Μαρία Παπαϊωάννου: Η ακούραστη «Μάνα του Στρατιώτη»

Πέρασαν κάποιες μορφές από το Ρέθυμνο που σε όποιο επετειακό αφιέρωμα προκύψει έχουν αναμφισβήτητα θέση. Για παράδειγμα η Μαρία Παπαϊωάννου.

 

Ήταν μια μικρόσωμη γυναίκα, που περιφρονούσε το χρόνο, και ταπείνωνε τους κανόνες της βιολογικής ηλικίας με την ακούραστη δράση της.

 

Είχε εμπειρία από δεκάδες σωματεία, στα οποία υπηρέτησε με πάθος, στα χείλη της υπήρχε μια καλή κουβέντα για όλους. Κι από την πρώτη στιγμή που τη γνώρισα, είδα την ενσάρκωση της μάνας, που νοιάζεται για όλα τα παιδιά του κόσμου. Και ομολογώ ότι τη λάτρεψα και πάντα την τιμώ…

 

Επάξια λοιπόν το αφιέρωμά της, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας της Μητέρας, καθώς έχει κι ένα λόγο παραπάνω να κάνει τη διαφορά. Ήταν η «Μάνα του Στρατιώτη».

 

 

 

Στο ημερολόγιό της, που ευτύχησα να έχω στα χέρια μου και να το ξεφυλλίζω συχνά, αναδύονται ανάγλυφες στιγμές από την καθημερινή ζωή εκείνης της εποχής. Σε ανύποπτο χρόνο μου είχε περιγράψει τα έθιμα Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς, όπως τα τηρούσε η αστική τάξη στο Ρέθυμνο, τα οποία και δημοσίευσα, αλλά εκείνο που κυριαρχεί είναι η στρατευμένη νεολαία.

Τέτοια αγάπη για τους στρατιώτες πρώτη φορά συνάντησα και σίγουρα τελευταία. Μέσα στις τόσες ασχολίες της η Μαρία Παπαϊωάννου είχε πάντα την αγωνία να βρει λύσεις στα προβλήματα νέων που υπηρετούσαν στο Σύνταγμα.

 

Ειλικρινά δεν χωρούν σε λίγες γραμμές οι τόσες προσφορές της σπάνιας αυτής γυναίκας, στα νέα παιδιά που υπηρετούσαν την πατρίδα. Και κάποτε που τη ρώτησα μου είπε απλά:

 

«Μια μάνα προσεύχεται κι αγωνιά για το παιδί της. Οφείλω να την υποκαταστήσω, όπου και όπως μπορώ, ώστε να το ξαναδεί καλύτερα απ’ ότι το έστειλε να υπηρετήσει…».

 

 

 

Μου πήρε χρόνο να καταλάβω πως ξεκίνησε αυτή η αγάπη για το στρατό, που της έδωσε, επάξια, και τον τίτλο «Μάνα του Στρατιώτη». Μια μέρα, που είχε άνεση χρόνου η κουβέντα μας, μια τακτική ευχάριστη συνήθεια, έμαθα την αφορμή.

 

Είχε έναν αδελφό τον Πέτρο, που έκανε καριέρα στο στρατό και μάλιστα έφθασε στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Αυτός είχε τραυματιστεί δύο φορές στους πολέμους 1012-1913. Δυστυχώς γι’ αυτόν βρέθηκε αργότερα ανάμεσα στα θύματα του εμφυλίου πολέμου. Η απώλεια ήταν βαριά για τη Μαρία που του είχε αδυναμία. Κι όπως ήταν φυσικό, την έφερε πιο κοντά σε κάθε στρατευμένο νέο, αλλά διαμόρφωσε ακόμα και την ιδεολογία της. Μου έλεγε, και το εννοούσε, πως δεν ήταν η αριστερή ιδεολογία που την ενοχλούσε. Αντίθετα κάπου την εύρισκε σύμφωνη. Αυτό που δεν μπορούσε να συγχωρήσει ήταν πως η πλευρά αυτή έστειλε στο θάνατο τον αδελφό της. Και παραδεχόταν, γιατί είχε κι αυτό το μεγαλείο ψυχής, ότι το ίδιο θα ένοιωθε και μια μάνα ή αδελφή της άλλης πλευράς αν πενθούσε κάποιον αγαπημένο της.

