Μάρτιο του 1917 ιδρύθηκε στην πόλη μας το παράρτημα του Λυκείου Ελληνίδων και αμέσως οι κυρίες του Δ.Σ. έπιασαν δουλειά.
Πρώτη τους μέριμνα να εξασφαλίσουν ένα μέσον βιοπορισμού για την γυναίκα που αντιμετώπιζε πρόβλημα επιβίωσης.
Αγόρασε λοιπόν το συμβούλιο περίπου οκτώ αργαλειούς προκειμένου να εκπαιδευτούν γυναίκες στην υφαντική κι έτσι να αποκτήσουν μια πηγή εσόδων.Δεν είχαν όμως που να βάλουν τους αργαλειούς, αφού δεν είχε και το νεοσύστατο σωματείο δική του στέγη. Αποφάσισαν λοιπόν να νοικιάσουν χώρο κάπου στον Κουμπέ κι έτσι λειτούργησαν τα τμήματα υφαντικής.
Παράλληλα άρχισαν να ετοιμάζουν και τη σημαία του 8ου Συντάγματος, την οποία παρέδωσαν τελικά το Μάιο του 1917, όταν έφθασε η μεγάλη στιγμή να αναχωρήσουν και οι στρατιώτες μας για το Μέτωπο.
Στην έρευνά μου είχα προβληματιστεί με κάποια δημοσιεύματα διχαστικά για τη δράση των δύο συλλόγων. Δηλαδή του συλλόγου Κυριών και του Λυκείου των Ελληνίδων.
Σχετικά με την παράδοση της σημαίας που χρυσοκέντησαν μέλη του Λυκείου των Ελληνίδων υπάρχει μια επιστολή στον τοπικό τύπο με τίτλο «Η προσφορά της σημαίας μας».Σε αυτή η αντιπρόεδρος του συλλόγου Κυριών που υπογράφει, Κορίνα Πενθερουδάκη, ενημερώνει τον διοικητήν Θ. Μανωλάκι ότι σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συλλόγου Μητροπολίτη Τιμόθεο ξεπεράστηκαν όλα τα εμπόδια για την προσφορά της σημαίας στο σύνταγμα από την πόλη. Η σημαία είχε αγοραστεί και θα δινόταν στο Σύνταγμα όταν θα έφθανε στη Θεσσαλονίκη.
Αμέσως την επομένη η «καυστική» πένα της Λουίζας Μύλλερ (είχαμε κάνει σχετικό αφιέρωμα για την πρώτη εκείνη αρθρογράφο στον τοπικό τύπο), αφήνει αιχμές σε κείμενό της για διαφορές ανάμεσα στα δυο σωματεία που οδηγούν σε αντιπαραθέσεις δημόσια.
Και σαν απάντηση έρχεται άλλο άρθρο την άλλη ημέρα που πλέκει το εγκώμιο του Συλλόγου Κυριών και της όλης δράσης του σαν να ήθελε να συνηγορήσει υπέρ του πρώτου σωματείου.Ευτυχώς υπάρχει ένα ρεπορτάζ στην «Κρητική Επιθεώρηση» της 10ης Μαΐου 1917 και βάζει τα πράγματα στη θέση τους ως προς τη σημαία. Και αναφέρει για την πυρετώδη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην πόλη που είχε σύσσωμη συγκεντρωθεί να αποχαιρετήσει το 8ο Σύνταγμα.
Μετά τη Δοξολογία που εψάλη ο λαός συγκεντρώθηκε και περίμενε το σύνταγμα στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό κείμενο που μας δίνει με γλαφυρή περιγραφή όλη την ατμόσφαιρα που επικρατούσε. Η φαντασία μας παρακολουθεί το Σύνταγμα από τους στρατώνες μέχρι τη διαδρομή που ακολούθησε μέχρι να καταλήξει στην πλατεία, ενώ κοπέλες έραιναν με άνθη τους στρατιώτες και όλος ο κόσμος ευχόταν με την νίκη και γρήγορη επιστροφή.
