Του ΚΩΣΤΗ ΗΛ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ
Στα πλαίσια των εκδηλώσεων εορτασμού του Ιερού Μητροπολικού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου της πόλεώς μας, την Πέμπτη 21 Νοεμβρίου 2019, πραγματοποιήθηκε, εντός του ι. ναού, η παρουσίαση του βιβλίου με τον τίτλο: «Μήτηρ Θεού – Αρχείο Ιωάννου Παπαγεωργίου». Σε αυτήν την ίδια εκδήλωση, οι τρεις κόρες του αείμνηστου Ιωάννη Παπαγεωργίου, Αγλαΐα, Αφροδίτη και Κωνσταντίνα παρέδωσαν το Αρχείο του πατέρα τους στον Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιο, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί από τους μελετητές, ερευνητές και, γενικότερα, από πάντα ενδιαφερόμενο να ασχοληθεί περί το ιερό πρόσωπο και το θέμα των προσωνυμίων της Μητέρας του Θεού, τα οποία, μάλιστα, συμβαίνει να αριθμούν, όσο παράξενο κι αν φαίνεται αυτό, αρκετές χιλιάδες ονομασιών.
Ειδικότερα, στην παρουσιαζόμενη, με το παρόν σημείωμά μας, Συλλογή Παπαγεωργίου καταμετρήσαμε 1173 προσωνυμίες της Θεοτόκου, ανασυρθείσες από τα τεύχη Α έως και ΜΖ, του περιοδικού «Νέα Σιών» (επίσημης έκδοσης του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων- 1904 έως σήμερα) και 44 από ύμνους, μοιρολόγια, εφημερίδες και λοιπά δημοσιεύματα. Επίσης, 518 ναούς και μονές στο όνομα της Υπεραγίας Θεοτόκου από 90 γεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού και από διάφορες άλλες περιοχές και πόλεις προερχόμενες. Η καταχώρηση πάντων των ανωτέρω στοιχείων κατ’ απόλυτη αλφαβητική σειρά διευκολύνει, οπωσδήποτε, τον αναγνώστη, ενώ τα πλουσιότατα δεδομένα και οι μαρτυρίες που παρατίθενται και συνοδεύουν το κάθε λήμμα, δείχνουν το εξαιρετικό μεράκι και το ενδιαφέρον με το οποίο ο συλλογέας, επί τρεις δεκαετίες, περίπου, περισυνέλλεγε το υλικό του!
«Μόνο η Παναγία σε πάμπολλες περιπτώσεις αναδεικνύεται η ακούραστη και στα πάντα βοηθός και μεγάλη τού ανθρώπου Μάνα. Μόνο η Παναγία, η «μετά Θεόν θεός», κατά την χαρακτηριστική έκφραση Πατέρα τής Ορθοδόξου Εκκλησίας, είναι η Κεχαριτωμένη Μάνα όλων των Χριστιανών, που, ως άνθρωπος από ανθρώπους και ή ίδια προερχόμενη, βρίσκεται πολύ κοντά στον κάθε άνθρωπο και ιδιαίτερα στον άνθρωπο που πονά και υποφέρει.
Αυτό μαρτυρούν οι αναρίθμητες εκκλησίες, τα ξωκκλήσια και τα μοναστήρια που ο ευσεβής λαός μας έχει αφιερώσει στη παναγία Μητέρα τού Θεού. Αυτό μαρτυρούν και τα πάμπολλα τοπωνύμια που σχετίζονται με το ευλογημένο όνομά της σε όλο το εύρος τής ελληνικής γης, αλλά και τα εξαίσια επίθετά της τα σχετικά με τις εξαιρετικές ιαματικές και παρηγορητικές στον πόνο ιδιότητες που της αποδίδονται, όπως: Ελεούσα [Ελεημονήτρια (Χίος, Πρέσπες), Ελεήτρα, Λεμονήτρα (Μύκονος, Τήνος), Λεμονήτισσα (Σύμη)], Ελευθερώτρια [Λευτέρα (Κρήτη)], Γαιματούσα (Κύπρος, επειδή σταματά τις αιμορραγίες), Γιάτρισσα (Μάνη κ.α.), Γληγορο(υ)πάκοη (Γοργοϋπήκοος και Γοργοεπήκοος, Γοργοπάκουη, Γρηγορούσα και Γρηγορίτσα και Επακούουσα), Γλυκογαλούσα (Σαντορίνη), Ιαματική [Αματιστή (Κύπρος)], Θλιβομένων Παραμυθία και απλώς Παραμυθία (Πόντος) και Παραμυθιά, Κουφή (Σαμοθράκη, επειδή θεραπεύει τους πόνους των αυτιών), Μεσίτρια, Παρηγορήτρια [Παρηγορήτισσα (γνωστός ναός στην Άρτα, θεωρούμενος ως το πιο εντυπωσιακό δείγμα βυζαντινής ναοδομίας) και Περγιορίτσα], Παυσολύπη (που παύει τη λύπη), Πονολύτρα (και Πονολύτου, Πονολύτρια), Συμπάλλουσα (Συμβάλλουσα), Σφαλαγγιώτισσα (στη Λεμεσό τής Κύπρου, γιατί θεραπεύει από το δάγκωμα τού σφαλαγγιού) κ.λπ., για να αναφερθούμε σε μερικά μόνο από αυτά που έχουν σχέση με την ασθένεια και τον ανθρώπινο πόνο.
