).
Στη Γαλλία και στη Γερμανία, με υποτροφία μετεκπαιδεύτηκε στο γνωστικό του αντικείμενο της Αρχαιολογίας, όπου το 1955 υποβάλει στο Πανεπιστήμιο των Αθηνών τη διατριβή του «Η Γέννησις του Χριστού εις την Βυζαντινήν τέχνη της Ελλάδος».
Το 1958 εκλέχτηκε υφηγητής της Χριστιανικής Αρχαιολογίας στη Θεολογική Σχολή Αθηνών.
Το 1961 η Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης τον εκλέγει καθηγητή στην έδρα της Χριστιανικής και Βυζαντινής Αρχαιολογίας όπου άφησε «λαμπρά διδακτική και επιστημονική προσφορά» ως το 1983. Το 1984 η Σύγκλητος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης του απένειμε τον τίτλο του Ομότιμου καθηγητή, εκτιμώντας την αξία του επιστημονικού έργου του. Η δε Διεθνής Μεσογειακή Ακαδημία των Επιστημών Κατάνης (Ιταλία) τον εξέλεξε ομόφωνα το 1981 τακτικό μέλος της. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο του απένειμε το οφφίκιο του «Άρχοντος Μαϊστορος».
Η Χριστιανική Αρχαιολογία οφείλει πολλά στον καθηγητή Καλοκύρη. Υπήρξε στοργικός πατέρας και τρυφερός σύζυγος. Δοκιμάστηκε σκληρά με τον θάνατο της κόρης του Τρισεύγενης σε ηλικία μόλις 50 χρόνων, το 2006.
Ο καθηγητής Καλοκύρης υπήρξε ένας εξαιρετικός Ρεθεμνιώτης, ένας λαμπρός πνευματικός αστέρας και άτλαντας της Πανεπιστημιακής Κοινότητας. Θαυμάζομε τον πλούτο των δραστηριοτήτων του. Ενδεικτικά σημειώνουμε:
- Πραγματοποίησε των πλέον 30 ανασκαφών, ερευνών και αναστηλώσεων Βυζαντινών και Μεσαιωνικών μνημείων. Μελέτησε και δημοσίευσε για την Τέχνη στο Άγιο Όρος, ερεύνησε Μεσαιωνικά Μνημεία στα νησιά του Αιγαίου, στη Μεσσηνία, στις βαλκανικές χώρες, στο Λίβανο, Συρία και Σικελία.
- Εξέδωσε πλέον των 66 συγγραμμάτων και μελετών, μεγάλου αρχαιολογικού ενδιαφέροντος.
- Έγραψε άρθρα σε περιοδικά, σε εγκυκλοπαίδειες και εφημερίδες.
Σπουδαία συγγράμματά του είναι: Η Θεοτόκος στην εικονογραφία. Βυζαντιναί εκκλησίαι Μεσσηνίας, Χριστιανική και βυζαντινή Αρχαιολογία, η ζωγραφική της Ορθοδοξίας, Αι βυζαντιναί τοιχογραφίαι της Κρήτης και τα πολυάριθμα άλλα βιβλία όπως: Η ναοδομία και η σύγχρονη τέχνη, Η αρχαία Ρίθυμνα, Ο μουσουργός Ιω. Θ. Σακελλαρίδης, Η φάτνη των Χριστουγέννων, Μωυσής (κριτική έρευνα του έργου και της εικονογραφίας του), καθώς και άλλα που δημοσιεύτηκαν και σε ξένες γλώσσες.
Τη πλούσια βιβλιοθήκη του δώρισε στην Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου μας το 2007, με αριθμό τίτλων βιβλίων 2401, χωρίς τα περιοδικά.
Ο καθηγητής Κων/νος Καλοκύρης, αναχώρησε για το αιώνιο ταξίδι στις 9 Μαΐου 2015, η κηδεία του έγινε στις 11 Μαΐου 2015.
Υπήρξε σπάνιο δείγμα Πανεπιστημιακού λειτουργού που συνδύαζε την επιστημονική επάρκεια, την ηθική ευαισθησία και ανιδιοτέλεια.