Προηγήθηκε ομιλία και ευχές από το νομάρχη και μετά πήρε το λόγο η πρόεδρος του Λυκείου των Ελληνίδων Ιουλία Πετυχάκη και χαιρέτισε το σύνταγμα με μια εμπνευσμένη ομιλία που κατέληγε απευθυνόμενη στο διοικητή του Συντάγματος:
«Κύριε Διοικητά
Σας εμπιστευόμαστε τα παλικάρια μας. Οδηγήσατε αυτά εις την νίκην…».
Τη χρυσοκέντητη σημαία παρέλαβε ο σημαιοφόρος του Συντάγματος Σήφης Βλαστός.Στην ίδια τελετή ο Σύλλογος Κυριών πρόσφερε στους στρατιώτες ανθοδέσμες και τσιγάρα μαζί με τις ευχές του για νίκη και καλή επάνοδο.
Αυτό που αξίζει να σημειωθεί όπως βεβαιώνεται και από δημοσιεύματα του τοπικού τύπου μετά την αναχώρηση των στρατιωτών τόσο το Λύκειο Ελληνίδων όσο και ο Σύλλογος Κυριών ανέλαβαν την οργάνωση συσσιτίων για τις οικογένειες των στρατιωτών.
Για την ιστορία του Λυκείου των Ελληνίδων η εξαίρετη συμπολίτισσα κα Μαριέττα Εκκεκάκη έχει ετοιμάσει μια μνημειώδη εργασία που την έχει απασχολήσει τα τελευταία 20 χρόνια και πρόκειται σύντομα να την εκδώσει. Θα είναι μια εξαιρετική πηγή γνώσης για τον μελλοντικό ερευνητή που θα επιθυμεί να μελετήσει την δημιουργική πορεία του Λυκείου των Ελληνίδων.
Είναι πολλές οι πτυχές δράσης του ιστορικού σωματείου που αξίζει να ξεδιπλωθούν. Και θα πρέπει να τονιστεί η προσπάθεια του σωματείου για την ανύψωση της θέσης της γυναίκας που κατάφερε και με τη λειτουργία του Κυριακού Σχολείου. Ήταν μια ακόμα πρωτοβουλία τολμηρή για την εποχή αλλά τόσο ωφέλιμη για την παροχή γνώσης στη γυναίκα, κάτι που με αγώνα κατάφερνε όποια το επιθυμούσε.
Είχαμε αναφέρει στο χθεσινό μας φύλλο για την προσπάθεια του Λυκείου να εξασφαλίσει έσοδα για το φιλανθρωπικό του έργο. Και στην προσπάθεια αυτή είχαμε και πρωτοπορίες όπως στη θεατρική σκηνή και στο κουκλοθέατρο που με αγωνία περίμεναν οι μικροί Ρεθεμνιώτες τα απογεύματα της Κυριακής.
Στην προσπάθεια αυτή συνέβαλαν και οι ταλαντούχοι της πένας που μερικά από τα έργα τους κοσμούν σήμερα τα Κρητικά Γράμματα.
Αυτό που αξίζει να τονιστεί στο αφιέρωμα αυτό είναι η προσπάθεια του Λυκείου των Ελληνίδων να συμβαδίζει με τα μηνύματα των καιρών.
Μεγάλη η συμβολή του στον τομέα της Λαογραφίας.
Η συμβολή στον παραδοσιακό χορό
Αναφέρει σχετικά ο κ. Χάρης Στρατιδάκης σε ένα αφιέρωμά του όταν το Λύκειο Ελληνίδων Ρεθύμνου συμπλήρωνε 100 χρόνια ενεργού δράσης.
