Καλεσμένος από τους δασκάλους της Στ’ Τάξης του 3ου Δημοτικού Σχολείου Ρεθύμνου, Γιώργο Ασπρούλη και Παντελή Γιαννουλάκη, σε επίσκεψη στο Μουσείο-οικία του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων, με χαρά ακολούθησα τη διδακτική τους εκδρομή.
Ιδιαίτερα επειδή ο πατέρας μου είχε πάρει μέρος στο Κίνημα Βενιζέλου το 1935 και μάλιστα μου έδωσε προς τιμή του το όνομά μου.
Ακόμη όταν έμαθα ότι ο Π. Γιαννουλάκης είχε φιλοξενηθεί το 1993 από τον Νικήτα Βενιζέλο ένα βράδυ στο ιστορικό αυτό σπίτι.
Οι μαθητές του σχολείου διδάχτηκαν πολλά από την επίσκεψη αυτή που ήταν και το καλύτερο μάθημα ιστορίας της μεγάλης αυτής προσωπικότητας.
Οι σταθμοί στην ιστορία του Βενιζέλου
23-8-1864 Γεννήθηκε στις Μουρνιές και ήταν το 5ο παιδί του Κυριάκου (με καταγωγή από το Μυστρά) και της Στυλιανής Πλουμιδάκη από Θέρισο, πήρε το όνομά του από τη δυσκολία της γέννησης και τη λευτεριά της μητέρας του.
Τα αδέλφια του Αγαθοκλής, Κατίγκω (σύζυγος Κ. Μητσοτάκη), Ευανθία, Μαριγώ, Ελένη.
1866 Η οικογένειά του καταφεύγει σε Κύθηρα και μετά στη Σύρο.
1872-1888 φοιτά στο Δημοτικό και Γυμνάσιο Σύρου, Σχολή Αντωνιάδου, Αθήνας και στο Γυμνάσιο Χανίων, ενώ παίρνει το απολυτήριο με βαθμό «Κάλλιστα 5, 17/19» και η διαγωγή «κοσμία» το 1880 από τη Σύρο (βλέπε φώτο).
1881-1887 Σπουδάζει στη Νομική.
1888 Δικηγορεί στα Χανιά και εκδίδει εφημερίδα «Λευκά όρη».
1891 Παντρεύεται τη Μαρία Σοφοκλή Κατελούζου.
1894 Γέννηση του δεύτερου γιου Σοφοκλή και θάνατος της 24χρονης γυναίκας του Μαρίας.
1905 Ηγείται της επανάστασης Θερίσου με τους Κ. Φούμη και Κ. Μάνο.
28-11-1910 Πέτυχε τη νίκη ρεκόρ με 84,80% κερδίζοντας 307 έδρες από τις 362.
1910-1915 Πρωθυπουργός της Ελλάδας.
26-10-1912 Απελευθέρωση Θεσσαλονίκης.
1-12-1913 Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
1916 Κίνημα Εθνικής Αμύνης με τους Παύλο Κουντουριώτη και Παν. Δαγκλή.
25-12-1916 Έγινε στο «Πεδίο του Άρεως» ο αφορισμός του με 280 λίθους, κυρίως για πολιτικούς λόγους.
10-8-1920 Υπογραφή Συνθήκης Σεβρών Γαλλίας και δημιουργία της Ελλάδας των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών, αλλά και η απόπειρα δολοφονίας του στο Παρίσι, από δύο απότακτους Έλληνες αξιωματικούς.
1921 Γάμος του με την Έλενα Σκυλίτση (κόρη πλούσιο Χιώτη).
24-7-1923 Υπογραφή συνθήκης της Λωζάννης με ανταλλαγή πληθυσμών Ελλάδας-Τουρκίας.
1924 Παραίτηση Βενιζέλου και εγκατάσταση στο Παρίσι, ασχολούμενος με την μετάφραση του Θουκυδίδη.
1927 Επιστροφή από το Παρίσι και εγκατάσταση στο σπίτι της Χαλέπας.
6-6-1933 Απόπειρα δολοφονίας του στην Κηφισιά.
1935 Κίνημα Βενιζέλου, καταστολή του και αναχώρηση στο Παρίσι.
18-3-1936 Πεθαίνει στο Παρίσι και ενταφιάζεται στο Ακρωτήρι Χανίων, με χιλιάδες λαού να υποδέχονται τον μεγάλο νεκρό.
