Είναι η αναμονή της ανακήρυξης νέου Μητροπολίτη στο Ρέθυμνο, που οδηγεί τις αναζητήσεις μας στο χώρο της Εκκλησίας. Και από τις γραφές σημαντικών μας λογίων (Στέργιου Μανουρά, Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Θοδωρή Ρηγινιώτη), ανακαλύπτουμε σημαντικές μορφές, αρκετές από τις οποίες θυσιάστηκαν με παρρησία για του Χριστού την πίστη την Αγία.Όπως ο Μεθόδιος Σιλιγάρδος.
Γεννήθηκε γύρω στα 1750, στο Βυζάρι Αμαρίου. Η οικογένειά του ήταν Ενετικής μάλλον καταγωγής. Ο πατέρας του ονομαζόταν Μανουήλ. Μια αδελφή του, ίσως η μοναδική ήταν παντρεμένη στο Νεφς Αμάρι με τον παπά Ιερώνυμο Βερνάρδο, μητέρα του Μανουήλ Βερνάρδου και έναν αδελφό που ήταν πατέρας του Μανουήλ Σιλιγάρδου (σ.σ. Σε άλλη πηγή αναφέρεται πως ο Μεθόδιος είχε μια ακόμα αδελφή).
Αυτά αναφέρει ο κ. Στέργιος Μανουράς, σε ένα ενδιαφέρον άρθρο του για το μοναστήρι της Καλόειδαινας στο Άνω Μέρος Αμαρίου, που δημοσίευσε στο περιοδικό «Προμηθέας Πυρφόρος» (Ιούνιος – Αύγουστος 1980) και συνεχίζει:
«Ο Μεθόδιος έγινε ιερομόναχος στη Μονή Ασωμάτων, όπου πιθανότατα μορφώθηκε και μετέπειτα δίδασκε εκεί, κυρίως εκκλησιαστική μουσική γιατί ήταν φαίνεται καλλίφωνος όπως τουλάχιστον φαίνεται από μια ερευνητική εργασία του Θεοχάρη Δετοράκη. Ηγούμενος Ασωμάτων δεν είναι πιθανόν να διετέλεσε, σύμφωνα με αναφορές του Γενεράλη. Το βέβαιο είναι ότι έγινε μοναχός επί ηγουμενίας Μανασσή Τσιριγώτη που υπάρχει πιθανότητα να υπήρξε ο ανάδοχός του στο Μοναστήρι. Ηγούμενος δεν διετέλεσε, γιατί στο διάστημα 1762-1788 ηγουμένευσαν διαδοχικά ο Μανασσής και ο Ιερεμίας Λίμας επί 20 χρόνια συνέχεια, όπως προκύπτει από τον κατάλογο των γνωστών ηγουμένων της Μονής των Ασωμάτων».
Πότε ακριβώς έγινε επίσκοπος δεν μας έγινε γνωστό.
Σε μια μελέτη του ο καθηγητής Τωμαδάκης αναφέρει ότι ο Μεθόδιος υπογράφει σαν επίσκοπος Λάμπης σε ένα εκκλησιαστικό έγγραφο του Φεβρουαρίου 1782 και γνωρίζουμε ότι επίσκοπος Λάμπης ήταν ο Ματθαίος Χρυσάκης. Συνεπώς ο Μεθόδιος θα έγινε επίσκοπος Λάμπης το 1781 ή το 1782.
Ο Μεθόδιος σύμφωνα με αναφορές του ανιψιού του Μανουήλ Βερνάρδου και σχετικού δημοτικού τραγουδιού ήταν ευπαρουσίαστος, δυναμικός, άφοβος, δραστήριος και διέθετε αναμφισβήτητα ηγετικά προσόντα.
Την επισκοπική του έδρα είχε στη Μονή Ασωμάτων, από όπου συνήθιζε φαίνεται να πηγαίνει τακτικά στο Νεφς Αμάρι που βρίσκεται σε απόσταση 45 λεπτών περίπου από τη Μονή, για να βλέπει την αδελφή του που είχε μετά το γάμο της εγκατασταθεί εκεί.
Ο χαρακτήρας του Μεθόδιου και η απροσκύνητη θέση του σε διάφορα ζητήματα, ευθύνονται χωρίς άλλο για το μαρτυρικό του θάνατο.
Κόντρα στα συμφέροντα
Κατά την περίοδο της αρχιερατείας του προέκυψαν δυο ζητήματα πολύ σοβαρά στο νησί. Το ένα αφορούσε τη φορολογία των οινοπνευματωδών ποτών και το άλλο την άρνηση των ηγουμένων Ιερών Μονών Αγίου Πνεύματος, Καλοείδαινας, Βούλγαρη και Πρέβελη, να αποδώσουν λογαριασμό και να δεχθούν οικονομικό έλεγχο. Στις ιστορικές πηγές αναφέρονται και δύο σχετικά φιρμάνια του 1786 και 1795.
