Μέσα από τις τέχνες τα παιδιά κατανοούν το δράμα των προσφύγων

Βασικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με την προσφυγιά, με τους ανθρώπους που εγκατέλειψαν τις χώρες τους και ταξίδεψαν με πολλές δυσκολίες και κινδύνους για την ίδια τους τη ζωή, αναζητώντας μια καλύτερη τύχη σε χώρες της Ευρώπης, αλλά και ζητήματα που έχουν να κάνουν με τη στάση που οι πρόσφυγες αυτοί αντιμετώπισαν από τις χώρες της δύσης και αυτές τις συμπεριφορές που εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν από τους Ευρωπαίους πολίτες απασχολούν τα τελευταία χρόνια όλη την Ευρώπη. Το προσφυγικό ζήτημα κατατάσσεται πρώτο στην ατζέντα των ηγετών αλλά και στην καθημερινότητα των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Από τις συζητήσεις στον δρόμο, στα καφενεία, στις παρέες των νέων αλλά και στις σχολικές κοινότητες.

Το σχολείο διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο στην κατανόηση και στη γνώση του προσφυγικού ζητήματος. Ένα ζήτημα που δεν είναι εύκολο οι μαθητές να κατανοήσουν μόνο μέσα από την ιστορία. Η εικόνα είναι πάντα πιο δυνατή από τα λόγια γιατί αυτή αγγίζει το συναίσθημα και ξυπνά ευαίσθητες χορδές σε μικρούς αλλά και σε μεγαλύτερους. Για τον λόγο αυτό ένας Έλληνας εκπαιδευτικός που τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο γυμνάσιο του Βούπερταλ της Γερμανίας εφαρμόζει από τον περασμένο Οκτώβριο ένα πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα που αφορά στην προσφυγιά.

Το πρόγραμμα έχει τίτλο «Προσφυγο-ποίηση, μιλώντας στη σχολική τάξη για τους πρόσφυγες με τη γλώσσα της ποίησης και την ανατροπή της γελοιογραφίας» και το σχεδίασε ο Αντώνης Κουντούρης που έχει γράψει και το ομώνυμο βιβλίο, εφαρμόζεται ήδη από τον περασμένο Οκτώβριο στο  γυμνάσιο της Γερμανίας, βασίζεται σε γελοιογραφίες που αναφέροντα στους πρόσφυγες, στο μακρύ τους ταξίδι, τον τόπο στον οποίο καταλήγουν και στη συμπεριφορά που αντιμετωπίζουν στον τόπο διαμονής τους.

Στην ουσία πρόκειται για ένα βιβλίο που θα μπορούσε να είναι και σχολικό εγχειρίδιο, ενώ συνοδεύεται και από έναν οδηγό αξιοποίησης του υλικού του ειδικά για τους καθηγητές. Το βιβλίο μιλά για τους πρόσφυγες «με τη γλώσσα της ποίησης και την ανατροπή της γελοιογραφίας», όπως είναι και ο πλήρης τίτλος του εκπαιδευτικού προγράμματος.

Ο φιλόλογος Αντώνης Κουντούρης ουσιαστικά μετέφερε στη σχολική αίθουσα τις δημοσιευμένες γελοιογραφίες του αδερφού του Μιχάλη, θέλοντας μέσα από τις εικόνες να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές και να τους κάνει κοινωνούς απέναντι στην προσφυγιά.

Το πρόγραμμα αυτό που αφορά στην κατανόηση του προσφυγικού ζητήματος από τους μαθητές, παρουσιάστηκε χθες σε εκδήλωση που διοργάνωσε η ΕΛΜΕ Ρεθύμνου σε συνεργασία με τις διευθύνσεις πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Ρεθύμνου.

Ο φιλόλογος Αντώνης Κουντούρης τόνισε πως πρόκειται για ένα μάθημα ευαισθητοποίησης που δίδει στα παιδιά τη δυνατότητα μέσα από μια εικόνα να σκεφτούν και να αντιδράσουν δημιουργικά απέναντι σε αυτό που βλέπουν.