Για 14 χρόνια πρωθυπουργός
Επτά φορές ορκίστηκε πρωθυπουργός της χώρας το διάστημα από το 1910-1933, κερδίζοντας σε έξι εκλογικές αναμετρήσεις, ο αναμορφωτής της Ελλάδας, με συνολικά 14 χρόνια ν’ έχει την κυβερνητική ευθύνη, τα διαστήματα:
1) 6-10-1910 έως 25-2-1915
2) 10-8-1915 έως 24-9-1915
3) 14-6-1917 έως 14-11-1920
4) 24-1-1924 έως 19-2-1924
5) 4-7-1928 έως 26-5-1932
6) 5-6-1932 έως 4-11-1932
7) 8-1-1933 έως 6-3-1933
Το σπίτι της Χαλέπας
Το 1887, οπότε αποφοιτά από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, εγκαθίσταται πλέον μόνιμα στο σπίτι και το φθινόπωρο του ίδιου έτους ανοίγει το δικηγορικό του γραφείο και καβάλα σε ένα γαϊδουράκι κατευθύνεται κάθε πρωί σ’ αυτό, λόγω μίας έξαρσης φλεβίτιδας που δεν του επέτρεπε να διανύει καθημερινώς τη διαδρομή από το σπίτι στο Λιμάνι των Χανιών.
Οι δρόμοι της δικηγορίας, της πολιτικής και της δημοσιογραφίας όταν δεν τέμνονται είναι τουλάχιστον παράλληλοι. Αυτό συνέβη και με τον Βενιζέλο. Το 1889 διαδέχεται τον γαμπρό του Κ. Μητσοτάκη στην ιδιοκτησία της εφημερίδας «Λευκά Όρη» και τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, σε ηλικία 25 ετών, εκλέγεται πληρεξούσιος (βουλευτής) της Κρητικής Συνέλευσης.
Η πρώτη κοινοβουλευτική σταδιοδρομία του Βενιζέλου διακόπηκε απότομα εξαιτίας ενός κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος των Συντηρητικών οι οποίοι, προκειμένου να φέρουν σε δύσκολη θέση τη φιλελεύθερη πλειοψηφία, κατέθεσαν στη Βουλή ψήφισμα Ενώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα. Το Οθωμανικό καθεστώς απάντησε με ανάκληση των προνομίων που είχε παραχωρήσει το 1878, ενώ εξαπέλυσε ένα κύμα τρομοκρατίας και αιματηρών διωγμών κατά του Κρητικού λαού. Ο Βενιζέλος για να μη συλληφθεί, μία ασέληνη νύχτα του Φθινοπώρου του 1889 έφυγε με χίλιες προφυλάξεις από τη Χαλέπα, κρύφτηκε σε ένα ταμπακαριό που βρισκόταν κάτω από το σπίτι του και με μία βάρκα κατευθύνθηκε μαζί με τους συντρόφους του στο πέλαγος, όπου τους περίμενε ένα πλοίο που τους μετέφερε στον Πειραιά.
Ο πρώτος του γάμος το 1891
Οι παρεμβάσεις της ελληνικής κυβέρνησης στην Υψηλή Πύλη και η μεσολάβηση των προξένων στα Χανιά διευκόλυναν την επιστροφή του στην Κρήτη. Τον Δεκέμβριο του 1891 η χανιώτικη κοινωνία γιόρτασε ένα ξεχωριστό κοινωνικό γεγονός. Τους γάμους του Ελευθερίου Βενιζέλου με τη Μαρία Κατελούζου. Μετά το γάμο το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στο σπίτι της Χαλέπας και έζησε μια σύντομη ευτυχισμένη περίοδο. Η γέννηση του πρώτου παιδιού, του Κυριάκου, το 1892, γέμισε χαρά το νέο ζευγάρι. Η γέννηση, όμως, του δεύτερου παιδιού, του Σοφοκλή, έμελλε να είναι μοιραία. Η Μαρία παθαίνει επιλόχεια μόλυνση και αφήνει την τελευταία της πνοή τις πρώτες ώρες της Κυριακής 16ης Νοεμβρίου 1894, σε ηλικία μόλις 24 ετών. Ο αναπάντεχος θάνατός της συγκλόνισε τον Βενιζέλο. Βρέθηκε ξαφνικά με δύο βρέφη, χωρίς την αγαπημένη του γυναίκα. Όταν επέστρεφε από το νεκροταφείο στο σπίτι ξεσπούσε σε γοερούς λυγμούς, που ορισμένες φορές τους διαδέχονταν βίαια ξεσπάσματα και μπροστά στα έντρομα παιδικά μάτια του γιου του Κυριάκου γύριζε στο σπίτι και έψαχνε τη γυναίκα του.
Τα παιδιά του στη Μήλο
Τον Ιανουάριο του 1897 ξεσπά στην Κρήτη η τελευταία απελευθερωτική επανάσταση και στην πόλη των Χανίων και ενώ ο Βενιζέλος φεύγει για το Ακρωτήρι για να ηγηθεί της επανάστασης την ίδια ώρα έξω από το σπίτι της Χαλέπας εκτυλίσσεται ένα δράμα.