Εκτός από τα δυο φιρμάνια του διαχειριστικού ελέγχου, σώζεται και μια προφορική παράδοση που κατέγραψε ο Παύλος Βλαστός.
Η Μονή Ασωμάτων, την εποχή που αναφερόμαστε, ήταν από τις πλουσιότερες της περιοχής. Ο ηγούμενος της Καλόειδαινας Φαράντος, επειδή το μοναστήρι του είχε αρχίσει να παρακμάζει, έβαλε στο μάτι τη Μονή Ασωμάτων και απαιτούσε από το Μεθόδιο να τον μεταθέσει εκεί.
Ο Επίσκοπος δεν ήθελε ούτε να τον ακούσει, γιατί σε θέματα εκκλησιαστικού δικαίου ήταν ιδιαίτερα αυστηρός.
Του το «κράτησε» λοιπόν ο Φαράντος και μόλις του δόθηκε η ευκαιρία, τον εκδικήθηκε με το φρικτότερο τρόπο. Τον κατήγγειλε στους Τούρκους και σε μια από τις επισκέψεις του στο Νεφς Αμάρι, καλεσμένος για γεύμα στο σπίτι ενός φίλου του, που ονομαζόταν Φανούριος έπεσε στην ενέδρα που του είχαν στήσει τρείς Τούρκοι «εσπέχηδες».
Ήταν ο Κακάλης και ο Ιμπραήμ αγάς από το Γερακάρι και ο Ζεκήρ Αγάς από το Νεφς Αμάρι.
Ο θάνατος του Μεθοδίου υπήρξε μαρτυρικός, σύμφωνα με την προφορική παράδοση που διαιώνισε η λαϊκή μούσα.
Εκτός από τρείς σφαίρες, μία από κάθε Τούρκο, δέχτηκε και 15 μαχαιριές. Ως χώρος που τον θανάτωσαν κάπου αναφέρεται το σπίτι του Φανούριου και κάπου άλλου η εκκλησίας της Παναγίας των Εισοδίων του χωριού.
Σαν χρονολογία θανάτου, για την οποία έχουν γραφτεί διάφορα (ο ανιψιός του Μανουήλ αναφέρει το 1793) φαίνεται από νεότερες επιστημονικές έρευνες πιο ακριβές το 1795, γιατί αυτό το χρόνο η Δευτέρα που αναφέρει ο λαϊκός ριμαδόρος είναι η 9 Ιουλίου που επιβεβαιώνεται ως ημέρα της δολοφονίας του Μεθοδίου.
Μια ενδιαφέρουσα εκδοχή
Μια άλλη εκδοχή παρουσιάζει ο κ. Στέργιος Μανουράς εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, εντοπίζοντας ένα τουρκικό έγγραφο (φιρμάνι) με ημερομηνία 29 Μαρτίου 1795 που είχε μεταφράσει ο Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκης. Από το έγγραφο αυτό προκύπτει ότι την ίδια εποχή της δολοφονίας του Μεθόδιου, οι ηγούμενοι των Μοναστηριών της Επισκοπής του, Αγίου Πνεύματος, Βούλγαρη, Πρέβελη και Καλόειδαινας, δηλαδή όλων πλην της Μονής Ασωμάτων, αρνήθηκαν να υποταχθούν στον Επίσκοπό τους, για να ελεγχθούν και να αποδώσουν λογαριασμό της διαχείρισης των μοναστικών περιουσιών, που επιστατούσε ο καθένας από αυτούς, όπως είχε συμβεί και παλαιότερα το 1766, σύμφωνα με ένα άλλο φιρμάνι που μετάφρασή του δημοσιεύτηκε μαζί με την προηγούμενη.