Στο πλαίσιο του μαθήματος μετά από κάθε γελοιογραφία τα παιδιά εκφράζουν τα συναισθήματα τους, είτε μέσα τη συζήτηση που ακολουθεί στην τάξη, είτε μέσα από γραπτά κείμενα, είτε ακόμα και τη ζωγραφική και το γκράφιτι. Χρησιμοποιούν λοιπόν τις τέχνες για να εκφραστούν. Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά: «Τα παιδιά βλέπουν μια γελοιογραφία. Στην αρχή παρατηρούμε χωρίς καμιά ανάλυση και ερμηνεία. Μετά συζητάμε και μετά βλέπουν το νόημα ή ποια ιδέα κρύβεται πίσω από αυτό που βλέπουν. Στη συνέχεια αυτό θέλουμε είναι να παραχθεί μια συζήτηση. Κάποιες φορές τα παιδιά γράφουν κείμενα ή ζωγραφίζουν. Το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν έχει μόνο γελοιογραφία, έχει επίσης ποίηση εξ’ ου και ο τίτλος προσφυγο-ποίηση αλλά και άλλες τέχνες όπως η ζωγραφική, η φωτογραφία, γκράφιτι, βίντεο. Επελέγη αυτός ο τρόπος γιατί η γελοιογραφία έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα. Το ένα της κομμάτι κατά κάποιο τρόπο αφορά στη δημοσιογραφία, δηλαδή στην επικαιρότητα και στην είδηση και στο άλλο της κομμάτι αφορά στην τέχνη. Είναι ένα εικονιστικό έργο τέχνης, άρα είναι εύπεπτο για τα παιδιά, γεμάτο συμβολισμούς και τα παιδιά παίρνουν αυτό το εύπεπτο υλικό, αποδομούν τους συμβολισμούς και τους μεταδίδουν με μορφή λόγου ή με τη μορφή της αντίληψης. Δεν είναι ένα μάθημα, είναι ένα μάθημα ευαισθητοποίησης. Τα παιδιά «τσιμπάνε», γιατί η γελοιογραφία είναι αρκετά «εύπεπτη». Αρχικά θεωρούν ότι είναι κάτι αστείο, τελικά όμως αποδεικνύεται πολύ πικρό και παθαίνουν το πρώτο «σοκ» που το χρειαζόμαστε».

Μιλώντας για την τετράμηνη εμπειρία του από το πρόγραμμα στο γυμνάσιο της Γερμανίας που αποτελείται από πάρα πολλούς μετανάστες τόνισε πως το αποτέλεσμα είναι πάρα πολύ θετικό, λέγοντας χαρακτηριστικά: «Καταρχάς είναι ήδη ενδιαφέρον το ότι κάνουμε ένα πρόγραμμα για την προσφυγική κρίση σε ένα γυμνάσιο που είναι γεμάτο μετανάστες, παιδιά μεταναστών που είτε ήρθαν πριν 40-450 χρόνια παππούδες ή ήρθαν χθες οι λεγόμενοι νεομετανάστες. Είναι αυτό από μόνο του πάρα πολύ ενδιαφέρον. Τα παιδιά προβληματίζονται από αυτή τη νέα κρίση της μετακίνησης. Παλιότερα ήταν η μετανάστευση, τώρα είναι η προσφυγιά και μάλιστα ξεκινά ακριβώς το πρόγραμμα με το ποια είναι η διαφορά του πρόσφυγα με τον μετανάστη. Στο γυμνάσιο που διδάσκω υπάρχουν παιδιά που τα δέχονται αμέσως, άλλα που τα δέχονται μετά από επεξεργασία και άλλα που δεν θέλουν να τα δεχτούν λόγω της οικογένειας τους. Όμως το ενδιαφέρον είναι ότι αυτό πρόγραμμα λειτουργεί σε αυτές τις περιπτώσεις. Παιδιά δηλαδή που αρχικά είναι ξενοφοβικά, μετά σκέφτονται «τι τραβάνε οι καημένοι οι πρόσφυγες», γιατί μέσα από τις γελοιογραφίες είναι ένας τρόπος που δεν δείχνει άμεσα την τραγικότητα αλλά έμμεσα και ρητά, ακριβώς το πρόβλημα των προσφύγων. Ακόμα και ένα παιδί να αλλάξει κάπως το μυαλό του, να έχει μια θετική σκέψη για τους πρόσφυγες, τότε για μένα έχει πετύχει το πρόγραμμα. Όταν ένα παιδί στην αρχή λέει ότι φέρνουν αρρώστιες και είναι επικίνδυνο για την κοινωνία και μετά το παίρνει πίσω αυτό είναι κέρδος».