Την ακαδημαϊκή σοφία με την απλότητα, τη μεγαλοψυχία, την επιείκεια, αλλά και την αυστηρότητα στη διαφύλαξη της ταυτότητας της ορθόδοξης πίστης και τέχνης, όπως την παρέδωκαν αλώβητη οι Πατέρες της Εκκλησίας μας. Με αισθήματα βαθύτατου σεβασμού και ευγνωμοσύνης προς την μεγάλη μορφή του συμπολίτη μας καθηγητή Κων/νου Καλοκύρη, τον αποχαιρετούμε προσευχητικά, ευχόμενοι ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του και η μνήμη του να είναι αιώνια.
Ο π. Χαράλαμπος είχε καλύψει ένα μεγάλο κενό επειδή ο σπουδαίος αυτός άνθρωπος επειδή ήταν και εκ φύσεως σεμνός όπως όλοι οι μεγάλοι επιστήμονες δεν είχε τις εκδηλώσεις τιμής που θα έπρεπε.
Ίσως γιατί δεν υπήρχαν πια στη ζωή εκείνοι που έζησαν από κοντά το πολύμορφο και πολυσήμαντο επιστημονικό και συγγραφικό του έργο όπως ο αείμνηστος δικηγόρος Μιχαήλ Μύρ. Παπαδάκις, ο οποίος συχνά τον ανέφερε στις πηγές του και τον εκτιμούσε ιδιαίτερα.
Ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης κηδεύτηκε στις 11 Μαΐου 2015 στο κοιμητήριο των Μελισσίων. Μερικές αναφορές μόνο είδαμε στο διαδίκτυο και όχι στην έκταση που περιμέναμε. Όπως γίνεται συνήθως με τους πραγματικά σπουδαίους Έλληνες.
Μια μικρή έρευνα επίσης που κάναμε μας απογοήτευσε γιαυτό και θελήσαμε να κάνουμε αυτό το αφιέρωμα. Είναι κρίμα να ξεχνιώνται Ρεθεμνιώτες όπως ο Κωνσταντίνος Καλοκύρης, του οποίου το έργο θα έπρεπε να κοσμεί τη βιβλιοθήκη όλων των Ρεθεμνιωτών.
Άξιος γιος του ο Δημήτρης Καλοκύρης από τους σημαντικούς πνευματικούς δημιουργούς διεθνούς καταξίωσης.
Γεννήθηκε το 1948 στο Ρέθυμνο που βίωνε μια από τις χειρότερες εποχές του. Σπούδασε νεοελληνική φιλολογία στη Θεσσαλονίκη, όπου ίδρυσε το περιοδικό «Τραμ», καθώς και τις ομώνυμες εκδόσεις λογοτεχνίας και τέχνης (1971-87). Στην Αθήνα εξέδωσε το λογοτεχνικό και καλλιτεχνικό περιοδικό «Χάρτης» (1982-87). Διετέλεσε διευθυντής συντάξεως και καλλιτεχνικός διευθυντής του πολιτιστικού περιοδικού «Το Τέταρτο» (1985-87). Έχει κάνει τρεις εκθέσεις κολάζ και εικονογράφησε βιβλία για παιδιά. Το 1996 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για το φαντασμαγορικό του σύγγραμμα «Η ανακάλυψη της Ομηρικής» και το 2014 με το βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου του. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 ασχολείται συστηματικά με το έργο του Μπόρχες με μεταφράσεις, ομιλίες, άρθρα, συμμετοχές σε διεθνή συνέδρια και ραδιοφωνικές εκπομπές. Συναντήθηκαν δύο φορές και συζήτησαν διεξοδικά. Το «Μπεθ» είναι το πρώτο βιβλίο που έχει γραφτεί για τον Μπόρχες στα ελληνικά.
Μεταξύ των άλλων διακρίσεων που έλαβε ο Δημήτρης Καλοκύρης ήταν και το Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών 2014.