Το φιρμάνι του 1795, ήταν ασφαλώς γνωστό και στον Επίσκοπο Λάμπης και Σφακίων μετέπειτα Μητροπολίτη Κρήτης Ευμένιο Ξηρουδάκη, γιατί σε έκθεση πεπραγμένων της Σχολής του Αγίου Πνεύματος αναφέρει σχετικά:
«Κατά τον παρελθόντα αιώνα ο τότε Επίσκοπος Λάμπης Μεθόδιος, όπως εξαναγκάσει τον Ηγούμενο εις υποταγή και λογοδοσία, άμα της διαχειρίσεώς του ηναγκάσθη να εξαιτήσηται την συνδρομή της Μεγάλης Εκκλησίας ήτις αύθις κατέφυγε εις την Υψηλή Πύλη παρ΄ης ουχί άνευ κόπου και θυσιών εξεδόθη περί τουτου Φιρμάνιον διαγορεύον και αυστηρώς επιτάσσον όπως οι Ηγούμενοι των εν Αγίω Βασιλείω Μονών Αγίου Πνεύματος, Βούλγαρι και Πρέβελη και ο εν της εν Αμαρίω Μονής Καλόειδαινας υποταχθώσιν εις τον Επίσκοπον αυτών Μεθόδιον και δώσωσι λόγον της εαυτών διαχειρίσεως, απειλούν δε την εσχάτων των ποινών εις τον πολίτη εκείνο, όστις τυχόν ήθελε τολμήσει ή προστατεύσει τους ανυπότακτους τούτους Ηγουμένους»
Σχεδόν ολόκληρο το απόσπασμα από το κείμενο του Μητροπολίτη Ευμενίου, (σχολιάζει ο κ. Στέργιος Μανουράς), παραθέτει σε μελέτημά του ο καθηγητής Τωμάδάκης και σημειώνει: «Τούτο προφανώς εγένετο η αιτία της δολοφονίας του Μεθοδίου».
Το φιρμάνι εκδόθηκε στις 29 Μαρτίου 1795, δηλαδή δυο σχεδόν χρόνια μετά από το μαρτυρικό θάνατο του Μεθοδίου, γιατί φαίνεται πως η Τουρκική Κυβέρνηση αγνοούσε το θάνατό του. Και το Πατριαρχείο δεν έλαβε αμέσως γνώση για τη δολοφονία του Επισκόπου. Γι’ αυτό ο Πατριάρχης Γεράσιμος Γ’ έστειλε μόλις στις 5 Σεπτεμβρίου επιτιμητική συνοδική και πατριαρχική επιστολή στο Μητροπολίτη Κρήτης Μάξιμο, για την αμέλειά του να αναφέρει την δολοφονία του Επισκόπου Λάμπης, με την οποία του ανακοίνωσε και τον διορισμό ως Εξάρχου του Μέγα Σακελλάριου του Πατριαρχείου πρεσβυτέρου Δημητρίου, για να παραλάβει την κινητή περιουσία του αποθανόντα Μεθοδίου και παράλληλα τον εξουσιοδοτούσε να ενεργήσει για την τιμωρία των ενόχων (ηθικών αυτουργών) της δολοφονίας κληρικών.
Από όσα αναφέρει με απόλυτη τεκμηρίωση ο κ. Στέργιος Μανουράς, είναι βέβαιη η έντονη αντίθεση του Επισκόπου Μεθοδίου, με τους ηγουμένους των μοναστηριών Καλοείδαινας, Βούλγαρη, Πρέβελη και Αγίου Πνεύματος, όλων δηλαδή των μοναστηριών της επισκοπικής περιφέρειας, πλην των Ασωμάτων που είχε την έδρα του) για το ζήτημα της διαχείρισης των μοναστηριακών περιουσιών και των εισοδημάτων τους από τους Τούρκους που συνεχίστηκαν ύστερα από τη φυσική εξόντωση του Μεθοδίου, που στεκόταν πάντα εμπόδιο στα σχέδια και τις ενέργειές τους.
Ο ανιψιός του Μεθόδιου Μανουήλ Βερνάρδος έγραψε το εξής σχετικό με τη δολοφονία του επίγραμμα:
«Τον ρ’ ήνεγκε πόλις Βυζάρι αρχιερεία
Λάμπης,την κλήσιν Μεθόδιον ανέρες,
Τριχθά και τετραχθά τρεις ως αιμοβόροι, φευ!
Έκτανον όντε μοίραν κείμενον κάλλιπον,ω!!
Ω δολιχόσκιον έγχος, ό μόρον έδωκας ανδρός
Σφριγανού θ’ ηδυφαούς τα’ αγετο΄θυ,φευ!»
Ο Μανουήλ επίσης θα αναφέρει με λεπτομέρειες το γεγονός αποκαλύπτοντας ότι ήταν παρών στη δολοφονία, μια από τις πιο τραυματικές εμπειρίες στη ζωή του που έζησε στα 16 του χρόνια και ότι τον έσωσε μια Αμαριώτισσα.
