Πέρασαν 80 χρόνια από τότε που η Κρήτη έδειξε ακόμα μια φορά στους λαούς τι σημαίνει να πολεμάς για λευτεριά.
Οι μνήμες ανεξίτηλες χαράχτηκαν στη φαντασία των παιδιών της εποχής που έχουν τόσα να πουν στους νεώτερους. Όπως ο συνταξιούχος εκπαιδευτικός και εκλεκτός συμπολίτης κ. Κώστας Μυγιάκης που έζησε συγκλονιστικές στιγμές στην Πηγή, μόλις άρχισε να γράφεται η εποποιία της μάχης.
Μας δέχτηκε με τη γνωστή του φιλόξενη διάθεση και με ευχαρίστηση μοιράστηκε μαζί μας τις αναμνήσεις του, νοιώθοντας βέβαια σε αρκετά σημεία τη συγκίνηση να κόβει τη φωνή του ιδιαίτερα όποτε αναφερόταν στο Διονύσιο Ψαρουδάκη.
– Προτού σας εκθέσω τις αναμνήσεις και τα βιώματά μου, μας είπε, ξεκινώντας να ξετυλίγει το κουβάρι της αναδρομής στο παρελθόν, πιστεύω, πως προκειμένου να φανεί η αξία του σκληρού και άνισου αυτού πολεμικού αγώνα, πρέπει να αναφέρω τις στρατιωτικές δυνάμεις των επιτιθεμένων Γερμανών αλεξιπτωτιστών, όσο και των αμυνόμενων Ελλήνων στρατιωτικών – Αυστραλών – Βρετανών και Νεοζηλανδών και των εθελοντών Κρητών Πολιτών, όπως ακριβώς αναφέρονται στο βιβλίο της ιστορίας στρατού του ΓΕΣ που γράφτηκε το 1959 και κυκλοφόρησε το 1967 σε 20.000 αντίτυπα με τίτλο: «Ελληνικός Στρατός κατά τον δεύτερον παγκόσμιον πόλεμον η Μάχη της Κρήτης».
Είμαι βέβαιος πως στους περισσότερους Κρήτες είναι γνωστόν πως η πολεμική επιχείρησις κατάληψις της Κρήτης υπό των Γερμανών, είχε τη Συνθηματική ονομασία «Ερμής» χωρισμένη σε τρεις ομάδες. Την κεντρική με την ονομασία «Άρης» με αποστολή την κατάληψη του Αεροδρομίου Μάλεμε, στην πόλη των Χανίων και του Λιμένα της Σούδας.
Με δεύτερο δε κλιμάκιο του Άρη την αποστολή του να καταλάβει την πόλη του Ρεθύμνου και το Αεροδρόμιο της Πηγής.
Το τρίτο δε κλιμάκιον με την συνθηματική ονομασία ΩΡΙΩΝ να καταλάβει την πόλη του Ηρακλείου και το αεροδρόμιό του.
Το παραπάνω σχέδιο είχε εκπονηθεί υπό του Αντιπτεράρχου (Στουντεντ) διοικητού ΧΙ Αεροπορικού Σώματος των Αλεξιπτωτιστών που ήτο αυτό που επεχείρησε την κατάληψην της Κρήτης υπό την αρχηγία του.
Η εντολή δε δόθηκε από τον ίδιο τον Χίτλερ σε σύσκεψη όλων των επιτελαρχώς που πραγματοποιήθηκε στις 20 Απριλίου 1941 στη Καγκελαρία, με συμμετοχή και του Αντιπτεράρχου Στούτεντ, στον οποίο δόθηκε η εντολή, η επίθεση να πραγματοποιηθεί μετά ένα μήνα. Στις 20 Μαϊου 1941.
Το σύνολο των δυνάμεων
Το σύνολο δε των δυνάμεων που χρησιμοποίησε ο Στούντετ για την κατάληψη της Κρήτης ανήρχετο σε 22.750 άνδρες και 1.370 αεροσκάφη που αναλύοντο σε:
60 αεροπλάνα αναγνωρίσεως, 280 βομβαρδιστικά, 150 βομβαρδιστικά καθέτου εφορμήσεως, 180 διώξεως, 100 ανεμόπλανα, 600 μεταφορικά.
Εκ του συνόλου δεν των ανδρών θα εφόρμουν κατά της Κρήτης:
750 άνδρες δι’ ανεμοπλάνων, 10.000 άνδρες δι’ αλεξιπτώτων, 5.000 άνδρες δια μεταφορικών αεροπλάνων, και 7.000 άνδρες δια πλωτών μέσων.