«Την εποχή εκείνη δεν υπήρχε στο Ρέθυμνο άλλος φορέας που να ασχολείται με τους κρητικούς και γενικά τους τοπικούς παραδοσιακούς χορούς αλλά και με τις κρητικές παραδοσιακές στολές. Έτσι το Συμβούλιο απευθύνθηκε σε δυο πρωτοχορευτές της εποχής, τον Παρασκευά Μενιουδάκη από το Κάτω Βαλσαμόνερο και τον Κυριάκο Σπινθουράκη από τον Οψιγιά. Το συγκρότημα του Λυκείου πλαισίωσε ένας σεβαστός αριθμός Ρεθεμνιωτών και των δύο φύλων, μεταξύ των οποίων ο Μανόλης Σπυριδάκης, ο Θάνος Αραπλής, η Ιωάννα Αραπλή, η Γιούλη Πετρακάκη, η Ελπίδα Πίσσα αλλά και οι Λευτέρης Κοκονάς, Τάσος Θεοδωράκης, Χαρίτος Καναβάς, Σπύρος Γαλερός, Μανόλης Θεοδοσόπουλος, Κώστας Δαφέρμος, Μιράντα Συγγελάκη και, βέβαια, οι επί 23 ολόκληρα χρόνια δάσκαλοι χορού Άννα Παχιαδάκη και Στέλιος Γεωργιουδάκης. Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι το Λύκειο με τη βοήθεια του Παντανασσιώτη Γεωργίου Μουζουράκη κατόρθωσε να ξαναζωντανέψει ξεχασμένους κρητικούς χορούς, όπως το «Μικρό Μικράκι», τον «Κατσαμπαδιανό», το «Τριζάλι» και άλλους.
Κι εδώ ερχόμαστε σε μία ακόμα προσφορά του Λυκείου, στο γεγονός δηλαδή ότι απετέλεσε τον καταλύτη για τη συγκρότηση της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Ρεθύμνης. Κι αυτό όχι μόνο επειδή οι πρωτοχορευτές του Λυκείου επάνδρωσαν την χορευτική ομάδα της Εταιρείας στη συνέχεια, αλλά και επειδή πρόγονός της υπήρξε μια ομάδα συλλογής λαογραφικού υλικού, που είχε συγκροτήσει επί προεδρίας Μαρίας Τσιριμονάκη το Λύκειο. Σ’ αυτήν συμμετείχαν ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης, ο Λεωνίδας Καούνης, η Ελένη Παπαδογιάννη και άλλοι δραστήριοι συμπολίτες. Τότε ήταν που ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης, δύσκολος γενικά στις συνεργασίες του, συνέλαβε την ιδέα ίδρυσης μιας αμιγούς λαογραφικής εταιρείας, πράγμα το οποίο έκανε πράξη το 1965…».
Οι επιτυχίες της θεατρικής ομάδας
Η χορευτική ομάδα του Λυκείου Ελληνίδων Ρεθύμνου ταξίδεψε σε πολλές πόλεις της Ελλάδος και το εξωτερικό (Σέννι Ιταλίας, Βρυξέλες, Κίεβο), με μεγάλη επιτυχία.Από τις λαμπρές πρωτοβουλίες του Λυκείου των Ελληνίδων ξεχωρίζει η αναβίωση του εθίμου του Κλήδονα από το 1962 σε κείμενα του Νίκου Ορφανού και η αναπαράσταση του Κρητικού Γάμου.Και οι δυο αυτές δράσεις έδωσαν την ευκαιρία στην σημερινή υπεύθυνη της θεατρικής ομάδας του Λυκείου των Ελληνίδων Μαρία Σακκαδάκη-Σακαράκη να μεγαλουργήσει.
Το έθιμο του Κλήδονα είχε αρχίσει να συνδέεται και με τις αρχαίες τελετές που αποτελούσαν τη ρίζα του. Και το Λύκειο Ελληνίδων μας είχε παρουσιάσει στο Δημοτικό Κήπο μια ανεπανάληπτη εκδήλωση σχετικά που πλούτισε η παρουσία του Πέτρου Σκουλούδη με τη μοναδική φωνή.
