Η σκέψη του μέχρι το θάνατό του ήταν στο χωριό του τον Πρινέ. Έδωσε κίνητρα για γνώση σε πολλά παιδιά άπορα κληροδοτώντας υποτροφίες στην διαθήκη του. Δυστυχώς όμως κανένας δεν τον θυμάται. Κι ας υπάρχει τιμητική πλάκα μπαίνοντας στο χωριό.
Το αφιέρωμά μας σήμερα σε έναν ξεχωριστό Ρεθεμνιώτη πανέμορφο και γενναίο, τον Μάρκο Καλούδη που διακρίθηκε εκτός Κρήτης.
Μυθιστορηματική η ζωή του και γεμάτη κινδύνους αλλά και μεγάλες τιμές. Αξίζει να ξεφυλλίσουμε τα βασικότερα κεφάλαιά της.
Από τον Πρινέ στην Ανατολή
Ο Μάρκος Καλούδης γεννήθηκε στα 1795.
Ο πατέρας του από τους πρωτονυκοκυραίους και με ανοικτό μυαλό. Ήξερε πως για την προκοπή του γιου του χρειάζονται και εφόδια στη ζωή. Κι αφού είχε τη δυνατότητα έστειλε το Μάρκο, παιδί ακόμα, στην Μικρά Ασία. Εκεί στη Σμύρνη ζούσε ένας θείος, καλά αποκατεστημένος που θα μπορούσε ο Μάρκος να κάνει λαμπρές σπουδές. Έτσι κι έγινε μα όχι για πολύ. Ακολούθησε σύντομη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη και μετά ο Μάρκος πήγε στην Οδησσό, γη της επαγγελίας για τους ικανούς ανθρώπους που διέθεταν επιχειρηματικό πνεύμα.
Το νεοσύστατο γυμνάσιο όμως ήταν για το Μάρκο το μοναδικό κίνητρο να καταφύγει στην πόλη αυτή. Αλλά πριν ακόμα εγκατασταθεί καλά καλά και χαρεί τις σπουδές του, μια πρόκληση ήρθε να τον ξεσηκώσει. Ήταν ο Ιερός Λόχος που δημιούργησε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης.
Το πρώτο στρατιωτικό σώμα
Ο Ιερός Λόχος ήταν στρατιωτικό σώμα που ιδρύθηκε στη Φωξάνη, πόλη στα όρια της Μολδαβίας με τη Βλαχία, στα μέσα Μαρτίου του 1821 και συγκροτήθηκε από εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού, κυρίως. Ο νεαρός Ρεθεμνιώτης έσπευσε να καταταγεί στο σώμα αυτό που ήταν η πρώτη οργανωμένη στρατιωτική μονάδα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και του ελληνικού στρατού γενικότερα. Ήθελε να πλησιάσει το όνειρό του για μια Ελλάδα ελεύθερη.
Αυτή η φλόγα είχε πείσει και τον Υψηλάντη πως νεαροί όπως ο Μάρκος θα μπορούσαν να αποτελέσουν την ψυχή του στρατού του. Γι’ αυτό τους ονομάτισε από το κλασικό όνομα του Ιερού Λόχου των Θηβών.
Ο Μάρκος Καλούδης ήταν ενθουσιασμένος από την εμπειρία του αυτή.
Επικές στιγμές
Στη Φωξάνη, μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης των Ιερολοχιτών οργανώθηκε μεγαλοπρεπής τελετή ορκωμοσίας, κατά την τσαρική εθιμοτυπία. Αμέσως μετά την ορκωμοσία ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μίλησε με ιδιαίτερο ενθουσιασμό και παρέδωσε τη Σημαία του Ιερού Λόχου στον αρχηγό του Λόχου Γεώργιο Καντακουζινό. Στη συνέχεια οι Ιερολοχίτες παρέλασαν με βήμα στρατιωτικό τραγουδώντας πολεμικό θούριο που είχε συγγράψει 20 χρόνια πριν ο Αδαμάντιος Κοραής για την «Ταξιαρχία των Ακροβολιστών της Ανατολής» του Βοναπάρτη που πολεμούσε στην Αίγυπτο και στην οποία ταξιαρχία συμμετείχαν Έλληνες. Στους πρώτους 120 ιερολοχίτες προστέθηκαν και άλλοι αργότερα φτάνοντας τους 400, ενώ η οργάνωση του σώματος αυτού ολοκληρώθηκε στο Τιργοβίτσι.