Απέναντι σ’ αυτές τις δυνάμεις του εχθρού, οι ελληνικές και συμμαχικές δυνάμεις ανήρχοντο:
Οι ελληνικές: εις 474 αξιωματικούς
Και 10. 977 οπλίτες από Συντάγματα πεζικού, έμπεδα τάγματα, τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και τη Σχολή Χωροφυλακής Ρεθύμνης.
Οι Βρετανικές: εις 1.512 αξιωματικούς,
29.977 οπλίτες
151 πυροβόλα εκ των οποίων : 62 αντιαεροπορικά
4 αντιαρματικά
16 ελαφρά άρματα Μάχης και
9 Μέσα άρματα (πεζικού)
Για τη ζώνη του Αεροδρομίου ΠΗΓΗΣ είχον διατεθεί:
- Το 4ον και 5ον Ελληνικά Συντάγματα
- Το 2/α και 2/ΙΙ Αυστραλιανά Τάγματα
- Δύο διμοιρίες Αυστραλιανών πολυβόλων και
- Δέκα (10) πυροβόλα του Αυστραλιανού Συντάγματος Πεζικού
Στις ως άνω αμυντικές δυνάμεις πρέπει με υπερηφάνεια και πατριωτική έξαρση να προστεθούν και 3.000 έως 4.000 ένοπλοι και πολλοί με πρωτόγονα μέσα (όπλα) Κρήτες χωρικοί που οργανώθηκαν αυτομάτως δια συρροής προς τα σημεία συμπλοκών και καθόδου των αλεξιπτωτιστών.
– Πώς είχαν οργανωθεί οι ομάδες αυτές στο νομό μας;
Στο Νομό Ρεθύμνης τέτοια Σώματα οργανώθηκαν στη Νίδα, στο Λατζιμά και στο Αεροδρόμιο Πηγής με Σταυρωμένο. Ειδική μνεία κάνει το βιβλίο από το οποίο αντλήσαμε όλα τα παραπάνω στοιχεία, στις ομάδες που οργανώθηκαν από τον Ηγούμενο του Αρκαδίου Διονύσιο Ψαρουδάκη, που σημειώνει επί λέξει:
«Ομοίως υπό την ηγεσίαν του ηγουμένου της Μονής Αρκαδίου και άλλους οργανώθηκαν ομάδες εκ των πέριξ χωρίων του Αεροδρομίου και Σταυρωμένου, συνεργασθείσαι μετά των Ελληνικών τμημάτων του τομέως μέχρι τέλους».
Όσον αφορά δε αυτές τις ομάδες, οφείλω να σημειώσω ότι η επιλογή των Κρητικών ανδρών που θα τις αποτελούσαν, έγινε από κοινού με τον Διοικητήν του Σταθμού Χωροφυλακής Πηγής αείμνηστο Νικόλαον Γιαπιτζάκην, τους οποίους ένωνε μεγάλη προσωπική φιλία, χάρις στη ταυτότητα, των πατριωτικών αισθημάτων και των δύο.
Η οργάνωση δε των ομάδων του Διονυσίου έγινε ευθύς μόλις στις 26- 28 Απριλίου 1941 έφθασαν στην περιφέρεια της Πηγής από τον τομέα του αεροδρομίου Πηγής, έως και στους Πέριξ του χωρίου Ελαιώνες. Τα δύο Συντάγματα Πεζικού του Ελληνικού Στρατού το 4ον και 5ον και το 2 (α) και 2 (ΙΙ) Αυστραλιανά Τάγματα καθώς και οι δύο διμοιρίες Αυστραλιανών πολυβόλων, που οι ξένες αυτές δυνάμεις στρατοπέδευσαν στον τομέα του αεροδρομίου Πηγής.
Για την εξυπηρέτηση δε των αναγκών των δυο ελληνικών Συνταγμάτων στις ημέρες Ειρήνης αλλά και στις ημέρες πολεμικής σύρραξης με τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές που από ημέρα σε ημέρα αναμενόταν, έγινε επίταξη, για τα γραφεία της διοικήσεως των δύο Συνταγμάτων του Κοινοτικού Γραφείου Πηγής και ένα δεύτερο γραφείο που υπήρχε στο οίκημα που στεγαζόταν ο Σταθμός χωροφυλακής Πηγής.
Επίσης επίταξη και ολόκληρου του ισογείου του σπιτιού του Ζαχαρία Στρατιδάκη, Παππού του γνωστού σ’ όλους μας Χάρη Στρατιδάκη.