 

Τα έλεγε αυτά κι έτρεχαν τα μάτια της δάκρια. Ακόμα και στα βαθιά της γεράματα. Και όπως φάνηκε η μόνη της παρηγοριά, πενθώντας τον αδελφό της, ήταν να περιθάλπει και να φροντίζει, σαν πραγματική μητέρα, τα «στρατιωτάκια της» όπως τα έλεγε.

 

 

 

Αρρώσταινε φαντάρος; Στο προσκέφαλό του η Κυρία Μαρία, όπως τη λέγαμε όλοι μας με άπειρο σεβασμό.

Είχε πρόβλημα κάποιος στρατιώτης; Η Κυρία Μαρία ήταν μια ανοικτή αγκαλιά να τον ακούσει και να του δώσει λύση.

 

Αθετούσε φαντάρος υπόσχεση σε μια κοπελιά; Κέρβερος η Κυρία Μαρία τον επανέφερε στην τάξη θυμίζοντας το χρέος του, σύμφωνα με τους κανόνες ηθικής της εποχής. Και τι δεν έκανε χωρίς ποτέ να βαρυγκωμήσει…

 

Έγραφε τις επιστολές αναλφάβητων σε παλιότερες εποχές, δίδασκε γραφή και ανάγνωση σε όσους είχαν διάθεση για μάθηση, πάντρευε ερωτευμένους, βοηθούσε οικογένειες στρατιωτών που δεν είχαν τρόπο συντήρησης, παρηγορούσε λυπημένους, κι ένα βράδυ με κρύο και βροχή έμεινε ξάγρυπνη πλάι στο νεκροκρέβατο στρατιώτη που πέθανε ξαφνικά για να τον συντροφέψει μέχρι να τον πάρουν για να ταφεί στην πατρίδα του.

 

Κατάφερε μάλιστα, πρωτοστατώντας, να δει και την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που κοσμεί το Σύνταγμα, όνειρο χρόνων που κυνήγησε με πίστη και πάθος.

 

Ήταν φυσικό να τύχει τόσων διακρίσεων από την V Mεραρχία, όπως τιμητική πλακέτα, μετάλλιο εξαιρέτων πράξεων και άλλα.

 

 

 

Από το διοικητή μέχρι τον χαμηλόβαθμο αξιωματικό, όλοι είχαν την άγραφη υποχρέωση να ενημερώνουν τη «Μάνα του Στρατιώτη» για τις συνθήκες ζωής των στρατιωτών. Κι είναι άπειρες οι διακρίσεις που δέχτηκε κατά καιρούς σαν μεγάλη αναγνώριση των υπηρεσιών της. Ήταν η δική μας Κυρά της Ρω, ήταν μια εμβληματική μορφή φλογερής Ελληνίδας.

Διάβασα και ποιήματά της σχετικά, στο ημερολόγιο, γεμάτα λατρεία για την Ελλάδα.

 

Δεν ήταν όμως «Μάνα του Στρατιώτη» η Μαρία Παπαϊωάννου. Είχε αναπτύξει τέτοια δράση, που θέλεις τόμο για να συμπεριλάβεις όλες τις πτυχές του βίου της και του σπουδαίου κοινωνικού της έργου.

 

 

 

Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1897. Πατέρας της ήταν ο Νίκος Βιτσικουνάκης και μητέρα της η Μαρία Πωλογιώργη. Είχε την ατυχία να μην γνωρίσει τον πατέρα της, που χάθηκε όταν η Μαρία ήταν δύο ετών. Έτσι το ρόλο του αρχηγού της οικογενείας επωμίστηκε ο μεγάλος αδελφός Μανόλης, 17χρονος τότε, που αφοσιώθηκε στην οικογένειά του και στον αγώνα να μορφώσει τα αδέλφια του. Έμεινε άγαμος για χάρη τους και προτίμησε να γίνει κληρικός, αφού από μικρός είχε αναπτύξει έντονο θρησκευτικό συναίσθημα. Έγινε μοναχός και αργότερα διάκονος λαμβάνοντας το όνομα Χρύσανθος, επί της εποχής του επισκόπου Χρυσάνθου Τσεπετάκη. Ιερέας χειροτονήθηκε από τον επίσκοπο Αθανάσιο Αποστολάκη και Αρχιμανδρίτης από τον μακαριστό επίσης Τίτο Σιλιγαρδάκη. Έχουν να λένε ότι επί Χρυσάνθου ήταν ξεχωριστές οι μεγάλες γιορτές της χριστιανοσύνης στην εκκλησία της Κυρίας των Αγγέλων, χάρις στην εξαίσια φωνή του. Ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της Φιλαρμονικής. Και σημειώνουν οι χρονογράφοι της εποχής ότι «ράγιζαν και οι πέτρες» όταν ο παπα Χρύσανθος έψαλε το «Σήμερον Κρεμάται επί ξύλου…».