 Ο κ. Κουντούρης απαντώντας σχετικά με τη σύλληψη της παραπάνω ιδέας για την υλοποίηση του συγκριμένου προγράμματος αναφέρθηκε στην αντίδραση των παιδιών σε κάποια επίσκεψη τους σε μια έκθεση φωτογραφίας για τους πρόσφυγες από το 1980 μέχρι σήμερα.

Όπως είπε τα συναισθήματα που εκδηλώθηκαν από τα παιδιά μετά από αυτή την επίσκεψη τον συγκλόνισαν και αποφάσισε να κάνει αυτό το πρόγραμμα και μέσα από την εικόνα να μεταδώσει την ιστορία της προσφυγιάς βοηθώντας τα παιδιά να την κατανοήσουν: «Σε κάποια εκπαιδευτική επίσκεψη είδαμε μια έκθεση φωτογραφίας για τους πρόσφυγες από 1980 μέχρι σήμερα. Τα παιδιά έπαθαν σοκ και μετά οι συζητήσεις που ακολούθησαν ήταν συγκλονιστικές. Οι ζωγραφιές που έκαναν δείχνουν αυτή τη σύγκρουση της φαντασίας με την πραγματικότητα αλλά ταυτόχρονα, ανάμεσα σε δυο μορφές τέχνης που ενώθηκαν στην ψυχή τους και στα μάτια τους έφτιαξαν τη δικιά τους αντίληψη. Όλα αυτά λειτούργησαν στο μυαλό μου σαν αφορμή ότι πρέπει κάτι να κάνουμε στο σχολείο, ώστε να αλλάξει και η άποψη των ανθρώπων προς τους πρόσφυγες, η προσφυγοφοβική, ξενοφοβική αν υπάρχει, μακάρι να σταματήσουν και οι πόλεμοι και να μην έχουμε πια τέτοια φαινόμενα» και πρόσθεσε:

«Θα ήθελα πολύ το πρόγραμμα αυτό να γίνει -αυτούσιο προτιμώ όχι- αλλά να γίνουν τέτοια πράγματα στα σχολεία, γιατί το προσφυγικό είναι ένα δυνατό πρόβλημα που ίσως η πιο δυνατή είδηση της επικαιρότητας και όλο αυτό το δράμα πρέπει να περάσει στα σχολεία να ευαισθητοποιούν τα παιδιά και εν συνέχεια η κοινωνία όλη».

Το βιβλίο «Προσφυγο-ποίηση» που διατυπώνει καταρχήν αυτά τα ερωτήματα και στη συνέχεια παίρνει το θάρρος να δώσει και κάποιες απαντήσεις, χρησιμοποιώντας την αφαιρετική γλώσσα και τη συγκίνηση της ποίησης, καθώς και την ανατρεπτική τέχνη και τη λεπτή ειρωνεία της γελοιογραφίας παρουσιάστηκε χθες από τον συγγραφέα Αντώνη Κουντούρη και τον Χρήστο Αλεφάντη διευθυντή σύνταξης του περιοδικού δρόμου «Σχεδία».

Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού προγράμματος εγκαινιάστηκε χθες το απόγευμα στο «Σπίτι του Πολιτισμού» η έκθεση σκίτσων του Μιχάλη Κουντούρη με θέμα τους πρόσφυγες, πάνω στα οποία βασίζεται και στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.

Πρόκειται για σαράντα γελοιογραφίες δημοσιευμένες στον ελληνικό και τον ξένο τύπο που αφορούν την περίοδο 2015-2016. Ο σκιτσογράφος Μιχάλης Κουντούρης εμφανίστηκε ιδιαιτέρα ικανοποιημένος από το γεγονός ότι οι γελοιογραφίες αυτές αποτέλεσαν ένα χρήσιμο εργαλείο στην εκπαιδευτική διαδικασία: «Μέσα από τις γελοιογραφίες γίνεται ακριβώς η περιγραφή εκείνων των ημερών, της περιόδου 2015-2016, το πως βλέπαμε εμείς τους πρόσφυγες ως Έλληνες και ως Ευρωπαίοι, το πως τους υποδεχτήκαμε, τι αντανακλαστικά μας ξύπνησε στην Ευρώπη. Δεν θέλουμε να περάσουμε ακριβώς ένα μήνυμα. Είναι ουσιαστικά η καταγραφή εκείνων των πολύ δύσκολων ημερών και πως εισπράττει ο καλλιτέχνης, ο γελοιογράφος, ο σκιτσογράφος αυτό που βλέπει αυτό που παρατηρεί για τη στάση της Ευρώπης κυρίως απέναντι στους πρόσφυγες».