Τα δύο μικρά του αγόρια χωμένα σε ένα καλάθι μεταφέρονται πίσω από τα ταμπακαριά και επιβιβάζονται μαζί με τη γιαγιά Στυλιανή, την οικογένεια της αδελφής του Ελένης σε ένα καράβι με προορισμό τη Μήλο. Στην τρυφερότερή τους ηλικία τα παιδιά αποχωρίζονταν τον πατέρα τους. Σε λίγο θα έχαναν και τη γιαγιά τους, που πέθανε και τάφηκε στη Μήλο, μακριά από τον τόπο της και τα παιδιά της. Στο μεταξύ οι εξελίξεις επιταχύνονται έπειτα από τις σφαγές των χριστιανών στο Ηράκλειο τον Αύγουστο του 1898. O τουρκικός στρατός εγκαταλείπει την Κρήτη και αρχίζει η περίοδος της Κρητικής Πολιτείας. Και ο Βενιζέλος γίνεται υπουργός Δικαιοσύνης στην κυβέρνηση του Ύπατου Αρμοστή Κρήτης Πρίγκιπα Γεωργίου. Οι διαφορετικές όμως θέσεις των δύο ανδρών στον χειρισμό του Κρητικού ζητήματος και η απολυταρχική διοίκηση του Πρίγκιπα θα φέρει σε οξύτατη σύγκρουση τους δύο άνδρες. Τα μεσάνυχτα της 19ης Μαρτίου 1901 ο ιδιαίτερος γραμματέας του Πρίγκιπα, Α. Παπαδιαμαντόπουλος, παραβιάζοντας την εξώθυρα του σπιτιού της Χαλέπας τοιχοκολλούσε την απόλυση του Βενιζέλου από το Υπουργείο Δικαιοσύνης.
Η επανάσταση του Θερίσου το 1905
Στις 10 Μαρτίου του 1905 ξεσπά η επανάσταση του Θερίσου. Λίγες ώρες μετά την αναχώρησή του από τα Χανιά Ιταλοί καραμπινιέροι εισβάλλουν στο σπίτι της Χαλέπας για να τον συλλάβουν. Όμως ο αετός είχε πετάξει και καθόταν στις απάτητες κορυφές των Λευκών Ορέων. Οι επιτυχίες της επανάστασης ήταν μεγάλες, αλλά και τα οικονομικά αδιέξοδα εξίσου μεγάλα σε σημείο ώστε τον Αύγουστο του 1905 στο επαναστατικό ταμείο είχαν απομείνει 19 δραχμές και ο Βενιζέλος να μη διστάζει να βάζει υποθήκη το σπίτι του για να λάβει δάνειο από την Τράπεζα Κρήτης, το οποίο διέθεσε για τις ανάγκες της επανάστασης.
Αργά το βράδυ της 12ης Νοεμβρίου 1905, μετά από οκτώ μήνες επιστρέφει θριαμβευτής από το Θέρισο. Ακριβώς την άλλη μέρα ένα μεγάλο πλήθος οπαδών του κατευθύνθηκε στη Χαλέπα και κατέκλυσε την πλατεία μπροστά από τα Ανάκτορα και το σπίτι του Βενιζέλου. Όλοι είχαν στο πέτο τους από μία φωτογραφία του Αρχηγού. Τα συνθήματα κάθε άλλο παρά ήταν φιλικά προς τον Ύπατο Αρμοστή.
Τον Αύγουστο του 1909 ξεσπά το κίνημα στο Γουδί και ο Βενιζέλος, αμέσως, κλείνεται στο γραφείο του στη Χαλέπα και γράφει μια σειρά άρθρα υπέρ της επανάστασης, για την οποία λέει ότι δεν έχει σχέση με τα στρατιωτικά πραξικοπήματα της Λατινικής Αμερικής. Το 1910 γίνεται Πρωθυπουργός της Ελλάδος και μετά από απουσία 3 ετών επιστρέφει στο σπίτι την 1η Δεκεμβρίου του 1913, την ημέρα δηλαδή της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Θα το ξαναδεί τον ταραγμένο Σεπτέμβριο του 1916 όταν, από τα Χανιά, μαζί με τον Κουντουριώτη και τον Δαγκλή θα κηρύξουν την επανάσταση της Εθνικής Αμύνης. Θα περάσουν 11 δραματικά χρόνια μέχρι ότου, το 1927, επιστρέφοντας από το Παρίσι, θα διαβεί και πάλι την καγκελόπορτα αναζητώντας στις ευωδιές του χαλεπιανού του κήπου το άρωμα των περασμένων εποχών. Κείνη τη χρονιά προχωρά στην ανακαίνιση του σπιτιού και επιστατεί προσωπικά ο ίδιος στις επισκευές.