Η πανωλεθρία στο Δραγατσάνι
Η πρώτη μεγάλη μάχη (πλην διαφόρων μικροσυμπλοκών) που επέλεξε να δώσει ο Υψηλάντης, ήταν στην κωμόπολη του Δραγατσανίου, όπου ήταν εγκατεστημένη ισχυρή φρουρά με ιππικό των Τούρκων. Μετά από μία τριήμερη δύσκολη πορεία κάτω από πολύ κακές καιρικές συνθήκες, ο Ιερός Λόχος έφτασε απέναντι από το Δραγατσάνι όπου και στρατοπέδευσε.
Την επόμενη ημέρα, 7 Ιουνίου 1821, άρχισαν οι αψιμαχίες, προτού καταφτάσει όλο το στράτευμα, με την αποτυχημένη επίθεση του ελληνικού ιππικού του Βασιλείου Καραβία. Ο Ιερός Λόχος, με επικεφαλής τον Νικόλαο Υψηλάντη, έσπευσε προς βοήθεια με 375 αξιωματικούς και οπλίτες, αλλά η φυγή του τμήματος του Καραβία ανάγκασε τους Ιερολοχίτες να πολεμήσουν μόνοι τους χωρίς την υποστήριξη ιππικού. Πριν προφτάσει ο Ιερός Λόχος να σχηματίσει τετράγωνα, επιτέθηκε το τουρκικό ιππικό με αρχηγό τον Καρά Φέιζ και χώρισε το Λόχο στα δύο. Η μάχη ήταν σκληρή και αιματηρή. Οι Ιερολοχίτες πολέμησαν ηρωικά και έγραψαν μια ένδοξη σελίδα στη νεοελληνική ιστορία. Οι απώλειες ήταν σημαντικές, οι εκατόνταρχοι, ο σημαιοφόρος του Λόχου, 25 αξιωματικοί και 180 στρατιώτες έπεσαν νεκροί, ενώ 37 Ιερολοχίτες αιχμαλωτίστηκαν και στάλθηκαν στο Βουκουρέστι κι από εκεί στην Κωνσταντινούπολη, όπου αποκεφαλίστηκαν. Στη κρίσιμη στιγμή της μάχης έφτασε ο Γεωργάκης Ολύμπιος, ο οποίος διέσωσε τους υπόλοιπους, 136 συνολικά, μεταξύ των οποίων και ο Μάρκος Καλούδης.
Πεζός για να φθάσει στην πατρίδα
Η πρώτη αυτή πανωλεθρία δεν πτόησε στο ελάχιστο το αγωνιστικό φρόνημα του Μάρκου. Έτσι με την έκρηξη της επανάστασης καταφέρνει να διασχίσει με τα πόδια την Γερμανία, να φθάσει με μύριους κόπους στην Αγκώνα και να βρει πλοίο που τον μετέφερε στον τόπο του για να πολεμήσει. Αγωνίζεται με γενναιότητα και διακρίνεται σε όλες τις μάχες. Μια από αυτές και του Φραγκοκάστελλου, όπου πολέμησε στο πλευρό του Χατζημιχάλη Νταλιάνη. Ο Μάρκος Καλούδης θαύμαζε ιδιαίτερα τον πολέμαρχο αυτό.