Όπως είπε για τον ίδιο μεγάλη συγκίνηση είναι η ανταπόκριση των παιδιών είτε προσφυγοπούλων είτε των Ελλήνων, με τα οποία έρχεται σε επαφή σε κάποιες εκθέσεις όπως τη τωρινή. Το γεγονός ότι οι γελοιογραφίες έγιναν εργαλείο στην εκπαίδευση τον χαροποιεί ιδιαιτέρως αφού, όπως λέει, είναι μια ευχάριστη απρόβλεπτη χρήση της δουλειάς του: «Είναι ιδιαίτερα τα αισθήματα και μάλιστα όταν στην έκθεση εδώ συνδυάζεται με επίσκεψη μαθητών. Η επαφή με τα παιδιά, η συζήτηση, η κουβέντα είναι για μένα πολύ σημαντικό. Το κέρδος, είναι το να νιώθεις ότι είσαι χρήσιμος. Ένας λόγος που νιώσαμε χρήσιμοι, όχι μόνο εγώ αλλά και όλοι οι συνάδελφοι, ήταν όταν σε μια έκθεση πριν δυο χρόνια στην Αθήνα, οι πρόσφυγες στο βιβλίο των επισκεπτών της έκθεσης έγραψαν στα αραβικά και μας το μετέφρασαν άλλοι πρόσφυγες, «ευχαριστούμε που γίνατε η φωνή μας στον κόσμο». Αυτό ξεπερνά όποιες φιλοδοξίες μπορεί να είχαμε για τη χρήση και τη χρησιμότητα της δουλειάς μας. Μια πολιτική γελοιογραφία που δημοσιεύεται σε εφημερίδες για να παίξει ένα συγκείμενο λόγο. Αυτό που τελικά είδα με τη χρήση της σειράς των γελοιογραφιών στην εκπαίδευση, εξ ου και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα είναι μια άλλη απρόβλεπτη χρίση του υλικού αυτού. Δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσε να παίξει ένα τέτοιο ρόλο χρήσιμο στην κοινωνία, είτε μέσα από τα στόματα των προσφύγων, είτε μέσα από τα παιδιά που είχα την ευκαιρία να συναντήσω εδώ ή τα παιδιά που δουλεύουν πάνω στο πρόγραμμα εισπράττουμε και κάτι άλλο. Είναι πολύ μεγάλο το κέρδος, η συγκίνηση και η τιμή που νιώθει κανείς γι’ αυτή την τελείως διαφορετική διάσταση που παίρνει η δουλειά μας».

Η έκθεση θα λειτουργεί μέχρι και την Κυριακή 11 Μαρτίου, στον ίδιο χώρο, από τις 10:00 έως τις 14:00 (για επισκέψεις σχολείων) και από τις 18:00 έως τις 21:00 (για το κοινό).

«Θέλουμε η κοινωνία να αντιμετωπίσει το προσφυγικό ζήτημα ως δικό της»

Στην αναγκαιότητα υλοποίησης αντίστοιχων εκπαιδευτικών προγραμμάτων στα σχολεία του Ρεθύμνου αναφέρθηκε σε δήλωση του ο πρόεδρος της ΕΛΜΕΡ Νίκος Αδράμης, τονίζοντας μεταξύ άλλων: «Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της αντιφασιστικής ομάδας της ΕΛΜΕΡ. Μιας δραστήριας ομάδας που η ΕΛΜΕΡ θεωρεί απαραίτητη για τον τόπο. Το θέμα της προσφυγιάς θεωρούμε ότι είναι ζωτικής σημασίας τα τελευταία τρία χρόνια. Θέλουμε η κοινωνία η τοπική να αντιμετωπίσει το θέμα σαν δικό της. Μέσα από τα σκίτσα του κ. Κουντούρη προσπαθούμε να αναδείξουμε το θέμα. Το σεμινάριο στόχο έχει να δούμε πως θα προσεγγίσουμε το θέμα του προσφυγικού στα σχολεία. Υπάρχουν θετικά και αρνητικά πράγματα στην αντιμετώπιση του θέματος από γονείς, εκπαιδευτικούς και παιδιά. Δεν γίνεται να θεωρούμε ότι τα πράγματα δεν μας αφορούν. Όλοι πρέπει να πάρουμε θέση».