Ακριβοδίκαια τιμάμε κάθε ήρωα της Αντίστασης, αδιαφορώντας για την πλευρά που είχε στρατευθεί.
Σημασία για μας ο σκοπός του αγώνα τους και η συνέπειά τους στους κανόνες της ηθικής και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Σειρά σήμερα στο αφιέρωμά μας έχει ο σπουδαίος αγωνιστής και πολιτικός Μανόλης Μ. Παπαδογιάννης, ο περίφημος «παππούς της Αντίστασης». Έχουν γραφτεί τόσα για τον ήρωα αλλά και για τον πολιτικό ήταν από τους εντιμότερους πολιτικούς. Και πάντα τον ενδιέφερε το συμφέρον του τόπου του. Έμενε σταθερός στα πιστεύω του ακόμα και σε εποχές που ήταν επιζήμιο πολιτικά να έχεις άποψη. Εκείνες τις εποχές που τα οξυμένα πάθη οδηγούσαν σε εσφαλμένες αλλά και επιζήμιες πρακτικές. Ας γνωρίσουμε όμως καλύτερα το σημαντικό αυτό άνθρωπο.
Γεννήθηκε στον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου το 1889. Ήταν το όγδοο παιδί δεκαμελούς αγροτικής οικογένειας. Από την πλευρά της γιαγιάς (μητέρας του πατέρα του) ήταν δισέγγονος του νεομάρτυρα Γεωργίου, ενός εκ των Τεσσάρων Μαρτύρων.
Ανήκε κι αυτός στην κατηγορία των ανθρώπων που με δικές του δυνάμεις απόκτησε εφόδια για τη ζωή του. Είχε από μικρός συνειδητοποιήσει τη σημασία των ανθρώπινων αξιών. Ίσως γι’ αυτό να απέκτησε γενική καταξίωση, παρά το γεγονός ότι είχε ταχθεί με πολιτική παράταξη που δεν έχει στην Κρήτη το ρεύμα που συναντάς σε άλλες περιοχές.
Ο Μανόλης Παπαδογιάννης είχε επιστήθιους φίλους σε κάθε πολιτική παράταξη, ενώ οι ψήφοι που τον έφερναν στα έδρανα του Κοινοβουλίου ήταν απόλυτα προσωπικοί.
Ίσως δεν είναι ευρύτερα γνωστό ότι ξεκίνησε την καριέρα του ως δάσκαλος με οργανική θέση στο Γερακάρι το 1909.
Αυτό τον διορισμό τον είχε «κορνιζώσει» με καμάρι σε περίοπτη θέση του σπιτιού του, επειδή από τον μισθό του δασκάλου κατάφερε να σπουδάσει νομικά.
Έτσι με τον ιδρώτα του το φτωχό παιδί από τον Άγιο Ιωάννη, κατάφερε να κάνει λαμπρή καριέρα.
Δεν είναι τυχαίο ότι σε ηλικία 22 χρόνων, εξελέγη βουλευτής στην Επαναστατική Συνέλευση Κρήτης (1911-1912).
Συνέχισε ως Ακόλουθος στο υπουργείο Εσωτερικών το 1916 και χρημάτισε νομάρχης Πρεβέζης, Χαλκίδας και Λακωνίας.
Στην καθαρά πολιτική του καριέρα τον συναντούμε Πληρεξούσιο Ρεθύμνου το 1935, βουλευτή του Λαϊκού Κόμματος 1946.1950 και 1958 με την ΕΡΕ υφυπουργό Γενικό Διοικητή Ηπείρου το 1946, Κρήτης 1946-1947 και υπουργό Οικισμού και Ανοικοδόμησης 1948-1950.
Το 1941 κατετάγη εθελοντής, σε ηλικία 52 ετών και πολέμησε στη Μάχη της Κρήτης. Είχε τον βαθμό του εφέδρου λοχαγού.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης με δική του πρωτοβουλία έρχεται σε επαφή με σημαίνοντα πρόσωπα της υποστηριζόμενης από τους συμμάχους αντίστασης, θέτοντας τον εαυτό του σε κάθε επικίνδυνη αποστολή. Είχε εμπειρία και θέλησε να την αξιοποιήσει στο έπακρον, εκπαιδεύοντας νέους που ήθελαν να αγωνιστούν ενάντια στον εχθρό.