 

Η αδελφή της Άννα τέλειωσε τη Χαροκόπειο Σχολή Οικοκυρικών της Αθήνας, ενώ η Μαρία ακολούθησε σπουδές στο Αρσάκειο απ’ όπου αποφοίτησε το 1917. Είχε μάλιστα την μεγάλη τύχη να υπογράφει ως κηδεμόνας της ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος, διότι την εποχή που σπούδαζε και τα δυο της αδέλφια υπηρετούσαν την πατρίδα.

 

 

 

Μόλις πήρε το πτυχίο της διορίστηκε αμέσως και υπηρέτησε αρχικά και για τρία χρόνια στη Νίθαυρη, δύο χρόνια στις Πρασές και τα υπόλοιπα στο Ρέθυμνο.

 

Η διαπαιδαγώγηση που έλαβε από τη μητέρα της επηρέασε βαθιά τη ζωή της και τήρησε με συνέπεια τους κανόνες σεβασμού στα θεία και στο συνάνθρωπο όπως είχε διδαχθεί.

 

Όταν δημιούργησε οικογένεια χωρίς να στερήσει από το σύζυγο και τα παιδιά της στοργή και φροντίδα αφιερώθηκε στα κοινά χωρίς να προσβλέπει σε αξιώματα. Γυρόφερνε τα χαμόσπιτα γύρω από το κάστρο και χωρίς να γίνεται αντιληπτή άφηνε δέματα αγάπης. Ήταν ο καλός άγγελος κάθε πονεμένου και κατατρεγμένου.

 

Χαρακτηριστικό του πνεύματος αλτρουισμού που την διέκρινε είναι και το παρακάτω περιστατικό.

 

Μια από τις φορές που έκανε το γύρο της Φορτέτζας είδε ένα νέο παλικάρι να κάθεται σε μια πέτρα και να κλαίει με λυγμούς. Συγκλονισμένη τον πλησίασε και απαίτησε να μάθει τι το απασχολούσε. Εκείνο της είπε μέσα στα αναφιλητά του ότι είχε πεθάνει η μάνα του και δεν είχε τη δυνατότητα να της κάνει μια αξιοπρεπή κηδεία. Τότε η Μαρία του ζήτησε να περιμένει και σαν την αστραπή φρόντισε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την κηδεία κερδίζοντας την αιώνια ευγνωμοσύνη του νέου.

 

 

 

Όλα βέβαια γινόταν με διακριτικό τρόπο, τόσο που κάποια στιγμή ο σύζυγος άρχισε να δυσανασχετεί. Αν και τον έδενε μαζί της βαθύ συναίσθημα και απόλυτος σεβασμός, απορούσε με τις ξαφνικές απουσίες της, ώρες ανάπαυσης. Και μια μέρα αποφάσισε να την ακολουθήσει χωρίς να γίνει αντιληπτός.

 

Όταν λίγο μετά, είδε σε πόσες οικογένειες πρόσφερε ανακούφιση με δέματα αγάπης αλλά και με την παρουσία της και τον παρήγορο λόγο της, συγκινημένος αποκαλύφθηκε και δακρυσμένος υποσχέθηκε να βοηθά κι εκείνος όπου χρειαζόταν. Σ’ αυτό το περιβάλλον μεγάλωσαν τα παιδιά της Ιωάννα, Νάσος, Νίκος, Ειρήνη. Κι έγιναν σπουδαίοι άνθρωποι. Ιδιαίτερα η Ιωάννα της επιτυχημένη γιατρός της έδινε μεγάλη ικανοποίηση με την έφεσή της στην ποίηση. Καμάρωνε γι’ αυτό η κα Μαρία, όπως και για όλα της τα παιδιά.

 

 

 

Η συμμετοχή της Μαρίας Παπαϊωάννου σε συλλόγους και σωματεία θα της εξασφάλιζε σίγουρα μια θέση στο βιβλίο Γκίνες. Είναι αναρίθμητοι οι φορείς που είχαν την τύχη να τους υπηρετήσει με αφοσίωση και απόλυτη ανιδιοτέλεια.