Αυτά είναι μερικές, μόνον, από τις κοινότερες -από τις 3000 και πλέον- προσωνυμίες, εγκωμιαστικά επίθετα και προσφωνήσεις που Της έχουν κατά καιρούς δοθεί από την ευφάνταστη ποίηση και τέχνη τού ελληνικού λαού. Ολόκληρο βιβλίο έγραψε ο προτελευταίος Πατριάρχης Ιεροσολύμων Τιμόθεος για τα ονόματα τής Παναγίας, ονόματα που ή καθορίστηκαν συνοδικά, όπως το «Θεοτόκος» ή τα συνέθεσε η έμπνευση των ιερών υμνογράφων, όπως το «Πανάχραντος» ή τα απένειμε στην Παναγία η ευσεβής συνείδηση τού πιστού ελληνικού λαού. Οι τελευταίες αυτές λαϊκές ονομασίες συγκεντρώνουν μιαν, όντως, εκπληκτική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ποικιλία επιθέτων προσδιοριστικών τού παναγίου ονόματος και περικλείουν μέγα θεολογικό, λαογραφικό και ονοματολογικό ενδιαφέρον» (Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Λαϊκή Πίστη και Λατρεία, σ. 250- 275).
Ο Ιωάννης Παπαγεωργίου, σπούδασε νομικά, στα οποία και εξεπόνησε διδακτορική διατριβή, υπηρέτησε δε, στη συνέχεια, ως υπάλληλος του υπουργείου Κοινωνικής Προνοίας, ενώ, παράλληλα, ανέπτυξε και πλούσια επιστημονική δράση με πλήθος διαλέξεων και ανακοινώσεών του σε επιστημονικά συνέδρια και μετοχής του, ως μέλους, σε πολλές επιστημονικές Εταιρείες και Σωματεία, όπως στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», στην Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία, στον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, στη Χριστιανική Ένωση Επιστημόνων, καθώς, επίσης, και ως επίτιμος Πάρεδρος στο Ανώτατο Συμβούλιο Δημοσίων Υπηρεσιών και ως εμπειρογνώμων στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Υπήρξε, περαιτέρω -όπως σημειώνει ο προλογίζων το βιβλίο, Ηρακλειώτης φαρμακοποιός και επιστήθιος φίλος του, κ. Γιάννης Χλουβεράκης– καίτοι μη κρητικός αλλά Καλαματιανός στην καταγωγή, σπουδαίος λάτρης της Κρήτης και εραστής της κρητικής δημώδους ποίησης και γλώσσας, καθώς και ένας βαθιά συνειδητοποιημένος ορθόδοξος χριστιανός, σεβόμενος ιδιαίτερα το πρόσωπο της Παναγίας Μητέρας του Θεού.
Η αγάπη του αυτή προς την Κρήτη τον ώθησε να εκφράσει τα αισθήματα και τους πόθους του προς αυτήν, τραγουδώντας τις ομορφάδες του νησιού, τις χαρές και τις λύπες και αποδελτιώνοντας παροιμίες και σαράντα χιλιάδες μαντινάδες (!), ενώ η αγάπη του προς το πρόσωπο της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι αυτή που τον ώθησε στην παρούσα μελέτη του υπό τον τίτλο «Μήτηρ Θεού».