Κάτι ακόμα σπουδαίο είναι ότι ο Μανόλης Παπαδογιάννης είναι ο πρώτος πολιτικός που βγήκε στο βουνό να πολεμήσει, σε αντίθεση με άλλους που έσπευσαν να εξασφαλίσουν τα νώτα τους.
Η δράση του γίνεται σύντομα γνωστή στον εχθρό. Σε μια προσπάθεια να τον αναχαιτίσουν συλλαμβάνουν οι Γερμανοί τις αδελφές του Ευαγγελία και Καλλιόπη και τον γαμπρό του Στεφανή και τους καταδικάζουν δις εις θάνατον.
Μια σπάνια μαρτυρία
Αναφέρει σε ένα σημαντικότατο σημείωμά του ο γνωστός λόγιος κ. Σταύρος Φωτάκης, που αξίζει ιδιαίτερης αναφοράς γι’ αυτό και το παραθέτουμε.
Οι Γερμανοί ήταν γνώστες όλης της δραστηριότητας του Μανώλη Παπαδογιάννη, γι’ αυτό επεδίωκαν με κάθε τρόπο τη σύλληψη και την εξόντωσή του. Παρά τις κατ’ επανάληψη έρευνες και αιφνιδιαστικές κυκλώσεις του Άη Γιάννη, δεν κατάφεραν να τον εντοπίσουν και να τον συλλάβουν. Σκέφτηκαν λοιπόν και σχεδίασαν τη σύλληψη των δύο αδερφάδων του, της Καλλιόπης συζύγου του Στέφανου Παραδεισανού που γεννήθηκε το έτος 1883 και της Ευαγγελίας συζύγου του Μιχ. Δανδουλάκη, που γεννήθηκε το έτος 1892, προκειμένου με αυτό τον τρόπο να τον αναγκάσουν να παραδοθεί.
Σύμφωνα με αφήγηση της μητέρας μου Μαρίας συζύγου Εμμανουήλ Φωτάκη, κόρης του Στέφανου και Καλλιόπης Παραδεισανού το πρωινό της 14ης Ιουλίου 1943 νύχτα ακόμη, προτού ξημερώσει, οι Γερμανοί κύκλωσαν τον Άη Γιάννη. Η κύκλωση αυτή είχε γίνει πολλές φορές, όπως και την Πρωτοχρονιά του 1943, προκειμένου μετά από ανακρίσεις και έρευνες να μάθουν οι Γερμανοί που είναι οι Άγγλοι με τους ασυρμάτους και τους αντάρτες, αλλά δεν πήραν απάντηση. Με το ξημέρωμα λοιπόν της 14ης Ιουλίου 1943, συγκέντρωσαν όλους τους άνδρες και τα γυναικόπαιδα, όσοι δεν κατάφεραν να διαφύγουν, στη δυτική πλευρά της εκκλησίας των Τεσσάρων Μαρτύρων και άρχισαν να τους στήνουν στον τοίχο προκειμένου να εντοπίσουν τις δύο αδελφές του Μανώλη Παπαδογιάννη, την Καλλιώ και τη Βαγγελιά και να τις συλλάβουν. Σε απόσταση 15 περίπου μέτρων όπου βρίσκεται το πατρικό σπίτι τοποθέτησαν οι Γερμανοί πίσω από μια κλειδαρότρυπα δυστυχώς κάποιον Γερμανόφιλο προδότη, με το επώνυμο Kυπαρίσης, ο οποίος και υπέδειξε σ’ αυτούς τις αναζητούμενες.
«Εκειά που θα πάει η γυναίκα μου…»
Αμέσως οι Γερμανοί τις συνέλαβαν και άφησαν ελεύθερους όλους τους άλλους χωριανούς. Ο σύζυγος της Καλλιόπης, Στέφανος Παραδεισανός (παππούς) που γεννήθηκε το έτος 1879, πλησίασε, αλλά οι Γερμανοί του είπανε πως δεν τον χρειάζονται και μπορεί να φύγει. Εκείνος όμως αρνήθηκε κι απάντησε πως «εκειά που θα πάει η γυναίκα μου θα πάω κι εγώ». Έτσι λοιπόν, οι τρεις συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο όπου παρέμειναν φρουρούμενοι και υπό αυστηρή επιτήρηση στη Φορτέτζα επί 2μηνο περίπου. Στη συνέχεια, μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγυιάς στα Χανιά, όπου και εκεί παρέμειναν υπό αυστηρή επιτήρηση επί τρίμηνο περίπου, προκειμένου να μεταφερθούν με πλοίο μαζί με άλλους αγωνιστές Κρήτες με προορισμό τα κολαστήρια και τους φούρνους της Γερμανίας, καταδικασθέντες συγχρόνως δις εις θάνατον.
