Αν ο Κώστας Απανωμεριτάκης ζούσε στην Αθήνα και είχε την άνετη πρόσβαση σε λογοτεχνικές συντροφιές που έγραψαν ιστορία θα ήταν σήμερα στη χορεία των ποιητών διεθνούς εμβέλειας.
Όταν κάποτε θα ασχοληθούν οι ειδικοί, όπως του αξίζει, με το έργο του, θα μας δικαιώσουν. Σ’ αυτή την πόλη πόσοι και πόσοι πέρασαν κι άφησαν το όνομά τους με χρυσά γράμματα. Κι όμως κανένας δεν τους θυμάται. Έτσι και τον Κωστή. Αυτόν τον περήφανο «μονιά» της Λαμπηνής.
Στίχος υποδειγματικός
Ευτύχησα πραγματικά να τον γνωρίσω στη φάση της μεγάλης δημιουργίας του. Κι όταν βεβαιώθηκε για την πραγματική εκτίμηση στο έργο του, άρχισε να φέρνει και σε μένα τα νεότερα ποιήματά του, γραμμένα στη γραφομηχανή, με την υπέροχη υπογραφή του πλάι σε αφιέρωση. Γιατί ακόμα και στην υπογραφή του ο σπάνιος αυτός άνθρωπος άφηνε κάτι από την εκρηκτική του προσωπικότητα.
Ο στίχος του πάντα σφικτός, δεμένος, με απόλυτη αρμονία σε μέτρο και ρίμα. Γιατί ο Κώστας Απανωμεριτάκης, πίστευε ότι ποίηση με στίχους ανομοιογενείς και έννοιες που μάλλον μπέρδευαν παρά φίλευαν το πνεύμα καλλιτεχνική ευωχία απλά δεν είναι ποίηση. Οπαδός της παραδοσιακής έντεχνης γραφής κατηγορούσε το σουρεαλισμό ότι κάνει την ποίηση αναξιόπιστη.
Ήταν αυστηρός και με όσους επιχειρούσαν να γράψουν επειδή κάθε άνθρωπος θεωρεί ότι μπορεί να γράψει φιλοδοξώντας να γίνει μεγάλος δημιουργός. Μήπως οι μισοί Έλληνες δεν γράφουν ή νομίζουν πως γράφουν;
«Η ποίηση, μου έλεγε, δεν είναι «σπυρί» της νιότης. Πρέπει να σε δονεί ψυχικά ακόμα και σαν ιδέα. Αλλιώς γράφεις για να γράψεις και απογοητεύεσαι μετά επειδή έχεις την τύχη που σου αξίζει.
Έτσι ανέβαζε τον πήχη ψηλότερα. Και σε προκαλούσε σε δύσκολες αναμετρήσεις όπως η ακροστιχίδα για παράδειγμα. Κάτι τόσο δύσκολο όσο και η προσωπογραφία στη ζωγραφική.
Γεννημένος αγωνιστής
Ο Κώστας Απανωμεριτάκης ωστόσο ήταν κι ένας γεννημένος αγωνιστής. Ας ξεδιπλώσουμε όμως σιγά σιγά τον πολύπλευρο και χαρισματικό του χαρακτήρα που κοσμούσε κι ένα μοναδικό σπινθηροβόλο πνεύμα. Μια λεβεντιά και μια αξιοπρέπεια που δεν την συναντάς πια. Ένα ακόμα στοιχείο που μετάλαβε αθανασία τη μνήμη του στη συνείδησή μας.
Ο Κώστας Απανωμεριτάκης του Αθανασίου και της Ελένης το γένος Μάρκου Περάκη, γεννήθηκε στη Λαμπηνή Αγίου Βασιλείου το 1917. Τα πρώτα γράμματα άκουσε στο Δημοτικό Σχολείο της γενέτειρας και εγκύκλιες σπουδές παρακολούθησε στο Ημιγυμνάσιο Σπηλίου και στο Πρακτικό Λύκειο Ρεθύμνου. Στις μεσαίες γυμνασιακές τάξεις άρχισε να αναδεικνύεται το ποιητικό του ταλέντο. Τα σχολικά του εκείνα ποιήματα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Μαθητική Ηχώ». Παράλληλα άρχισε να δημοσιεύει και στις Ρεθεμνιώτικες εφημερίδες «Ελεύθερος Λόγος» και «Τύπος» ποιήματά του με εξωσχολικό περιεχόμενο.
