Αυτό που με κουράζει στην πόλη που ζω είναι οι μεγαλοστομίες και οι «δεσμεύσεις» όταν χάνεται μια προσωπικότητα
Και μετά τίποτα. Σαν να μην ειπώθηκε τίποτα ποτέ.
Η «γκρίνια» μου αυτή τη φορά για τον μεγάλο Ρεθεμνιώτη που μας λείπει αφάνταστα το Μανό Αστρινό. Ο άνθρωπος αυτός εκπροσωπούσε θαρρείς όλη την αρχοντιά του Ρεθύμνου.
Αν έλειπε μάλιστα το πάθος του να αποτυπώνει τις μεγάλες στιγμές του τόπου σε εικόνα και ήχο σήμερα δεν θα είχαμε τίποτα από το χρώμα και το ύφος μιας εποχής που η εξέλιξη έχει επηρεάσει τη φυσιογνωμία της πόλης.
Ποιος μας άφησε σε ήχο τη φωνή του μεγάλου μας Παντελή Πρεβελάκη σε κάθε του παρουσία στην πόλη; Ο Μανός Αστρινός.
Στο περίφημο αρχείο του κρύβεται όλη η σύγχρονη ιστορία.
Με δικά του έξοδα ο υπέροχος αυτός Ρεθεμνιώτης δημιουργούσε φακέλους με αρχειακό υλικό από οικογένειες, ομάδες, συλλόγους, φορείς.
Αν έλειπε δεν ξέρουμε τι θα μπορούσε να έχει διασωθεί…
Και δεν ξέρουμε ποιος άλλος με τόση επιμέλεια θα ετοίμαζε φακέλους με φωτογραφίες ιστορικών οικογενειών για να τους παραδώσει στους απογόνους των
Και ποτέ δεν επιβάρυνε κανένα για το παραμικρό.
Δωμάτια ολόκληρα θα κάλυπτε το αρχείο του σήμερα.
Ας ελπίσουμε ότι κάποτε θα αξιοποιηθεί.
Ο μοναδικός με πανεπιστημιακή γνώση
Ο Μανός Αστρινός υπήρξε ο πρώτος δημοτικός ανώτερος υπάλληλος με πανεπιστημιακή γνώση.
Με ό,τι καταπιανόταν άφηνε άριστες εντυπώσεις.
Το Ρέθυμνο με το Μανό Αστρινό στη διεύθυνση του Δήμου δεν είχε κανένα πρόβλημα να υποδεχθεί τη μεγαλύτερη προσωπικότητα με τη βεβαιότητα ότι θα έβγαινε ασπροπρόσωπο.
Είχε γράψει σχετικά σε ένα εξαιρετικό δημοσίευμά του ο κ. Χάρης Στρατιδάκης:
Άριστος σε οργανωτικότητα
«Κανένας άλλος δεν θα μπορέσει να τον αντικαταστήσει στην οργανωτικότητα σε έναν άλλο τομέα, της υποστήριξης εκδηλώσεων. Εννοώ εδώ εκδηλώσεων πνευματικών, με βάθος χρόνου και ουσίας. Θυμάμαι πρόχειρα, πλην των εκδηλώσεων τιμής στον Π. Πρεβελάκη, που ήδη αναφέρθηκαν, την υποδοχή του Ζακ Σαντέρ στο Ρέθυμνο και τις τιμητικές εκδηλώσεις για την Ειρήνη Παπά. Στα εναπομείναντα από τις εκδηλώσεις εκείνες κατάλοιπα αλλά και στα πολλαπλάσια από τις αντίστοιχες προσφοράς των συμμαθητών των Γυμνασίων Αρρένων και Θηλέων Ρεθύμνου του σχολικού έτους 1945-46, πολύ σπάνια θα συναντήσουμε τον Μανό Αστρινό, παρότι είναι κοινό μυστικό ότι υπήρξε ο αθόρυβος εμπνευστής και εργάτης τους. Κι αν σήμερα μπορούμε να απολαμβάνουμε ένα οργανωμένο δημόσιο αίθριο στο Ρέθυμνο, στην πλατεία 25ης Μαρτίου 1821, με την κρήνη, τα περιποιημένα παγκάκια και τις ανθισμένες την άνοιξη νεραντζιές, αυτό οφείλεται σ’ αυτόν και στους 105 συμμαθητές και συμμαθήτριές του που πείστηκαν από αυτόν ότι κάθε γενιά αλλά και καθένας ξεχωριστά, θα πρέπει να αφήνει το ίχνος του στον γενέθλιο τόπο.»