 

Λύκειο Ελληνίδων, ΧΕΝ, Φανέλα Στρατιώτη, Παιδικοί Σταθμοί, Εορτές Αρκαδίου, Συμβούλιο Συνταξιούχων, Παιδική Στέγη Αρρένων, Εστία Εργαζομένου Κοριτσιού, Παγκρήτιες Εκθέσεις, Καλλιτεχνική Σκηνή του Ωδείου, Καρναβάλι, Γιορτή Κρασιού, Κρητική Εστία, Ερανικές επιτροπές, Παγκρήτια Συνέδρια, Επιτροπή Πανεπιστημίου, Ελληνοαμερικανικές συνδέσεις μετά την Κατοχή, Συσσίτια Κυρίας των Αγγέλων, Επιτροπές του Δήμου κ.λ.π. κ.λ.π. Το σημαντικό είναι ότι δεν απέβλεπε σε τίτλους αλλά και σαν εθελόντρια πρόσφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες.

 

Στην Εταιρεία Ανηλίκων, από εποχής Εισαγγελέα Περιστερίδη, έως το 1976 παρακολουθούσε παιδιά με τάση στην παραβατικότητα, επισκεπτόταν ορφανά και παιδιά προβληματικών οικογενειών και φρόντιζε να στείλει σε ιδρύματα εκείνα που δεν είχαν κανένα συγγενή να τα συντρέξει.

 

Στο Φιλόπτωχο, πριν πάρει τη σημερινή του νομική μορφή, ήταν ο ακούραστος άγγελος, ιδιαίτερα στην περίοδο της μεγάλης ανέχειας.

 

Πρωτοστάτησε και στα Συσσίτια της Κυρίας των Αγγέλων που πρωτολειτούργησαν στο ισόγειο της οικίας Πολύζου κι ήταν συγκινητική η προθυμία όλων που είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν σε εξοπλισμό και προμήθειες εξυπηρετώντας αρχικά 50 οικογένειες.

 

Δεν αρνήθηκε επίσης τις υπηρεσίες της στην προσπάθεια του αείμνηστου επίσης παπα Γιάννη Πίττερη να στηρίξει την Παιδική Στέγη, δίνοντας τη δυνατότητα σε τόσα παιδιά να σπουδάσουν και να είναι σήμερα επίλεκτοι συμπολίτες.

 

Στη Μαρία Παπαϊωάννου απευθύνθηκε η Βιργινία Τσουδερού για την ευαισθητοποίηση οικογενειών να στηρίξουν άπορα παιδιά. Ήταν από τις πρώτες πρωτοβουλίες της ΧΕΝ κι η γυναίκα του σημερινού μας αφιερώματος δεν αρνήθηκε τη συμβολή της.

 

 

 

Η μεγάλη αδυναμία της πάντως και το αναφέρει στο ημερολόγιό της, ήταν το Λύκειο Ελληνίδων. Το υπηρέτησε επί 48 χρόνια και το θεωρούσε τη δική της ζεστή φωλιά. Στο ημερολόγιό της γράφει διθυράμβους για την Ιωάννα Βαλαρή, την Ανδριανή Δρανδάκη, τη Μαρία Τσιριμονάκη και άλλες κυρίες του Συμβουλίου με τις οποίες είχε τόσο καλή συνεργασία. Αναφέρεται σε άλλο σημείο με θαυμασμό στην Σοφία Ηλιάκη και στο πάθος της να κατασκευάζει αυθεντικές κρητικές στολές.

 

Όλοι όσοι την έζησαν έχουν να πουν ότι ποτέ δεν αρνήθηκε να βοηθήσει όσο δύσκολη κι αν ήταν η αποστολή της.

 

 

 

Για παράδειγμα όταν η Καλλιτεχνική Σκηνή του Ωδείου ετοίμαζε παράσταση με ηθογραφία δεν μπορούσε να λείψει η Κα Μαρία.

Ο Μανόλης Βογιατζάκης, ως γνωστόν, ήταν ένας απαιτητικός σκηνοθέτης, που απαιτούσε αρτιότητα σε κάθε θεατρική παραγωγή.