Τραγικός θάνατος
Πράγματι, τον Νοέμβριο του έτους 1943 οι Γερμανοί φορτώσανε στο Α/Π «Petrella» στο λιμάνι της Σούδας πυρομαχικά και για καμουφλάζ επιβιβάσανε περίπου 2.000 Ιταλούς αιχμαλώτους, στρατιώτες αλλά και πολλούς Κρητικούς ομήρους αντάρτες. Δυστυχώς ένα Αγγλικό υποβρύχιο βύθισε το πλοίο με όλο το φορτίο. Στο πλοίο «Petrella» υπήρχανε και Γερμανοί στρατιώτες. Τους Έλληνες βάλανε για να μην τους χτυπήσουνε. Ένας από τους διασωθέντες Γερμανούς, ο Willi Meier, διηγήθηκε ότι στο καράβι ήτανε περίπου 6.000 Ιταλοί, 300 Γερμανοί και 200 Έλληνες όμηροι, μεταξύ των οποίων και οι προαναφερόμενοι τρεις συλληφθέντες από τον Άη Γιάννη. Δυστυχώς, το ίδιο έγινε και βυθίστηκε και το Α/Π «Sinfra», στο οποίο εκτός από βόμβες επέβαιναν 2.000 Ιταλοί στρατιώτες αιχμάλωτοι και αρκετοί Κρητικοί αντάρτες.
Από τη βύθιση των δύο πλοίων η Βόρεια παραλία από Χανιά μέχρι Ρέθυμνο γέμισε πτώματα, γι’ αυτό πριν λίγα χρόνια στον Εθνικό δρόμο στο ύψος της Γεωργιούπολης τοποθετήθηκε μια Ελληνο-ιταλική επιγραφή που γράφει: «Στη μνήμη των πεσόντων Ιταλών και Ελλήνων που ενωμένοι από τη θλιβερή μοίρα χάθηκαν κατά την βύθιση των Α/Π «Sinfra» και «Petrella» το 1943».
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι οι: Στέφανος Παραδεισανός, Καλλιόπη σύζυγος Στέφανου Παραδεισανού το γένος Μιχαήλ Παπαδογιάννη (παππούς και γιαγιά) και Ευαγγελία σύζυγος Μιχαήλ Δανδουλάκη το γένος Μιχαήλ Παπαδογιάννη (θεία) υπήρξαν θύματα της Γερμανοκατοχής, γι’ αυτό και αναγνωρίστηκαν από την πολιτεία ως αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης.
Αμετακίνητος στον αγώνα
Ο Μανόλης Παπαδογιάννης όμως συνεχίζει το έργο του, επειδή πιστεύει πως σε κάθε αγώνα υπάρχουν και οι παράπλευρες απώλειες αλλά μετράει ο σκοπός.
Ασχολείται με κάθε τομέα ενεργά. Ενδιαφέρεται κυρίως για την προστασία των συμμάχων που έμειναν πίσω και χρειάζονταν δρόμο διαφυγής.
Αμέσως μετά ήταν η οργάνωση σαμποτάζ και άλλων δραστηριοτήτων που δημιουργούσαν πρόβλημα στον εχθρό.
Και βασικότερο όλων η δημιουργία προϋποθέσεων για την απόβαση στο νησί συμμαχικών στρατευμάτων που θα σήμαιναν και την λευτεριά.