Τα ποιήματα της εποχής εκείνης, ο ίδιος που δεν χαριζόταν ούτε στον εαυτό του τα χαρακτήριζε πρωτόλεια.
Αποφοίτησε από την Παιδαγωγική Ακαδημία Ηρακλείου το 1939 και τον ίδιο χρόνο διορίστηκε δάσκαλος στην Μεγάλη Τράβα Διδυτείχου. Στην εκπαίδευση υπηρέτησε ευδόκιμα σχεδόν τέσσερις δεκαετίες. Από το 1955 και μετά η υπηρεσία αυτή διανύθηκε σε σχολεία της πόλης του Ρεθύμνου, απ’ όπου και συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Επίτιμου Διευθυντή Α’ το 1976.
Δόκιμος αξιωματικός έλαβε μέρος στον Ελληνοϊταλικό Γερμανικό Πόλεμο. Έζησε στρατευμένος Ανθυπολοχαγός την κόλαση του Εμφυλίου και αποστρατεύτηκε Ανάπηρος Πολέμου με το βαθμό του εφέδρου Λοχαγού.
Στη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής πρόσφερε τις υπηρεσίες του στον Αγώνα εναντίον του κατακτητή σαν στέλεχος των αντάρτικων ομάδων της «Εθνικής Οργάνωσης Ρεθύμνης» (ΕΟΡ).
Αναγκαστική περίοδος σιωπής
Η συμμετοχή του αυτή στους εθνικούς αγώνες και μετέπειτα οι δυσκολίες που συνάντησε υπηρετώντας την δημοτική εκπαίδευση στα σχολεία της υπαίθρου δεν του επέτρεψαν να ασχοληθεί με την ποίηση. Έτσι ακολουθεί μια μακρά περίοδος σιωπής.
Η εντυπωσιακή του δημιουργία στο χώρο της ποίησης, ξεκίνησε με τη μόνιμη εγκατάστασή του στο Ρέθυμνο το 1955.
Εκεί αρχίζει να δημοσιεύει τα ποιήματά του στις Ρεθεμνιώτικες εφημερίδες «Κρητική Επιθεώρηση», «Ρεθεμνιώτικα Νέα», «Βήμα» και «Νέος Κόσμος», καθώς και σε άλλες εφημερίδες της Κρήτης, όπως στο «Δημοκράτη» Ηρακλείου και στο «Φως» Αγίου Νικολάου. Επίσης στις εφημερίδες της κρητικής παροικίας της Αθήνας «Κρητικός Κόσμος» και «Κρητικά Νέα», καθώς και στα περιοδικά «Κρητική Εστία» και «Προμηθεύς ο Πυρφόρος».
Παντρεύτηκε τη Μαρία το γένος Δημητρίου Σταυριδάκη και απέκτησε τρία παιδιά τον Θανάση, την Ελισάβετ και την Χρυσούλα. Ο γιος του κληρονόμησε το ταλέντο του στην ποίηση και το καλλιεργεί σε χαμηλούς τόνους πάντα.
Αντίσταση με την πέννα
Ο Κώστας Απανωμεριτάκης όπως και κάθε ασυμβίβαστη ψυχή ήταν από τους πρώτους που έβαλε στο στόχαστρο η χούντα των συνταγματαρχών.
Αδιαφορώντας για τις διώξεις, τη δυσμενή μεταχείριση και την σκληρή αντιμετώπιση απάντησε στη βία με την πέννα του. Κι έδωσε την περίφημη συλλογή «Τα τραγούδια του Κρυφού Σχολειού» που εκδόθηκαν αργότερα.