Χρησιμοποιήθηκαν δε οι εσωτερικοί χώροι ως αποθήκες τροφίμων και ο εμπρόσθιος χώρος ενός μεγάλου δωματίου ως αποθήκη φαρμάκων αναγκαίων σε τραυματίες πολέμου, και άλλων σχετικών φαρμάκων με υπεύθυνο τον ανθυπολοχαγό φαρμακοποιό αείμνηστο Κωστοκανέλη.
Επίσης επιτάχτηκε ακριβώς δίπλα ένα μεγάλο σπίτι (τουρκομαχαλάς) ανακαινισμένο τελευταία του Ιωάννη Ψαρουδάκη (Ψαρουδογιάννη), που λόγω του μεγέθους του, είχε προταθεί από την Ανωτέρα Στρατιωτική Διοίκηση ως νοσοκομείο.
Εκεί δε μεταφερόταν όλοι οι τραυματίες από τις μάχες του Σταυρωμένου -αεροδρομίου Πηγής- μέχρι Πλατανιά και Περιβόλια (Ελλήνων – Αυστραλών – Νεοζηλανδών και Γερμανών τραυματιών).
Εξυπηρετείτο δε από δυο στρατιωτικού Έλληνες γιατρούς, τον Φαρμακοποιό Κωστοκανέλη και τέσσερις Ελληνίδες αδελφές νοσοκόμες, γειτόνισσες της Περιοχής. Οι δεσποινίδες Άρτεμις Γιαννακάκη, η Ιωάννα Τριποδιανάκη, η Ευγενία Χαλκιαδάκη και η μητέρα μου Ευαγγελία Μυγιάκη.
Είχε γίνει δε και μερική επίταξη του Φούρνου του Αλκιβιάδου Σπανδάγου, για την Παρασκευή (της κουραμάνας) του στρατιώτου, χάρις στην εργασία τριών (3) Ελλήνων στρατιωτών, που εργάζονταν στο φούρνο μαζί με τον Φούρναρη που είχε στο φούρνο ο Αλκιβιάδης Σπανδάγος.
Ξεκινούν οι βομβαρδισμοί
Και φθάνει η 19 Μαΐου ημέρα Δευτέρα. Οι βομβαρδισμοί που είχαν ξεκινήσει στο Μάλεμε Χανιά και Σούδα επεκτείνονται και στο Ρέθυμνο, καθώς και την επομένη με μεγαλύτερη σφοδρότητα εκτός από την πόλη βομβαρδίζονται όλες οι παράκτιες περιοχές και κύρια, ο τομέας τους αεροδρομίου Πηγής, καθώς και οι τρεις ανεπιτυχείς προσπάθειες βομβαρδισμού της εκκλησίας (Ιερού Ναού) του Αγίου Νικολάου Πηγής.
Οι βομβαρδισμοί αυτοί της 19ης Μαΐου 1941 προμήνυαν πως την επομένη 20 του Μαΐου 1941 θα άρχιζε η επιχείρηση Ερμής με τη ρίψη των Αλεξιπτωτιστών του ΧΙ αεροπορικού Σώματος του Αντιπτεράρχου Στούτεντ. Όπερ και εγένετο! Με έναρξη τις πρωινές ώρες την περιοχή του αεροδρομίου του Μάλεμε Χανίων.
Τις απογευματινές άρχισε η ρίψη των Αλεξιπτωτιστών στην περιοχή της πόλης του Ρεθύμνου – Περιβόλια – Πλατανιάς – Αεροδρόμιο Πηγής – Σταυρωμένο – Λατζιμά.
Ο Διονύσιος Ψαρουδάκης πληροφορείται όλα τα συμβαίνοντα στην περιοχή των Χανίων από ένα αγγελιοφόρο χωροφύλακα του Σταθμού χωροφυλακής Αμνάτου. Και παίρνει αμέσως την απόφαση. Να κατέβει και να περάσει απ’ όλα τα χωριά (το Κατωμέρι) του Δήμου Αρκαδίου. Να πάρει από κάθε χωριό την ομάδα που είχε οργανώσει από κοινού με τον Νίκο Γιαπιντζάκη και να κατέβουν στον τομέα του αεροδρομίου Πηγής.
Βγαίνει όμως πρώτα στην κορυφή του Τιμίου Σταυρού στον Κορρέ που ξέρει πως κάθε πρωί βγαίνουν εκεί ο Επίσκοπος Αθανάσιος Αποστολάκης και ο τέως Γενικός Διοικητής Κρήτης Βουλευτής και Υπουργός Νίκος Ασκούτσης προσωπικός φίλος. Νοιώθει την ανάγκη πως πρέπει να τους ειπεί το σκοπό που κρύβει στο νου και την καρδιά του, και να τους αποχαιρετίσει.