Δάσκαλος πολιτιστικής παιδείας
Ο Μανός Αστρινός δίδασκε για όποιον είχε διάθεση να τον παρακολουθήσει και να μάθει.
Δίδασκε τυπικό και πρωτόκολλο, δίδασκε οργάνωση εκδηλώσεων. Μας έμαθε ότι χωρίς αφίσα και πρόγραμμα καμιά εκδήλωση δεν μένει στη μνήμη.
Και ο χρόνος τον δικαίωσε και τον δικαιώνει απόλυτα. O Μανός Αστρινός ανήκε στη γενιά εκείνη που ανδρώθηκε σε χρόνια πέτρινα, κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Έζησε τις δυσκολίες μιας εποχής που άφηνε έντονα τα σημάδια της ανέχειας και της συμφοράς από διάφορες τραγικές συγκυρίες. Αλλά είχε πάντα τα βιβλία του να του ανοίγουν ορίζοντες και να ονειρεύεται από παιδί τις ψηλότερες κορφές του πνεύματος.
Πλούτος σε αρετές
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο κι ήταν γόνος οικογενείας με τεράστιο πλούτο σε αρετές που κληροδοτούσε στους απογόνους της.
Αναφερθήκαμε σε προηγούμενο αφιέρωμα στον πατέρα του Γεώργιο Αστρινό, με τον αδαμάντινο χαρακτήρα και το αστείρευτο χιούμορ.
Νεαρός ακόμα με τους συμμαθητές του έκανε το χρέος του προς την πατρίδα, ενάντια στον εχθρό, χωρίς να αναζητήσει περγαμηνές για την προσφορά του. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του με επιτυχία, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, παρά τις αντιξοότητες που αντιμετώπιζαν οι νέοι της εποχής του και στη συνέχεια υπηρέτησε την πατρίδα επί τριετία ως έφεδρος αξιωματικός. Επιστρέφοντας στο Ρέθυμνο διορίστηκε αμέσως στον Δήμο.
Ήταν οι καιροί τέτοιοι που δεν υπήρχαν ούτε και οι στοιχειώδεις υποδομές. Αυτό έκανε το νεαρό επιστήμονα να καθιερώσει μεθόδους που αρχειοθετούσαν υποδειγματικά και βοηθούσαν κάθε τμήμα στο έργο του με περισσότερη ευκολία. Άλλωστε ήταν ο πρώτος επιστήμονας που διοριζόταν στο Δήμο και είχε βάλει στόχο να δικαιώσει τις σπουδές του και να αξιοποιήσει τις γνώσεις του, προσφέροντας τις πολύτιμες υπηρεσίες του στους συνδημότες του.
Η παρουσία του γενικά έφερε έναν άλλο αέρα παντού σε όποιο κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα ασχολήθηκε.
Στο Δήμο εξάντλησε την ιεραρχία, μένοντας πάντα ο αναντικατάστατος και ο πολύτιμος κ. Αστρινός. Ο κ. Μανός για όλους μας.
Κανένας δεν μπορούσε να διαχειριστεί τα θέματα με τόση ακρίβεια και αποτελεσματικότητα.
Έτσι παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν το επιδίωξε, το κύρος και η επιβλητικότητά του ήταν αυτά τα στοιχεία που κέρδιζαν αμέσως κάθε υψηλό επισκέπτη του Δήμου. Κι ευτύχησε επί της εποχής του να υποδεχτεί το Ρέθυμνο εξέχουσες προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας.
Τον διέκρινε το αίσθημα του δικαίου, προσόν που του αναγνώριζαν οι συνεργάτες του όλων των βαθμίδων, αλλά ήταν απόλυτος στα θέματα τάξης και ευπρέπειας. Γνώριζε όσο ελάχιστοι το πρωτόκολλο και ποτέ δεν μπορούσε να γίνει μια σοβαρή εκδήλωση χωρίς να ζητηθεί η γνώμη του και από άλλους θεσμικούς παράγοντες και εκτός Δήμου.