Το 1928 γίνεται ξανά πρωθυπουργός∙ όμως το 1933 μετά από την εκλογική του ήττα και την γκανγκστερική απόπειρα κατά της ζωής του επιστρέφει στα Χανιά.
Το κίνημα του 1935
Στο κίνημα του Μαρτίου του 1935 ο Βενιζέλος βρίσκεται και πάλι στα Χανιά, στο σπίτι της Χαλέπας. Προς μεγάλη έκπληξή του ο επαναστατημένος στόλος καταπλέει στη Σούδα. Μεγαλύτερο λάθος δεν μπορούσε να γίνει. Όπως και να έχει το πράγμα ο Βενιζέλος έπρεπε και πάλι να ακολουθήσει το δρόμο της εξορίας.
Στο Παρίσι όσο περνούσε ο καιρός τόσο αύξανε η νοσταλγία του για τη Χαλέπα. Έγραφε 3 με 4 φορές την εβδομάδα επιστολές προς τον Ηλιάκη με οδηγίες για το πότισμα του κήπου, για το κλάδεμα του αμπελιού, για τα τριαντάφυλλα, το βάψιμο του σπιτιού και για τον ωραίο ήλιο που σε περιλούει ενώ εγώ βρίσκομαι στο Παρίσι.
Το θάνατό του, ένα χρόνο αργότερα, οι περισσότερες εφημερίδες τον απέδωσαν στην ακατανίκητη νοσταλγία του να γυρίσει πίσω και να ζήσει ειρηνικά στο σπίτι του. Το σπίτι της Χαλέπας ήταν αυτό που αρχικά τον δέχθηκε νεκρό. Κατόπιν μεταφέρθηκε στην Αγία Μαγδαληνή για ένα ατελείωτο λαϊκό προσκύνημα.
Στη μάχη της Κρήτης, το 1941, το σπίτι του Βενιζέλου βομβαρδίστηκε. Έπεσε το δυτικό του τμήμα. Οι Γερμανοί το αναστήλωσαν και το χρησιμοποίησαν ως Στρατηγείο και κατοικία του Γερμανού Διοικητή της Κρήτης. Σε αυτό παραδόθηκε το 1945 η Κρήτη από τους Γερμανούς στους Συμμάχους. Στη διάρκεια της κατοχής οι κατακτητές λαφυραγώγησαν τα έπιπλα, τα αντικείμενα, τα κειμήλια και έβαψαν τους τοίχους κόκκινους. Το 1957, η νύφη του Μαρίκα Βενιζέλου έκανε σημαντικές επεμβάσεις για τη βελτίωση εσωτερικών χώρων και εγκαταστάσεων του σπιτιού.
Τα επόμενα χρόνια συνεχής ήταν η πολιτική παρουσία σε αυτό του Σοφοκλή Βενιζέλου, ο οποίος πίστευε ότι το σπίτι κάποτε έπρεπε να γίνει Μουσείο. Επίσης, με επίκεντρο το σπίτι, οι εγγονοί του Βενιζέλου Ελευθέριος και Νικήτας συνέχισαν την πολιτική παράδοση της οικογένειας.
Το 2002 το σπίτι παραχωρήθηκε στο Εθνικό Ίδρυμα «Ελευθέριος Βενιζέλος» και από το 2010 με το ΕΠΣΑ έγινε η αποκατάστασή του, για να εγκαινιαστεί τον Νοέμβριο του 2015 από τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Μοναδικά εκθέματα
Στην οικία-Μουσείο, που αποτελείται από τρεις ορόφους υπάρχουν 18 επισκέψιμα σημεία.
Ο επισκέπτης θα δει αυθεντικά τεκμήρια, έπιπλα, αντικείμενα μικροτεχνίας, σπάνιες αγιογραφίες, έργα τέχνης -ενδεικτικά αναφέρω τα χειρόγραφα της μετάφρασης του Θουκυδίδη από τον Βενιζέλο, τις πένες με τις οποίες υπέγραψε τις συνθήκες των Σεβρών και της Λωζάννης και τα αυθεντικά κείμενά τους, τους 280 σκαλιστούς λίθους που χρησιμοποιήθηκαν στο ανάθεμα εναντίον του το 1916, το περίστροφο που χρησιμοποιούσε ως επαναστάτης στην Κρήτη, δύο γραμμόφωνα εποχής και σπάνιοι δίσκοι 78 στροφών, που περιλαμβάνουν ηχογραφημένες ομιλίες του.
Ακόμη το αυτοκίνητο που επίβαινε στη δολοφονική απόπειρα στην Κηφισιά το 1933, τα ματωμένα ρούχα του κ.α.
Τέλος στη σοφίτα λειτουργεί χώρος εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, δωρεά του ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».