Στο ισχυρό βενετσιάνικο κάστρο, του Φραγκοκάστελλου, οχυρώθηκε ο γενναίος οπλαρχηγός με τα ατρόμητα παλικάρια του. Ήταν κάπου 700 άντρες. Στις 18 Μαΐου 1828 διεξήχθη άγρια μάχη μεταξύ των οχυρωμένων Ελλήνων και των τουρκικών δυνάμεων του Μουσταφά Ναϊλή Πασά. Οι Έλληνες ηττήθηκαν πέφτοντας μεγάλο μέρος από αυτούς νεκροί. Η φονική αυτή μάχη, του Μαΐου του 1828, συνδέθηκε με το σπάνιο φαινόμενο που παρατηρείται στην περιοχή και είναι γνωστό ως Δροσουλίτες. Η παράδοση αναφέρει πως πρόκειται για τα φαντάσματα των στρατιωτών που σκοτώθηκαν στην φονική μάχη που διεξήχθη τέτοια εποχή. Οι πιο αποδεκτές επιστημονικά εξηγήσεις αποδίδουν το φαινόμενο σε αντικατοπτρισμό ή σε οφθαλμαπάτη. Ο Μάρκος Καλούδης καταφέρνει και πάλι να σωθεί από τη φονική μάχη σαν από θαύμα.
Ένας πανέμορφος άνδρας
Στο μεταξύ είχε μεστώσει από τις πολεμικές επιχειρήσεις και τις άλλες περιπέτειες και είχε αρχίσει να ξεχωρίζει η ομορφιά του που αποσπούσε το γενικό θαυμασμό. Κρίμα που δεν έχει διασωθεί κάποια εικόνα. Αυτή η αρρενωπή ομορφιά ήταν και το πρώτο χαρακτηριστικό που ανέφεραν και όσοι τον γνώριζαν υμνώντας παράλληλα τη γενναιότητα και τη λεβεντιά του. Η φήμη του απλωνόταν πανελλαδικά. Ήταν αξιαγάπητος.
Tο 1828 συμμετέχει στην προσωρινή κρητική κυβέρνηση, το γνωστό «Kρητικό Συμβούλιο», ως αντιπρόσωπος των Pεθυμνιωτών μαζί με το Βασίλειο Χάλη (Χανίων) και τον Φραγκίσκο Λιμπρίτη (Ηρακλείου). Στη συνέχεια παίρνει εντολή να μεταβεί στο Nαύπλιο, για να στρατολογήσει σώμα από ιππείς. Από κει γρήγορα κατεβαίνει στην Κρήτη με 60 ιππείς και παίρνει ενεργό μέρος στις πολεμικές επιχειρήσεις της περιόδου αυτής.
Το χειμώνα του ίδιου έτους συναποτελεί με τον Φρ. Λυμπρίτη (αντιπρόσωπο της επαρχίας Mονοφατσίου) και τον Bασίλειο Xάλη την επιτροπή εκείνη που ανέλαβε τον διακανονισμό της ουδέτερης ζώνης, γύρω από τα τουρκοκρατούμενα φρούρια Ιεράπετρας, Χανίων και Ρεθύμνου.
Κοντά στον Όθωνα
Στο μεταξύ η φήμη του απλώνεται σαν θρύλος από στόμα σε στόμα. Λέγεται ότι ο βασιλιάς Όθωνας είχε μάθει για τον πανέμορφο Ρεθεμνιώτη και θέλησε να τον φέρει κοντά του για να κοσμεί τη φρουρά του. Σε ένα εξαιρετικό αφιέρωμά του ο λόγιος του τόπου μας ερευνητής κ. Γιώργος Εκκεκάκης αναφέρει ότι ο Καλούδης απέκτησε τόσο την εύνοια του Όθωνα, με το επιβλητικό του παράστημα και την ομορφιά του, που ήταν και ο μόνος που παρέστη στο μυστικό γάμο του βασιλιά με την Αμαλία στη Βαυαρία το 1836.
Αυτός ο μυστικός γάμος στις 10 Νοεμβρίου 1836 ήταν μια αφορμή για να δουν οι Έλληνες με μισό μάτι τη νεαρή βασίλισσα. Κατάφερε όμως να διαλύσει τις αρνητικές εντυπώσεις και να γίνει συμπαθής σε βαθμό που και η φορεσιά της να καθιερωθεί έκτοτε ως εθνική.
Παραμένει στο παλάτι
Μετά την απομάκρυνση του Όθωνα, παραμένει στο παλάτι ο Καλούδης, καθώς ο επόμενος βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ τον έκανε υπασπιστή του παρά το γεγονός ότι είχε πια μεγαλώσει αρκετά κι είχε κουραστεί από την περιπετειώδη ζωή του.