Είναι γεγονός ότι η τελευταία αυτή δραστηριότητά του, που αφορά στη συλλογή χιλιάδων προσωνυμίων της Θεοτόκου, υπήρξε το μέγα έργο της ζωής του, με το οποίο ο αείμνηστος Παπαγεωργίου ασχολήθηκε επί χρόνους μακρούς και σήμερα, κατόπιν παράκλησης των τριών θυγατέρων του προς την κ. Αθηνά Ν. Κυριακάκη- Σφακάκη, Συνταξιούχο Τραπεζικό- Ξεναγό και Συγγραφέα, κατέστη δυνατή και η έκδοσή του, με τη δική της επιμέλεια και φροντίδα και τη Γραφιστική Επιμέλεια της κ. Δέσποινας Ι. Μαραγκάκη. Παρουσίασε, μάλιστα, η πρώτη εξ αυτών στο ρεθεμνιώτικο κοινό το περίλαμπρο αποτέλεσμα της εργασίας τους, από τον Ι. Μητροπολικό Ναό της πόλεώς μας, όπως από την αρχή του παρόντος σημειώματός μας προαναφέραμε.
Η παραλαβή των πρώτων φακέλων του Αρχείου Παπαγεωργίου ξεκίνησε από τις δύο παραπάνω συνεργάτιδες, στη διαδικασία εκπόνησης του βιβλίου, τον Ιανουάριο του έτους 2017, οι οποίες και ανέλαβαν την κατάταξη και ιεράρχησή του, σεβόμενες απόλυτα την τάξη του και χωρίς να διανοηθούν ουδεμία προσθήκη ή παρέμβαση σε αυτό, ώστε το αποτέλεσμα της έκδοσης να είναι σήμερα το δυνατόν πλησιέστερα προς αυτό ακριβώς που ο ίδιος ο συλλέκτης τού υλικού θα μπορούσε να είχε οραματισθεί, αν δεν τον προλάμβανε ο θάνατος. Σε τούτο συνετέλεσε -καθ’ ομολογίαν των ιδίων των Επιμελητριών- ο σεβασμός και η προσήλωσή τους στο αρχειακό υλικό που παρέλαβαν, στην αξιοποίηση του οποίου, πολλές φορές, ένιωθαν να καθοδηγούνται και να επιβεβαιώνονται για την ορθότητα της ακολουθούμενης πορείας από τις χειρόγραφες σημειώσεις, υπογραμμίσεις, επισημάνσεις και καθοδηγήσεις αυτού του ίδιου του αείμνηστου συλλογέα.
Στην έκδοση του αρχειακού υλικού πολύτιμη και ουσιαστική υπήρξε η συμβολή και του Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγενίου, ο οποίος την ενηγκαλίσθη και στήριξε πολυτρόπως και ποικιλοτρόπως. με τη γενναιοδωρία τού ηθικού και υλικού επιστηριγμού του και με την παροχή των πλούσιων και πολύτιμων συμβουλών του. Όπως, μάλιστα, ο ίδιος σημειώνει στο Προλογικό Σημείωμά του, παρακολούθησε από κοντά όλα τα στάδια εκπόνησης του βιβλίου, θαύμασε την επιμέλεια των επιμελητριών του και τώρα, μπροστά στο τελικό αποτέλεσμα, νιώθει να δικαιώνονται οι πόθοι όλων εκείνων που θέλησαν το Αρχείο Παπαγεωργίου να δει το φως της δημοσιότητας, για να αποτελέσει ένα χρήσιμο και ταυτόχρονα ψυχωφελές για όλους τους θεοτοκόφιλους της Εκκλησίας μας και της πόλεως αυτής ανάγνωσμα.
Συγχαίρουμε και θερμά ευχαριστούμε την πλειάδα των παραπάνω συντελεστών της παρούσας έκδοσης, που χαρακτηρίζεται για την πληρότητα, μεθοδικότητα, επιμέλεια και ευσυνειδησία της και θεωρούμε ότι πολύ σύντομα θα λάβει τη θέση που της αξίζει στον χώρο των θεολογικών και, εν πολλοίς, και λαογραφικών γραμμάτων.