Μας έλεγε για το ήθος του μεγάλου μας ποιητή ο εκλεκτός εκπαιδευτικός και συγγραφέας κ. Κώστας Μυγιάκης που τον έζησε από κοντά:
«Ο αξέχαστος συνάδελφος υπήρξε παράδειγμα συνεπούς ιδεολόγου. Θυμάμαι με πόση λεβεντιά δέχτηκε την απόφαση του επιθεωρητή που κυριολεκτικά τον «εξόρισε» σε οργανική θέση από τις χειρότερες. Με τη γνωστή του αξιοπρέπεια αποδέχτηκε τη μοίρα του χωρίς η πικρία του να γίνει αντιληπτή από τους μαθητές και τον περίγυρό του. Έκανε το καθήκον του ως άξιος δάσκαλος πράττοντας κατά συνείδηση. Και παντού άφησε ίχνη δημιουργίας…».
Η συμμετοχή του στην πολιτιστική ζωή ήταν σημαντική και πάντα αναμενόμενη με ενδιαφέρον, επειδή δεν επιδίωκε την προβολή και δεν αναλώθηκε ποτέ σε συνεχείς παρουσίες αλλά επέλεγε πάντα τις εκδηλώσεις που θα υποστήριζε με την παρουσία και το έργο του.
Ακόμα και σήμερα δεν γίνονται εκδηλώσεις χωρίς να αναφέρονται ποιήματά του για το Αρκάδι, για τη Μάχη της Κρήτης, για τη Λαμπηνή, για το Κέντρος.
Ο Κώστας Απανωμεριτάκης εκφραζόταν πάντα σε θέματα εθνικού μεγαλείου με υποδειγματικό τρόπο. Και από τις κοινές δημιουργίες μας με τον Μπάμπη Πραματευτάκη, ιδιαίτερα σ’ αυτές που έκανα τη διάρθρωση του λιμπρέτου ποτέ δεν έλειψαν αποσπάσματα από την ποίηση του μεγάλου μας αυτού ποιητή. Γιατί ανταποκρίνονταν απόλυτα στο πνεύμα κάθε προσπάθειας.
Να σημειώσουμε για την ιστορία το ποίημα «Το περιστέρι της Ειρήνης» αφιερωμένο στον Ούλαφ Πάλμε που συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή τραγουδιών του Μπάμπη Πραματευτάκη «Μαρμαρυγές». Μια εκπληκτική ακροστιχίδα. Στο έργο επίσης του μεγάλου μας συνθέτη «Κέντρους Εγκώμιο» περιλαμβάνεται ένα μεγάλο απόσπασμα από το έμμετρο χρονικό του Κώστα Απανωμεριτάκη «Το Μπλόκο» και στο σχετικά πρόσφατο «Κλέους Εγκώμιον» υπάρχει το ποίημα «Ένωση» από τη σειρά τα «Τραγούδια του Κρυφού Σχολειού».
Από τις συμμετοχές του σε σημαντικές πολιτιστικές εκδηλώσεις θα σταθούμε σε μερικές όπως:
Το 1964 είναι ο κεντρικός ομιλητής στο φιλολογικό μνημόσυνο του Γιώργη Καλομενόπουλου που έγινε ένα χρόνο μετά το θάνατο του ποιητή στην αίθουσα του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνου.
Το 1965 ως αντιπρόεδρος του συλλόγου ήταν με το Χρίστο Μακρή κεντρικοί ομιλητές στην επιμνημόσυνη δέηση που ετέλεσε ο Σύλλογος Δασκάλων και η Ένωση Λειτουργών Μέσης εκπαίδευσης του νομού στη μνήμη του υφυπουργού Παιδείας Λουκή Ακρίτα που πέθανε απροσδόκητα.
Βραβεύτηκε το 1966 με το πρώτο βραβείο στον παγκρήτιο διαγωνισμό της «Κρητικής Εστίας» με το ποίημά του «Κάλεσμα» (δημοτικό) και το 1979 με τον πρώτο έπαινο στον πανελλήνιο διαγωνισμό των «Κηφισσίων» με το ποίημά του «Αναστάσιμο» (λυρικό). Στην αίθουσα του Λυκείου των Ελληνίδων, τιμήθηκε από το Σύλλογο Δασκάλων και Νηπιαγωγών νομού Ρεθύμνης, για το πλούσιο και άρτιο ποιητικό του έργο και το 2004 του απονεμήθηκε έπαινος από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση για το σύνολο του έργου του.