Μόλις φτάνει τρέχει φιλεί το χέρι του Δεσπότη του, αγκαλιάζει και φιλεί και τον γκαρδιακό του φίλο Νίκο Ασκούτση και τους λέγει, το μυστικό του.
«Αποφάσισα να πάω να πολεμήσω στον τομέα το αεροδρομίου Πηγής, παίρνοντας μαζί μου, τους άνδρες Κρητικούς πολεμιστές της ομάδας του κάθε χωριού που είναι πρόθυμοι και το αίμα τους να χύσουν, σαν κι εμένα, για τη λευτεριά της Κρήτης μας. Δώστε μου την ευχή σας. Και επίσκοπός Αθανάσιος του απαντά: «όχι Διονύσιε μου. Δεν σου το επιτρέπει η ηλικία σου 60 χρόνων τώρα». Και συμπληρώνει από δίπλα και ο γκαρδιακός του φίλος Νίκος Ασκούτσης: «Διονύσιε μου στη φιλιά μας σε εξορκίζω μην κάνεις αυτό που προλίγου ξεστόμισες και μας είπες»!
«Σεβαστέ μου Δεσπότη, μπορεί όπως μου είπες, δεν μου το επιτρέπει η ηλικία μου. Μου το επιβάλλει όμως η καρδιά μου. Το πατριωτικό καθήκον. Δώστε μου την ευχή σας για τη Νίκη. Εγώ το αποφάσισα και φέγγω»!
Και τότε σηκώνεται ο επίσκοπος Αθανάσιος, τον αγκαλιάζει, τον φιλεί και του λέγει: «Διονύσιε πρόσεχε, και με τη νίκη».
Σηκώνεται και με κλάματα τον αγκαλιάζει και γκαρδιακός του φίλος Νίκος Ασκούτσης και του εύχεται και αυτός το ίδιο. Ο Διονύσιος ανταποδίδει τις αγκαλιές και τα φιλιά και κατεβαίνει στο κελί του, παίρνει το όπλο του, ειδοποιεί τους άλλους καλογήρους και με αγωνία φτάνει πρώτα στην Αμνάτο. Βρίσκει έτοιμη την ομάδα των Κρητών αγωνιστών και μαζί τους χωροφύλακες του Σταθμού χωροφυλακής της Αμνάτου. Ένας δε να μοιράζει τα πέντε όπλα που διέθετα. Και ο Διονύσιος παρακλητικά του λέγει: «Δώσε μου κι εμένα ένα, γιατί τούτο που κρατώ είναι παλιό και δύσκολα παίρνει φωτιά». Και μόλις παίρνει το όπλο ξεκινά μαζί με την ομάδα για την Πηγή. Περνά και τα επόμενα χωριά Κυριάννα και Λούτρα που οι ομάδες τους τον καλωσορίζουν με χειροκροτήματα και όλοι μαζί τώρα φτάνουν στην πλατεία της Πηγής, όπου περιμένουν και οι ομάδες Άδελε- Αγίου Δημητρίου – Μέσης και Χαρκίων. Ο Διονύσιος ενθουσιάζεται. Το ίδιο και ο Ενωμοτάρχης του Σταθμού Χωροφυλακής Πηγής ο αείμνηστος Νίκος Γιαπιτζάκης.
Επικρατεί ενθουσιασμός
Ο ενθουσιασμός και των δύο μεγιστοποιείται παρακολουθώντας το τι γίνεται στην πλατεία! Γυναίκες της Πηγής να φέρνουν και να κερνούν από ξηρούς καρπούς μέχρι και ζεστές τυρόπιτες.
Ο Γρηγόρης ο Κουτσός (του Παντελή Πρεβελάκη) να βγαίνει στην πόρτα του καφενείου και να φωνάζει: Ελάτε πάρετε όλα τα κιβώτια τις γκαζόζες ν’ ανοίξετε να τις πιείτε. Ο Βογιατζόγλου ο Κυριάκος που διατηρούσε κατάστημα με είδη ζαχαροπλαστείου να μεταφέρει μια μια κούτα και να κερνά τους σε λίγο μαχητές για τη λευτεριά της Κρήτης, μέχρι να τις διαθέσει όλες.