Επί Μαρίας Σακκαδάκη-Σακκαράκη είχαμε παρακολουθήσει στη Φορτέτζα ένα μοναδικό υπερθέαμα με 200 περίπου συντελεστές με γενικό τίτλο «Κλήδονας πανάρχαιος οιωνός».Τα κείμενα ήταν της Φέφης Βαλαρή και η σκηνοθεσία της Μαρίας Σακκαδάκη-Σακκαράκη.
Επίσης η αναβίωση Κρητικού Γάμου που σκηνοθέτησε η ίδια άφησε εποχή.Κρίμα που δεν έγινε ένα καλό μοντάζ για να διατηρηθεί η εκδήλωση αυτή.
Οι δυο κυρίες Βαλαρή και Σακκαδάκη μας έδωσαν πολύ αργότερα κι ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Το Αρκάδι των Αγγέλων» που προβάλλεται με επιτυχία παντού.Εδώ αξίζουν τα εύσημα στον τότε νομάρχη Γιώργο Παπαδάκη, που συνέβαλε στην παραγωγή κι έγινε μια τόσο επιμελημένη δουλειά με διαχρονική αξία.
Το Αρκάδι όμως πάντα συγκινεί το Λύκειο Ελληνίδων. Και πρόσφατα η κ. Βαλαρή μας έδωσε μια ακόμα εκδήλωση μέσα στο ιερό μοναστήρι μεταμεσονύκτιο που προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον και πολλοί είχαν εισηγηθεί για την καθιέρωση της εκδήλωσης σε κάθε επέτειο της Αρκαδικής Εθελοθυσίας.
Πολλές πνευματικές εκδηλώσεις
Μια άλλη σημαντική δραστηριότητα του Λυκείου υπήρξε η διοργάνωση διαλέξεων.
Είμαι μια δραστηριότητα που συνεχίζεται με επιτυχία και μας έχει δώσει την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε σπουδαίες διαλέξεις.
Σε μια από αυτές ο Κώστας Απανωμεριτάκης μας παρουσίασε τα ποιήματά του για τον Καζαντζάκη. Ο Λεωνίδας Καούνης αναφέρθηκε σε τόσες προσωπικότητες του τόπου Πανεπιστημιακοί, λογοτέχνες, επιστήμονες μας καθήλωσαν με την εμπνευσμένη τους ομιλία κάθε φορά.
Η φιλόξενη αίθουσα του Λυκείου των Ελληνίδων που αποκτήθηκε με τόσο κόπο και μετά από αφάνταστες ταλαιπωρίες παραχωρείται και σε κάθε φορέα που ζητά χώρο για να προσφέρει στο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Και πάντα αφιλοκερδώς.
Η Σχολή Γονέων
Από τις πιο σημαντικές δράσεις ωστόσο του Λυκείου είναι αναμφισβήτητα η Σχολή Γονέων. Και μόνο ότι η Μαρία Χουρδάκη εμπιστεύθηκε στο Λύκειο την πρωτοβουλία της αυτή που είχε στο μεταξύ αποκτήσει παραρτήματα σε όλη την Ελλάδα δείχνει τη γενική καταξίωση του σωματείου.
Από το 1971 οι γονείς του Ρεθύμνου είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα την ψυχολογία παιδιών και εφήβων. Και χάρις στην πρωτοβουλία αυτή η πρόληψη που πολύ αργότερα άρχισε να διαδίδεται για την πόλη μας ήταν πια τρόπος ζωής και παιδαγωγικού στόχου. Ακολούθησε η Ελένη Ανυφαντάκη και αργότερα δημιουργήθηκαν τμήματα με την εξαίρετη επίσης ψυχολόγο και πανεπιστημιακό Σοφία Τριλίβα.