Ένας αξιοσέβαστος Ρεθεμνιώτης
Ήταν αξιοσέβαστος και αγαπητός χάρις στην άφθαστη ευγένεια και στο ήθος του.
Από νωρίς διοχέτευσε χρόνο και δράση στο Σύνδεσμο για τη Διάδοση των Καλών Τεχνών. Πρωτοστατούσε σε κάθε προσπάθεια πολιτιστικής αναβάθμισης και για πολλά χρόνια αγωνίστηκε με πάθος για τα προβλήματα του μνημείου που στεγάζει τις δραστηριότητες του Συνδέσμου και τις Σχολές του ελληνικού ωδείου παραρτήματος Ρεθύμνου.
Επιδίωκε πάντα την προσφορά αποφεύγοντας ο ίδιος τα φώτα της δημοσιότητας.
Έργο ζωής του το αρχείο σπάνιων φωτογραφιών που κλείνουν την ιστορία του Ρεθύμνου ατόφια. Αναρίθμητοι τόμοι που ο ίδιος με δικά του έξοδα ετοίμαζε χωρίς να παραλείψει λεπτομέρειες χρήσιμες για τον μελετητή. Η ασχολία του αυτή του απορροφούσε ώρες, κόπο, χρήματα. Αλλά τον ξεκούραζε και τον ευχαριστούσε. Δωμάτια γεμίζει αυτό το αρχείο και από καιρό είχε εκφραστεί η αγωνία πολλών Ρεθεμνιωτών για την αξιοποίηση αυτού του τεράστιου υλικού, που θα πρέπει να φυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού γιατί ανασταίνει το Ρέθυμνο.
Δεν είναι τυχαίο ότι ήταν ο βασικός εισηγητής και στις επιτροπές ονοματοθεσίας, αφού μπορούσε να αξιολογήσει ιδανικά κάθε πρόταση.
Ο Μάνος Αστρινός ευτύχησε να συνδέσει τη ζωή του με την εκλεκτή των εκλεκτών Πόπη Τσάκωνα, την επιφανή φιλόλογο, την πρωτοποριακή εκπαιδευτικό που αναδείχτηκε άξια σύντροφος και πολύτιμη συνεργάτις του συζύγου της. Δημιούργησαν μια υποδειγματική οικογένεια που κοσμούν τρία χαριτωμένα παιδιά, τρεις επιστήμονες που η τοπική κοινωνία περιβάλλει με την αγάπη και την εκτίμησή της.
Ενεργός πολίτης
Υπήρξε όμως και ενεργός πολίτης, όπως εύστοχα τονίζει ο κ. Χάρης Στρατιδάκης, δάσκαλος-σχολικός σύμβουλος, σε σχετικό του δημοσίευμα.
«Αυτό», γράφει, «αποδεικνύεται από τη συμμετοχή του σε πληθώρα φορέων, αλλά πάνω απ’ όλα στον «Σύνδεσμο Διάδοσης Καλών Τεχνών», το πιο γνωστό ως Ωδείο Ρεθύμνου. Το υπηρέτησε αθόρυβα για 52 χρόνια και επί σειρά ετών διετέλεσε πρόεδρός του. Αξίζει, ίσως, να αναφερθεί εδώ ότι επελέγη να μπει στο διοικητικό συμβούλιο του Συνδέσμου από τον αείμνηστο φαρμακοποιό Ευάγγελο Νησιανάκη (1902-1985), που υπήρξε πρόεδρός του επί σειρά δεκαετιών αλλά και πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου και παράγοντας του Προσκοπισμού (στοιχεία από τους «Ρεθεμνιώτες» του Γ. Εκκεκάκη). Οι παλιότεροι θυμόμαστε την αυστηρότητα του ανθρώπου, ο οποίος τοποθέτησε δοκιμαστικά τον Μ. Αστρινό ως ταμία, μέχρις ότου η επιτυχημένη θητεία του οδήγησε στην προεδρία. Να θυμίσουμε επίσης ότι ο Σύνδεσμος υπήρξε επί σειρά ετών ένας από τους ελάχιστους τότε φορείς πολιτισμικής αναβάθμισης του Ρεθύμνου.