Αυτά ονειρεύονταν και γι’ αυτά πολεμούσαν εκείνοι οι ήρωες, μαζί και ο Παπαδογιάννης. Οι Γερμανοί βέβαια δεν παρακολουθούσαν παθητικά τη δράση αυτή των ανταρτών. Γνωρίζουμε πόσο σκληρά ήταν τα αντίποινα και μάλιστα με συνοπτικές διαδικασίες. Ο εχθρός δεν έδειχνε έλεος σε κανένα. Αν προσέξουμε στις λίστες με τα ονόματα των ηρώων που θυσιάστηκαν θα προσέξουμε ότι οι περισσότεροι ήταν ενεργά στελέχη της Αντίστασης. Ο εχθρός τους έστελνε συστημένα στον θάνατο, γνωρίζοντας από τους δοσίλογους τη δράση αυτή.
Ο Μανόλης Παπαδογιάννης τα ζούσε αυτά από κοντά, αλλά τίποτα δεν μπορούσε να γονατίσει τη θέλησή του. Τον Ιούνιο του 1943 με την ίδρυση του ΕΟΡ ο Αμαριώτης αγωνιστής βρίσκει το ιδανικό για τις πεποιθήσεις του κανάλι για να διοχετεύει τη δράση του. Ήταν από τα ιδρυτικά μέλη και αντιπρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής.
Ο κλοιός όμως έσφιγγε διαρκώς γύρω του. Υποχρεώθηκε να καταφύγει στη Μέση Ανατολή, αλλά σύντομα επέστρεψε. Δεν ήθελε αγώνες εκ του ασφαλούς. Δεν ένιωθε άνετα να είναι αυτός στην αγκαλιά της σιγουριάς και οι συμπολεμιστές του να παίζουν τη ζωή τους κορώνα γράμματα.
Επέστρεψε και έζησε από κοντά πολλά γεγονότα. Ήταν στην παραλαβή όπλων που έστειλαν οι σύμμαχοι με δική του παραγγελία για τους αντάρτες του Αμαρίου. Η αποστολή έγινε με το υποβρύχιο που προσέγγιζε στον Άγιο Παύλο. Κι όπως ξέρουμε αυτό ήταν μια αφορμή για την καταστροφή των Σακτουρίων και της εκτέλεσης κατοίκων στις φυλακές της Αγυιάς.
Αυτό που χαρακτήριζε τον Παπαδογιάννη, ήταν η επιμονή του να είναι πάντα κοντά στα γεγονότα. Ακόμα κι αν άλλος είχε την ευθύνη της αποστολής εκείνος ήθελε να είναι κάπου εκεί κοντά, έτοιμος να επέμβει αν χρειαζόταν. Άπειρες φορές αντάμωσε τον θάνατο. Κι είναι θαύμα πως κατάφερνε πάντα να γλιτώνει αν και ένιωθε την ανάσα του.
Ένα σημαντικό έργο
Για ένα σημαντικό έργο του Μανόλη Παπαδογιαννη ως πολιτικού, γράφει ο κ. Σταύρος Φωτάκης: «Υπηρέτησε (ο Παπαδογιάννης) το Ρέθυμνο με συνέπεια και εντιμότητα και επεδίωκε πάντοτε να προωθεί έργα κοινού συμφέροντος. Μεταξύ των μεγάλων έργων που ζήτησε και αγωνίστηκε να γίνουν στο Ρέθυμνο ήταν το λιμάνι και το ονομαζόμενο τότε «Φράγμα» του Πλατύ Ποταμού. Υπήρξε πράγματι ο μεγάλος οραματιστής-εμπνευστής του Φράγματος Πλατύ Ποταμού. Για όσους δεν το γνωρίζουν ή δεν είχαν γεννηθεί ακόμη, πρέπει να μάθουν ότι, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 είχαν ξεκινήσει οι διεργασίες, προμετρήσεις και προμελέτες αυτού του έργου, στις οποίες συμμετείχα κι εγώ νεολαίος τότε, ως εργάτης, με ανάδοχο Πολιτικό Μηχανικό τον Σάββα Κουντούρη από τα Χανιά. Το έργο, παρά τις προσπάθειες του Μανώλη Παπαδογιάννη, δυστυχώς δεν υλοποιήθηκε τότε, γιατί η νοοτροπία της εποχής εκείνης δημιούργησε αντίθετες απόψεις, συλλογή υπογραφών, κ.