Αναφέραμε παραπάνω για τη θεατρική ομάδα του Λυκείου των Ελληνίδων που με τη Μαρία Σακκαδάκη Σακαράκη μεγαλουργεί. Ποιος ξεχνά παραστάσεις όπως «Σκουπιδοκουβέντες», το «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω», τον «Κλήδονα, πανάρχαιο οιωνό», τον «Αχόρταγο», το «Επικίνδυνο παιχνίδι» και το «Χαιρετίζοντας τσι μοίρες».
Μέσα στις τόσες δράσεις του Λυκείου είναι και το πρόγραμμα για την αρχαία ελληνική γλώσσα. Εκεί είναι σημαντική η προσφορά του κ. Νικολάου Τσουπάκη.
Θα μας μείνει αξέχαστη η παρουσία και της επί 45 χρόνια προέδρου του σωματείου Ιωάννας Βαλαρή, που δεν έχανε μάθημα κι ας κατείχε τόσο καλά τη γλώσσα.
Πόσο σημαντική ήταν εκείνη η Γυναίκα για τον τόπο μας.
Επί της προεδρίας της το Λύκειο Ελληνίδων έγραψε νέες σημαντικές σελίδες δράσης στην πορεία του.
Για πρώτη φορά συλλογικός φορέας έπαιρνε θέση σε καυτά ζητήματα του τόπου, όπως η ιερή υπόθεση του Πανεπιστημίου κι αντιμετωπιζόταν με σεβασμό και εκτίμηση.
Και η Πρόεδρος όμως ποτέ δεν έδωσε αφορμή για αρνητικό σχολιασμό. Κι ας γινόταν κάποτε κάποτε καυστική όταν οι περιστάσεις το απαιτούσαν.
Λάτρης της γλώσσας η αξέχαστη συμπολίτισσα, τόλμησε να δημιουργήσει τμήματα αρχαίων ελληνικών και ήταν μάλιστα από τις πρώτες που δήλωσε συμμετοχή.
Ήταν όμως και άνθρωπος η Ιωάννα Βαλαρή. Μια αγκαλιά ανοιχτή. Μια μελίρρυτη παρηγοριά για κάθε πονεμένο. Κληροδότησε πολλές από τις αρετές αυτές στα παιδιά της και κυρίως στη Φέφη της. Μια χαρισματική και πολυτάλαντη κοπέλα που έχει αναδειχθεί ως μια από τις σημαντικότερες δυνάμεις στο πολιτιστικό γίγνεσθαι του τόπου. Και συνεχίζει με την εμπνευσμένη προεδρία της την δημιουργική πορεία του ιστορικού σωματείου.
Αμέτρητες οι διακρίσεις
Αμέτρητες οι διακρίσεις της από δημόσιους και πνευματικούς φορείς για το πολυσήμαντο έργο της Ιωάννας Βαλαρή. Κι όμως εκείνη συνέχιζε τη δράση της αποφεύγοντας τα φώτα της δημοσιότητας.
Μια και αναφερθήκαμε όμως στην Ιωάννα Βαλαρή αξίζει και μια σύντομη αναφορά σε μια ακόμα μεγάλη μορφή που ταυτίστηκε με το Λύκειο Ελληνίδων.
Ήταν η Βαρβάρα Μαμαλάκη, στην οποία βέβαια έχουμε κάνει εκτενές αφιέρωμα αλλά με την ευκαιρία αξίζει να της αφιερώσουμε μερικές γραμμές.
Το Λύκειο ήταν το δεύτερο σπίτι της. Μας είπε σχετικά ο κ. Καούνης.
– Αυτό που χαρακτήριζε τη θεία μου ήταν η συνέπεια σε ό,τι αναλάμβανε. Θυμάμαι κάτι ακραίο που δείχνει όμως την αρετή της αυτή. Ήταν τότε που η υπηρέτρια βρήκε τη γιαγιά μου και μητέρα της Βαρβάρας αιμόφυρτη στο σαλόνι κατάχαμα κι η μητέρα μου πέρασε μεγάλη τρομάρα μέχρι να μάθει περί τίνος επρόκειτο. Τελικά ήταν μια γαστρορραγία που την ταλαιπώρησε αρκετά. Ενώ λοιπόν η μητέρα μου αγωνιούσε για την εξέλιξη της υγείας της γιαγιάς, απορούσε με τη σπουδή της Βαρβάρας να είναι σκυμμένη στα χαρτιά της και να γράφει. Κάποια στιγμή δεν άντεξε.