Είναι παράξενο πως αυτός ο χαρισματικός άνθρωπος που «έκαιγε καρδιές» με την ομορφιά του δεν απέκτησε οικογένεια. Σε βαθιά γεράματα αποσύρθηκε στο κτήμα του και ασχολείτο με τις αγαπημένες του γεωργικές εργασίες όσο οι δυνάμεις του το επέτρεπαν.
Πέθανε ήσυχα και ειρηνικά στην Αθήνα σε ηλικία 86 χρόνων. Η κηδεία του έγινε με τιμές στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση αλλά χωρίς τη μεγαλοπρέπεια που του άξιζε.
Εκεί ο Αριστείδης Δασκαλάκης γιος του επίσης σημαντικού Ρεθυμνίου Μάξιμου Δασκαλάκη εκφώνησε εμπνευσμένο επικήδειο τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Ένδοξε και ιερέ Ιερολοχίτα πορεύθητι την οδόν της ειρήνης. Δεν θα κλαύσομεν δια τον θάνατόν σου αλλά δια την ατυχία σου να μην ίδεις την Κρήτη μας ελευθερωμένην…».
Κληροδότημα για τα νιάτα
Όταν ανοίχτηκε η διαθήκη του διαπιστώθηκε για μια ακόμα φορά πόσο πατριώτης. Άφησε όλη την περιουσία του, για να εκπαιδεύονται με τα έξοδα αυτά, τρεις δάσκαλοι κάθε χρόνο. Ιδιαίτερα από τον τόπο του.
Σύμφωνα με τον κ. Εκκεκάκη από το κληροδότημα αυτό ωφελήθηκαν ο Γεώργιος Ηλιακάκης από το Γεράνι, ο Χριστος Τζιφάκης και ο Ιωάννης Ε. Καλούδης από τον Πρινέ. Για τον Τζιφάκη δημιουργήθηκε ένα θέμα και δεν κατάφερε τελικά να πάρει την υποτροφία. Από αξιοπρέπεια όμως δεν έδωσε συνέχεια αν και είχε αδικηθεί κατάφορα από τους καρεκλοκένταυρους που ήταν στη διακριτική τους ευχέρεια η αξιοποίηση αυτής της κληρονομιάς.
Σε ένα εμπνευσμένο κείμενό του ο αξέχαστος Σταύρος Κατζουράκης, πλέκοντας το εγκώμιο του ήρωα χωριανού του, είχε προτείνει να γίνει η προτομή του και να τοποθετηθεί στο χωριό. Αυτό έγινε τελικά το 2003, όπου αποκαλύφθηκε στο χωριό το μνημείο « Μάρκου Καλούδη».
Με προκαλεί όμως εντύπωση το γεγονός ότι ενώ υπάρχει το μνημείο κανένας δεν αναφέρεται στον Μάρκο Καλούδη και οι περισσότεροι σήμερα αγνοούν πόσο σημαντικός ήταν για το Ρέθυμνο.
Αυτός ήταν ο πανέμορφος αγωνιστής που μέχρι και το τέλος της ζωής του νοιαζόταν για τον τόπο του και την προκοπή των νεαρών χωριανών του. Κι έζησε μια ζωή που θα μπορούσε να εμπνεύσει το πιο συναρπαστικό μυθιστόρημα.
Πηγές: Κρήτη Αφιέρωμα
Γιώργου Εκκεκάκη: Φημισμένοι Ρεθεμνιώτες και λησμονημένοι «Ρεθεμνιώτικα Νέα» (1998)
Σταύρου Κατζουράκη: Ένας φλογερός πατριώτης «Ρεθεμνιώτικα Νέα» – (Ιούλιος 2000)
Εύας Λαδιά: Ρεθεμνιώτες ήρωες στην επανάσταση του 21.
Wikipedia: Ιερός Λόχος
Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Ευεργέτες του Ρεθύμνου
Εύας Λαδιά: Μάρκος Καλούδης Ο πανέμορφος αγωνιστής και ευεργέτης