Έλαβε ακόμα πολλές τιμητικές διακρίσεις.
Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της από το 1968 μέχρι το 1973.
Έχει ανθολογηθεί στην εγκυκλοπαίδεια «Κρήτη Αφιέρωμα», στη συλλογή «Κρητικά Δημοτικά Τραγούδια» του Παντελή Μαρκατάτου και στη ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Μιχάλη Σταφυλά.
Έχει συμπεριληφθεί στο Λεύκωμα Κρητών Δασκάλων και συγγραφέων που εξέδωσε ο Σύλλογος Δασκάλων -Νηπιαγωγών Νομού Ηρακλείου « Νίκος Καζαντάκης».
Το 1991 κατά τη διάρκεια του λαμπρού εορτασμού που έγινε στη Φορτέτζα για τα ολοκαυτωμένα χωριά του Κέντρους απαγγέλθηκε ολόκληρο το ποίημά του το «Μπλόκο».
Το 1993 στον εορτασμό που έγινε στην αίθουσα του Ωδείου Ρεθύμνου με τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα, απαγγέλθηκε το ποίημά του «Ένωση», το οποίο συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή του «Τα τραγούδια του Κρυφού Σχολειού».
Το 2004 του απονεμήθηκε έπαινος από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ρεθύμνου για την προσφορά του με το συγγραφικό του έργο στην ανάδειξη των αγώνων της Εθνικής Αντίστασης.
Με την εύστοχη ματιά του σχολίαζε γεγονότα και παραμένουν σπάνια λογοτεχνήματα ακόμα και οι εκθέσεις του στη διάρκεια που υπηρετούσε ως δάσκαλος. Χαρακτηριστική η αναφορά του στο 5ο Δημοτικό Σχολείο που άφησε έντονα τα ίχνη του ως εκπαιδευτικός. Το απόσπασμα δανειστήκαμε από την ιστοσελίδα του ιστορικού σχολείου.
Απόσπασμα από το βιβλίο Ιστορίας του 5ου Δημοτικού Σχολείο όπως το περιγράφει ο διευθυντής του Σχολείου Κώστας Απανωμεριτάκης:
Πρόλογος
Από το 1954, που ιδρύθηκε και λειτούργησε το 5ο Δημοτικό Σχολείο, ως το 1974, που άρχισε να γράφεται η ιστορία του, έχει περάσει μια εικοσαετία. Μια εικοσαετία είναι θαρρώ ικανή να δημιουργήσει ιστορία!
Στο διάστημα αυτό ένας νέος, προκάνει να ανδρωθεί και να μπει στον αγώνα της ζωής. Ένα κράτος, προκάνει να προπαρασκευαστεί και να δώσει τον πόλεμο της γενιάς του.
Κι ένα σχολείο, έχει ξεπεράσει την περιπέτεια της εφηβείας του, και μπαίνει στο στάδιο της ωριμότητας.
Θεωρώ τύχη αγαθή, που εμένα έλαχε ο κλήρος να γράψω την «προϊστορία» του 5ου Σχολείου, δηλαδή αυτή που αντιστοιχεί στη βρεφική και νηπιακή, στη παιδική και εφηβική ηλικία του. Γιατί εγώ (βρέθηκα να υπηρετώ σ’ αυτό ευθύς αμέσως μετά την ίδρυσή του, και τώρα πάλι, τελευταίο χρόνο της υπηρεσίας μου, απ’ αυτό θα λάβω την άφεση.
Υπηρέτησα σ’ αυτό επί δεκαπέντε ολόκληρα σχολικά έτη, και τα δέκα από αυτά διετέλεσα Διευθυντής του. Γι’ αυτό και πιστεύω πως κανένας άλλος συνάδελφος δε θα ‘χε την ευχέρεια να γράψει τα «ιστορικά» του, γιατί και αν έζησε από κοντά τα προβλήματά του, δεν τα ‘κανε, όπως εγώ βιώματά του.