Ο Μανός Αστρινός, υπηρέτησε τον πολιτισμό και από άλλα μετερίζια. Με τη συμμετοχή και οργανωτικότητά του έγινε εφικτή το 1977 η παραγωγή του φιλμ «Μνήμη Παντελή Πρεβελάκη» από το ζεύγος του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη. Αργότερα στο αρχείο και στις γνώσεις του στηρίχτηκε η παραγωγή του βιβλίου «Δικηγορικός Σύλλογος Ρεθύμνης, μια φωτογραφική αναδρομή». Οπωσδήποτε η προσφορά του αποτυπώνεται πάνω απ’ όλα στο διπλό βιβλίο «Ποιητικά Σκιρτήματα. Μαθητικές Αναπολήσεις», που εξέδωσε το έτος 2004, με την ευγενική χορηγία του Γιάννη Χαλκιαδάκη της «Γραφοτεχνικής». Το βιβλίο εκείνο στο πρώτο μέρος περιλαμβάνει τα ποιήματα του συμμαθητή του Μ. Αστρινού, Μιχάλη Παπαδαντωνάκη. Το δεύτερο μέρος, το οποίο είναι και εκτενέστερο, αποτελεί αποκλειστικό δημιούργημα του μεταστάντος και είναι μέχρι και σήμερα το «εκπαιδευτικό ευαγγέλιο» του Ρεθύμνου και όχι χωρίς λόγο: περιλαμβάνει, εκτός των κειμένων, 6 ιστορικές φωτογραφίες του Ρεθύμνου και 72 σχετικές με την εκπαίδευσή του, όλες υπομνηματισμένες. Θυμάμαι τις αλλεπάλληλες επισκέψεις στη μητέρα μου, συμμαθήτριά του, για το ξεκαθάρισμα της ταυτότητας των εικονιζόμενων περισσότερων από 400 προσώπων στις φωτογραφίες αυτές. Είμαι σίγουρος ότι οι επισκέψεις και τηλεφωνικές επικοινωνίες εκείνες θα υπήρξαν πολύ περισσότερες απ’ όσες μπορούμε να φανταστούμε.
Θα πρέπει να τονιστεί εδώ, ο Μ. Αστρινός δεν υπήρξε απλά συλλέκτης, αλλά αρχειοθέτης και τεκμηριωτής. Υπό άλλες συνθήκες θα είχε κάνει ασφαλώς και το επόμενο βήμα, να μετατραπεί σε ιστοριογράφο, βήμα που μόνο με το παραπάνω βιβλίο ξεκίνησε να κάνει. Το γεγονός, όμως, ότι υπήρξε βασικά αρχειοθέτης και τεκμηριωτής αποτελεί, τελικά, ευτύχημα για το Ρέθυμνο. Κανένας άλλος (εκτός ίσως από την Γ. Π. Εκκεκάκη) δεν θα μπορούσε με τόση επιμέλεια, επί τόσο πολύ χρόνο και με τόση επιμονή και συνέχεια να αναζητήσει τα φωτογραφικά -και όχι μόνο- τεκμήρια της ιστορίας του Ρεθύμνου!»
Αφοσιωμένος φίλος
Ο Μανός Αστρινός ήταν και ο καλύτερος φίλος για εκείνους που τιμούσε με τη φιλία του.
Χαρακτηριστικός και ο στερνός αποχαιρετισμός του επιστήθιου φίλου του Μπάμπη Πραματευτάκη, που του είχε πει:
«Αγαπημένε μου Μανό.
Είναι η πρώτη φορά που δεν θα ζητήσω, πως θα μπορούσα άλλωστε, την πολύτιμη βοήθειά σου για να ανταποκριθώ σε ένα τόσο θλιβερό καθήκον. Γιατί είναι η μνήμη και η καρδιά μου, αυτή τη φορά, που καθοδηγούν το λόγο, για να σκιαγραφήσει τα συναισθήματά μου.
Είχα την τύχη να περάσουν μέχρι σήμερα από τη ζωή μου άνθρωποι που σημάδεψαν τις μέρες μου με την παρουσία τους. Αλλά κανένας δεν ήταν ο επιστήθιος φίλος, ο πολύτιμος συνεργάτης, κανένας δεν ήταν ο Μανός.