Δεν υστέρησε δε ούτε ο Αλκιβιάδης Σπανδάγος που διατηρούσε ολόκληρο Σούπερ Μάρκετ της εποχής. Δίνει εντολή στο Φούρναρη που είχε τον Γιάννη από τη Μέση, να πάρει ότι γλυκαντικό, ξηρούς καρπούς, ακόμα και αρτουλάκια να πάει να τα μοιράσει στους μαζωμένους στην πλατεία, έτοιμους για τη μάχη του αεροδρομίου της Πηγής.
Πύρινος πατριωτικός λόγος
Τελειώνοντας τα κεράσματα, βγαίνει επάνω στη Χαβούζα της βρύσης ο ηγούμενος τ’ Αρκαδίου Διονύσιος Ψαρουδάκης και βγάζει ένα πύρινο Πατριωτικό λόγο, που τους μεν άνδρες ενθουσίασε τα μέγιστα και άρχισαν να χειροκροτούν και δύο που κρατούσαν πιστόλια να ρίξουν μια πιστολιά. Ενώ αντίθετα οι γυναίκες του χωριού που παρέμειναν μετά το κέρασμά τους έβαλαν τα κλάματα στο άκουσμα της φράσης του Διονυσίου «Αγαπητοί μου χωριανοί και λοιποί συνδημότες του Δήμου Αρκαδίου, ξεκινάμε σε λίγο για τη μάχη στον τομέα του Αεροδρομίου Πηγής και στη συνέχεια άμα εξασφαλίσομε το αεροδρόμιο, πηγαίνομε στον Σταυρομένο. Πιθανόν πολλοί από εμάς να μη γυρίσομε στο σπίτι μας και στις οικογένειές μας. Χαλάλι στο αίμα που θα χύσουμε για την αγαπημένη μας Κρήτη».
Φθάνοντας στις παρυφές του αεροδρομίου Πηγής οι Κρητικοί μαχητές της ομάδος του ηγούμενου Διονυσίου Ψαρουδάκη, εντάσσονται πλησίον της δύναμης του λόχου του Νίκου Κατσιράκη, όπου παίρνουν θέσεις μάχης και αναμένουν καλυπτόμενοι από τους πολυβολισμούς και βομβαρδισμούς των Στούκας.
Και σε λίγο αρχίζει η πτώση των Αλεξιπτωτιστών. Στο συγκρότημα του αεροδρομίου πηγής πέφτει ο 2ο Γερμανικός λόχος αλεξιπτωτιστών, ο οποίος υπέστη τεράστια φθορά και διαλύθηκε. Μέχρι δε το βράδυ το 2/ΙΙ Αυστραλιανό τάγμα είχε συλλάβει άνω των 80 αλεξιπτωτιστών τους οποίους παρέλαβαν Έλληνες στρατιώτες με συμμετοχή και Κρητών μαχητών της ομάδος του Διονυσίου και τους φέρνουν σε ένα υπαίθριο χώρο συρματοπλεγμένο στην περιοχή «Αγρουλιδέ». Οι μάχες δε συνεχίζοντο σκληρές και πεισματώδεις, κύρια εκεί που εμάχετο ο Διονύσιος με τους περισσότερους της ομάδος του. Έτσι δε η νύχτα της 20ης προς 21η Μαϊου ευρίσκει τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές να κατέχουν τα περιβόλια, τα Καστελάκια, τον λόφο Α και τον Εσταυρωμένο, χωρίς όμως να γίνουν κύριοι του αεροδρομίου Πηγής, που αυτός ήταν ο σκοπός τους, για την πρώτη ημέρα. Οι απώλειες τους σ’ αυτή την επιχείρηση ήταν 400 περίπου νεκροί και άγνωστος αριθμός τραυματιών, με αποτέλεσμα από τους 1200 αλεξιπτωτιστές που έπεσαν στον τομέα του αεροδρομίου πηγής, απώλεσαν το 1/3 σε νεκρούς τραυματίες και αιχμαλώτους.
Ας σημειωθεί ότι μεταξύ των αιχμαλώτων ήτο κι ο Διοικητής του κατά του Ρεθύμνου και του αεροδρομίου Πηγής, του δευτέρου κλιμακίου «Ερμής», συνταγματάρχης Στουρμ. Πάνω του βρέθηκαν τα σχέδια και οι διαταγές ενέργειας του, από τις οποίες φαινόταν ότι το αεροδρόμιο Πηγής έπρεπε να καταληφτεί την πρώτη μέρα 20 Μαίου 1941 για να χρησιμοποιηθεί από τις Γερμανικές δυνάμεις.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται…