– Μα δεν ενδιαφέρεσαι για τη μητέρα μας, τη μάλωσε. Δεν καταλαβαίνω τη στάση σου αυτή.
Και η Βαρβάρα της απάντησε χωρίς να σηκώσει κεφάλι.
– Έχω αναλάβει να ετοιμάσω τα έγγραφα για τον κ. Βενιζέλο που υπεσχέθη να εξασφαλίσει μια πίστωση από το ίδρυμα Κουταβά. Αν αφήσω το καθήκον αυτό και δεν προλάβω τον πρόεδρο που ετοιμάζεται να φύγει για το Παρίσι πως θα μπορέσω να συγχωρήσω τον εαυτό μου. Να χάσει μια τέτοια ευκαιρία το Λύκειό μας δεν θα το επιτρέψω ποτέ.
Αυτό, προσθέτει στην αφήγησή του ο κ. Καούνης θα μπορούσε να αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα για τους νέους κυρίως που αναλαμβάνουν μια υποχρέωση και μερικές φορές δεν μπορούν να καταλάβουν την έννοια της συνέπειας.
Ένα ακόμα περιστατικό που μας αφηγήθηκε ο επιφανής συμπολίτης μας δείχνει το πάθος της Βαρβάρας για την τελειότητα.
Κάποτε επειδή σαν Γενική Γραμματέας είχε αυξημένες υποχρεώσεις, ορίστηκε και ειδική γραμματεύς. Όταν όμως της πήγε την πρόσκληση για διάλεξη με ένα τεράστιο ορθογραφικό λάθος, η Βαρβάρα χωρίς δεύτερη σκέψη πήγε να επανατύπωσε προσκλήσεις με δικά της έξοδα προκειμένου να μην εκτεθεί το σωματείο με το λάθος αυτό, να μην μπει και το όνομά της σε κάτι που έδειχνε αρκετά επιπόλαιη αντιμετώπιση. Είχε το πάθος του συγκεντρωτισμού επειδή ήθελε όλα να γίνονται με υποδειγματική τελειότητα.
Κι όταν γίνονταν οι μεγάλοι χοροί δεν δίσταζε, όσο προχωρημένη να ήταν η ώρα, να παίρνει συντροφιά το Λεωνίδα γιατί τα ήθη τότε απαγόρευαν σε μια καθώς πρέπει κυρία να κυκλοφορεί μόνη της και να πηγαίνει στο Λύκειο για να ετοιμάζει το πρακτικό του ταμείου, ώστε να μη χάνεται χρόνος σε βάρος του σωματείου και της εύρυθμης λειτουργίας του.
Όσο για την ανιδιοτέλειά της, αρκεί να σημειώσουμε το παρακάτω:
Σαν Γραμματέας του Λυκείου των Ελληνίδων, είχε πάντα στο γραφείο της πολυτελέστατες κόλες αλληλογραφίας για τις ανάγκες του σωματείου. Αυτά τα χαρτιά ήταν πρόκληση για τα παιδιά της και ιδιαίτερα για το Δημήτρη της τον μετέπειτα Εφέτη. Πώς να πλησιάσει όμως όταν η μητέρα είχε απαγορεύσει «δια ροπάλου» την προσέγγιση.
Μια μέρα δεν άντεξε στον πειρασμό.
– Μπορώ μητέρα να έχω ένα από αυτά τα χαρτιά; τη ρώτησε.
– Μα ξέρεις πως δεν μας ανήκουν απάντησε χωρίς να δώσει ευκαιρία στο παιδί να επιμείνει στην παράκλησή του.
Το αφιέρωμά μας συνεχίζεται…