(Γράφοντας την ιστορία του 5ου σχολείου, είναι σα να γράφω ένα μεγάλο κομμάτι από την ιστορία της ζωής μου Γι’ αυτό και σταματώ εδώ, να μην τύχει και πούνε, εκείνοι που θα διαβάζουνε τα «προλεγόμενά» μου, πώς τα γράφω από αυταρέσκεια. Ένα μονάχα τους ξεμυστηρεύομαι: πώς το σχολειό τούτο τ’ αγάπησα, σαν το σπίτι μου, και πως θα τ’ αποχωριστώ με πολύ και βαθύ πόνο! Τίποτε άλλο δε λέω. «Πρόλογός» μου γίνηκε και «Απόλογος»
Ρέθυμνο, Απρίλης του 74
Ο Δ/ντης του Σχολείου
Κώστας Απανωμεριτάκης
Θα μας μείνει αξέχαστη μια εκδήλωση στο Λύκειο Ελληνίδων το 1987, επέτειος των τριάντα χρόνων από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη. Εκεί ο Κώστας Απανωμεριτάκης παρουσίασε την ανέκδοτη ποιητική του συλλογή «Κάντα» με αποσπάσματα έργων του Καζαντζάκη, σε ποιητική διασκευή εξαιρετική και σε αριθμό όσα και τα χρόνια που έζησε ο Καζαντζάκης.
Το 2001 ύστερα από ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα, στην οποία και διένυσε το τελευταίο διάστημα της ζωής του κάτω από την άγρυπνη φροντίδα και τη στοργή των παιδιών του Θανάση, Ελισάβετ και Χρυσούλας.
Ο Κώστας Απανωμεριτάκης, ο σπουδαίος τροβαδούρος του Ρεθύμνου, έφυγε τα ξημερώματα της Κυριακής 12 Μαρτίου 2006, από ανακοπή καρδιάς και τάφηκε στις 13 Μαρτίου στο Δεύτερο Νεκροταφείο Αθηνών. Τα οστά του έχουν μεταφερθεί και εναποτεθεί στο Κοιμητήριο της Λαμπηνής.
Το 2007 το Δημοτικό Συμβούλιο με απόφασή του ονοματοθέτησε οδό, που φέρει το όνομά του στην περιοχή του δήμου Ρεθύμνου.
Είναι κρίμα που τόσα ποιήματα του μεγάλου μας ποιητή, παραμένουν αδημοσίευτα και η μνήμη Κωστή Απανωμεριτάκη περνά στη λήθη…
Πως το επιτρέπει αυτό ο Σύλλογος Δασκάλων και Νηπιαγωγών, και πως δεν έχει σκεφτεί να τα διασώσει κάποιος πνευματικός φορέας;
Πως ο δήμος ή κάποιος άλλος θεσμικός φορέας δεν αποφασίζει να περισώσει ένα τόσο σπουδαίο έργο και να δικαιώσει έναν τόσο σημαντικό ποιητή; Είναι πράγματι απορίας άξιον και μια ακόμα αφορμή για να επιβεβαιώνουμε, χωρίς αιδώ, πως από το χαρακτηρισμό «Πόλη των Γραμμάτων» έχουμε κρατήσει πια μόνο το όνομα και πολύ μας πάει…
ΠΗΓΕΣ:
Εύας Λαδιά Κώστας Απανωμεριτάκης ο «μονιάς της Λαμπηνής».
Βιογραφικό του ποιητή από το γιο του κ. Θανάση Απανωμεριτάκη.
Ιστοσελίδα 5ου Δημοτικού Σχολείου: Βιβλίο Ιστορίας του 5ου Δ.Σ.
Ευχαριστούμε τον κ. Θανάση Απανωμεριτάκη για το πλούσιο φωτογραφικό υλικό που μας εμπιστεύθηκε.