 

Η Μαρία Παπαϊωάννου είχε το δύσκολο ρόλο κοστουμιών και σκηνικών. Γύριζε σε χωριά αγόγγυστα για να μαζέψει πατανίες και υφαντά αυθεντικά για τις ανάγκες του έργου. Κι όπως αναφέρει στο ημερολόγιό της που έγραψε για χάρη των παιδιών και εγγονών της το 1984, από τις εξερευνήσεις αυτές στα χωριά συγκέντρωνε υλικό και για το Λύκειο Ελληνίδων, το μεγάλο θεματοφύλακα των παραδόσεών μας. Ο λόγος της ήταν πάντα συμβόλαιο. Και όπου είχε υποσχεθεί μετά την παράσταση επέστρεφε ό,τι είχε δανειστεί πηγαίνοντας από χωριό σε χωριό κάτι καθόλου εύκολο στην εποχή που οι περισσότερες περιοχές του νομού δεν είχαν εύκολη πρόσβαση στην πόλη από έλλειψη οδοποιίας και η συγκοινωνία γινόταν με πρωτόγονα μέσα.

 

 

 

Στις Γιορτές Κρασιού βοηθούσε στο στήσιμο αυθεντικού κρητικού σπιτιού με απόλυτη συνέπεια στις παραδόσεις μας. Κι ήταν το σπίτι αυτό από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα.

 

 

 

Είχε μια γενναιότητα μοναδική αυτή η γυναίκα. Και το έδειξε όταν πήγε να επισκεφθεί με ειδική άδεια τους αιχμαλώτους που είχαν συγκεντρώσει οι Γερμανοί στο Γυμνάσιο Αρρένων μετά τη Μάχη της Κρήτης.

 

Διαπίστωσε ότι το συσσίτιο ήταν βραστό ρύζι. Κάποιοι από τους κρατούμενους όμως είχαν απόλυτη ανάγκη να φάνε κρέας, καθώς έπασχαν από σοβαρές παθήσεις. Μάταια η Μαρία Παπαϊωάννου ικέτευε τον διοικητή να της επιτρέψει να φέρει φαγητό στους αιχμαλώτους. Εκείνος ήταν κατηγορηματικός. Με χίλια βάσανα δέχτηκε να γίνει ένα γεύμα με μπριάμ. Άλλο που δεν ήθελε η Παπαϊωάννου. Συνεννοήθηκε με κάποιο γνωστό της και της πήγε δυο αρνιά, που ο άνδρας της έκοψε σε μερίδες. Και σε λίγο δυο μεγάλες λαμαρίνες με τα χορταρικά και το κρέας πήγαιναν στο φούρνο.

 

Γεμάτη χαρά η φλογερή πατριώτισσα τις μετέφερε στο σχολείο Ο φρουρός αμέσως ρώτησε αν υπήρχε άδεια. Η Παπαϊωάννου το διακινδύνευσε. Και μέχρι να γίνει διασταύρωση στοιχείων για την αποκάλυψη της αλήθειας, οι αιχμάλωτοι είχαν τελειώσει το γεύμα κι είχαν πάρει δυνάμεις.

 

 

 

Μικρά απλά περιστατικά που δείχνουν όμως το μεγαλείο της ψυχής αυτής της τόσο σημαντικής γυναίκας.

 

Το καθήκον για το συνάνθρωπο ήταν πάνω από τα δικά της προβλήματα. Μόλις είχε χάσει τον άνδρα της και πενθούσε τον άξιο σύντροφό της, όταν διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε χώρος για να κατασκευαστούν οι στολές των οπλιτών, ενώ είχαν έρθει τα υφάσματα. Και τότε παρεχώρησε το σπίτι της για την δουλειά αυτή. Έδινε διαρκώς την αίσθηση ότι αυτή είναι υπεύθυνη για την ανακούφιση κάθε πάσχοντα.

 

Ευτυχώς ένοιωσε όσο ζούσε την ευγνωμοσύνη της τοπικής κοινωνίας για τη μεγάλη της προσφορά. Και από τον Δήμο Ρεθύμνου έλαβε τα εύσημα για τις τόσες υπηρεσίες της. Σήμερα η πλατεία με το όνομά της στη γειτονιά της Κυρίας των Αγγέλων μένει να τη θυμίζει.

 

Κι όσοι την έζησαν μακαρίζουν την άγια ψυχή της έχοντας τόσα να πουν για το πολυσήμαντο έργο της που εκείνη σαν πραγματική Χριστιανή φρόντιζε να κρατά μακριά από κάθε δημοσιότητα. Αλλά ήταν τόσο το φως που ακτινοβολούσε, από τον ήλιο της καλοσύνης της, που σιγά σιγά αποκαλύπτεται και μας γεμίζει απέραντο θαυμασμό και βαθιά ευγνωμοσύνη.