Ανάλγητη η μνήμη με παρασύρει σε μέρες μακρινές που είχαμε την ευκαιρία να συμπορευθούμε σε καλές και κακές στιγμές.
Να μοιραστούμε χαρές και λύπες. Ειλικρινά δεν μπορούσα να φανταστώ μια δραστηριότητά μου χωρίς τη σφραγίδα της δικής σου επιμέλειας. Γιατί έτσι κατάφερνα να προσεγγίσω το τέλειο. Αναρίθμητες οι αρετές σου. Μα περισσότερο μας έδενε η κοινή αγάπη για το Ρέθυμνο.
Και πώς να ξεχάσω τις μέρες μας στο Ωδείο που έχουμε αφήσει εκεί ένα μεγάλο μέρος από τη ζωή μας.
Πώς να λησμονήσω την πολύτιμη παρουσία σου σε κάθε μου εκδήλωση που έλυνε προβλήματα και εξασφάλιζε την άρτια διοργάνωση.
Έτσι δεν μπορούσα ποτέ να σε δω μόνο, σαν απλό φίλο και να σε ζήσω σαν ένα καλό Ρεθεμνιώτη. Ήσουν αδελφός, συμπορευτής σε κάθε μεγάλο μου βήμα για την πόλη μας, πολύτιμος καθοδηγητής.
Ήσουν το αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας που έθρεψε τα πρώτα μου καλλιτεχνικά όνειρα.
Ήσουν πάντα παρών σε κάθε μου κάλεσμα για πολιτιστική δράση. Και δεν έπαυα να σε καμαρώνω. Να θαυμάζω την αξιοσύνη σου αρχειοθετώντας μια εκδήλωση. Έχω πάντα μπροστά μου την εικόνα σου όταν μου παρέδιδες με σεμνότητα τον πληρέστατο φάκελο με στοιχεία από κάθε μου εκδήλωση ακόμα κι αν δεν την είχαμε οργανώσει μαζί.
Στις δυσκολίες μου είχα πάντα τον παρήγορο λόγο σου. Και στη χαρά μου την ευτυχία της παρουσίας σου.
Τώρα υποκύπτοντας στους φυσικούς νόμους πρέπει να σε αποχαιρετήσω καταθέτοντας τα πένθιμα συναισθήματά μου νεκρολούλουδα στο ξόδι σου. Αλλά δεν νομίζω ότι μπορώ να το κάνω τόσο απλά. Γιατί δεν θα πιστέψω ποτέ ότι έφυγες. Έτσι θα σε κρατήσω κοντά μου και θα μοιράζομαι πάλι μαζί σου χαρές και πίκρες με τη βουβή γλώσσα του λογισμού. Ώρα καλή ακριβέ μου φίλε. Σε συνοδεύει η αγάπη μας πάντα φωτίζοντας το σκοτεινό σου δρόμο. Καλότυχη η γειτονιά των αγγέλων που θα σε υποδεχθεί σε ένα κόσμο αρμονίας που πάντα ήθελες να σε περιβάλλει και που σου εξασφάλιζαν στην επίγεια ζωή σου η λατρευτή σου σύντροφος και τα χαρισματικά παιδιά σου. Κατευόδιο φίλε ακριβέ και παρακαλούμε ζήτησε και συ από τον πανδαμάτορα χρόνο να γίνει βάλσαμο στην πληγή της απουσίας σου που αφήνει ένα τόσο δυσαναπλήρωτο κενό.
Γιατί δεν υπάρχει κάτι τόσο αντάξιο να σε αναπληρώσει στην καρδιά και στη σκέψη μας».
Χρέος τιμής
Ένιωθα την ανάγκη να ανάψουμε ένα κερί μνήμης για το Μανό Αστρινό, που η απουσία του παραμένει αισθητή και επώδυνη.
Για να υπενθυμίσουμε και στην πολιτεία το χρέος της απέναντι στη μεγάλη αυτή μορφή στην οποία οφείλει τόσα. Αλλά πότε θα ξεπληρώσει έστω μέρος από αυτά;