λπ., με αποτέλεσμα να εμπλακεί σε δικαστικές περιπέτειες και να σταματήσει, μολονότι οι εκθέσεις, προμελέτες και μελέτες που συντάχθηκαν από τους αρμόδιους φορείς, από το έτος 1960 ήσαν όλες θετικές. Το Φράγμα τότε προβλέπετο να κατασκευαστεί στη θέση «Πλύστρα» στην τοποθεσία «Φαράγγι» (Χάρτης Σ. Κουντούρη, 1960) της περιοχής Αγίου Ιωάννη και θα κάλυπτε τις τότε Κοινότητες: Αγίου Ιωάννη, Νίθαυρις, Αποδούλου, Αγίας Παρασκευής, Άνω Μέρους, Χορδάκι, Κρύα Βρύσης, Ορνέ και Μελάμπων. Πρέπει να τονιστεί ότι, ήταν μέγα σφάλμα που δεν εκτελέστηκε τότε το έργο, γιατί σίγουρα θα είχε αλλάξει προς το καλύτερο η ανάπτυξη της περιοχής και ειδικότερα η οικονομική κατάσταση των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής της Αμπαδιάς και του Ρεθέμνους γενικότερα. Για την ιστορία να αναφέρω ότι, το έργο είχε Αριθμό Μητρώου 15.1515 και είχαν συνταχθεί οι παρακάτω μελέτες:
- Γεωργοτεχνική και Γεωργοοικονομική μελέτη του Γεωπόνου Β. Μαράκη, την 10/1/1960.
- Γεωργοοικονομική έκθεσης του Τμηματάρχη Γ. Τσαούση, την 7/10/1960.
- Έκθεσης του Νομομηχανικού Γ. Χαλκιαδάκη, την 19/10/1960.
- Μελέτη-Εισηγητική έκθεσης του Πολιτικού Μηχανικού Σ. Κουντούρη, την 10/1/1961.
- Εγκριτική Απόφαση του Υπουργού Γεωργίας, με αριθ. 56417/668/3070/28-11-1962 και
- Οριστική μελέτη του Πολιτικού Μηχανικού Σ. Κουντούρη, έτους 1964.
Ελπίζω σήμερα που δεν υπάρχουν οι αντιθέσεις της εποχής εκείνης, το έργο να προχωρήσει και να υλοποιηθεί έστω μετά από 50 περίπου χρόνια. Έτσι ο αείμνηστος Μανώλης Παπαδογιάννης που έθεσε τον «Θεμέλιο λίθο» μπορεί να αισθανθεί δικαιωμένος.
Εκτιμώ πως κι εκείνος τίμησε το Ρέθεμνος και γι’ αυτό αξίζει ιδιαίτερης τιμής».
Σταθήκαμε στις άγνωστες πτυχές
Για τον «παππού της Αντίστασης» πολλά αναφέρουν τα ιστορικά βιβλία, όπου μπορεί να καταφύγει καθένας που ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα.
Εμείς θελήσαμε μια απλή αναφορά στον σημαντικό αυτό και έντιμο Ρεθεμνιώτη, που αφιερώθηκε στον αγώνα κατά του κατακτητή κι έζησε, ευτυχώς, τη χαρά της δικαίωσης. Σταθήκαμε σε λιγότερο γνωστές λεπτομέρειες της ζωής του. Πέθανε το 1971 κυριολεκτικά στην «ψάθα» δείγμα της μεγάλης του εντιμότητας.
Και μια λεπτομέρεια αφού αναφερθήκαμε σε μικρές λιγότερο γνωστές πτυχές της ζωής του. Ο Μανόλης Παπαδογιάννης ήταν ο νονός του γνωστού μας μουσικοσυνθέτη κ. Μπάμπη Πραματευτάκη.
Πηγές:
Σπύρος Μαρνιέρος: «Αμαριώτικη Φωνή»
Μανόλης Παπαδογιάννη: Απόσπασμα ημερολογίου από το αρχείο Σπύρου Μαρνιέρου.
Σταύρου Φωτάκη: «Θύματα Γερμανοκατοχής»
Σταύρου Φωτάκη: «Ο θεμέλιος λίθος» του Φράγματος Πλατύ Ποταμού»
Σταύρου Φωτακη: Άγιος Ιωάννης Χλιαρός Αμαρίου Ρεθύμνου και «Στη βορεινάδα μιας κορφής γράφω τα που θυμούμαι).