Ακούσετ’ ήντα ’γίνηκε ’ς τ’ Αμάρι μια Δευτέρα
Στο βιβλίο του Παύλου Γ. Βλαστού, Ο Γάμος εν Κρήτη, εν Αθήναις 1893, σελ. 112-113 δημοσιεύται το ποίημα που αναφέρεται στον τραγικό θάνατο του Μεθοδίου και είναι το εξής:
«Την 9ην του Ακούσετ’ ήντα ’γίνηκε ’ς τ’ Αμάρι μια Δευτέρα,
’σκοτώσαν το Μεθόδιο τον άξιο Αρχιερέα,
εις του Φανούριου ’πήγενε ω! για να κάμη γιώμα
κι’ αξέγνοιαστος εκάθετο κ’ εδιάβαζε ’ς το στρώμα.
Μα οι Τούρκοι του ωχθρεύουντο και τ’ απωδρακανίζα,
γιατί τα Μοναστήρια του εκλέφταν κι’ αφανίζα.
Χωράφια Μοναστηρικά και ληόφυτα επέρνα,
κι’ όποιος δε δίδει με καλό μια μπάλλα του επέμπα.
Ακόμη κι’ από Χριστιαναίς ηθέλανε να πάρου,
για να πληθιάνου την Τουρκιά γερά παιδιά να κάμου.
Μα ’κείνος δεν εχάριζε ο Θεοβλοημένος,
για τη θρησκεία ’μάχετον ως ήτον ωρισμένος.
Κι’ ένας Φαράντος γούμενος έγεινεν καταδότης,
’πάνω απού τη Καλόϊδενα, Ιούδας ο προδότης.
Το μοναστήρι ερήμαξε κι’ έβγανεν ασπαλάθους,
κ’ εζήτα να μεταφερθεί Γούμενος ’ς τσ’ Ασωμάτους.
Τσ’ Εσπέχηδες ο Γούμενος έτρεμε κ’ εφοβάτο,
και της Μονής τα πράμματα δεν τα ψυχοπονάτο.
Κι’ ο Πίσκοπος δεν τ’ άκουσε να τόνε μεταθέση,
των Ασωμάτων τη μονή να μη την καταστρέψη.
Και πώς δεν τον μετέθετε ’ς τση Τούρκους τον προδώνει,
κι’ αυτοί γυρεύγουν αφορμή σαν σκύλοι και δαιμώνοι,
κι’ άδικα τον εσκότωσαν τρεις Τούρκοι αδικητάδες,
φόβος και τρόμος έπιασεν ούλους τση Δεσποτάδες.
Κακάλης και Μπραήμ αγάς από του Γερακάρι
κι’ ο τρίτος ο Ζεκήρ αγάς απού το Νευς-Αμάρι.
Τρεις μπαλλωθιαίς του παίξανε κ’ η τρεις επήγα ντρέτα,
και σαν τη βρύσιν έτρεχε το αίμ’ απού τα κρέτα.
Και δεκαπέντε μαχαιργαίς ακόμη του καρφώνουν,
’ς του Γερακάρι πήγανε, καθίζουν και το στρώνουν (*).
Κι’ όντεν εψυχομάχενε έκαμε διαθήκη,
“Πίστι, πατρίδα να σωθή κι’ αυτή ας κάμη δίκη.
Αφήνω και παραγγελιά για τον Καλοειδονιώτη,
μήδ’ αγιωσύνη να του λέν’ μηδέ πανοσιότη”.
Και το Φαράντο με καιρό από ’ψηλά ’γκρεμήσα,
κ’ η σκάραις το κορμί ’φαγαν και τη ψυχή του η πίσσα».
(*) ή: κ’ οι τρεις να ξεφαντώνουν (σημ. Π. Βλαστού).
Μια εξαιρετική ανάλυση του ποιήματος
Μια εξαιρετική ανάλυση του ποιήματος έχει κάνει ο φιλόλογος – θεολόγος – ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, την οποία και σας συνιστούμε να αναζητήσετε στην διαδικτυακή του πύλη «Ρεθεμνιώτικες Αναδρομές».
Αφού αναλύει κάθε στροφή του ποιήματος με εύστοχο σχολιασμό καταλήγει:
«Από το παραπάνω τραγούδι βλέπουμε ότι ο Άγιος Μεθόδιος συνειδητά και εν γνώσει του, με την αγέρωχη και γενναία στάση του, κατέστη «δύσχρηστος» στους εχθρούς του (αλλόθρησκους και ομόφυλους) ελέγχοντας δριμέως τα σχέδια και τις πράξεις αυτών και προασπιζόμενος γενναία τους πιστούς και τα συμφέροντα της Εκκλησίας κατά των αυθαιρεσιών και της θηριωδίας των κατακτητών, πράγμα που τους εξώθησε στην σωματική εξόντωσή του. Οπότε, είναι αυτός ο ίδιος που προκάλεσε και ως οι μάρτυρες επιζήτησε το θάνατό του, γνωρίζοντας ασφαλώς ότι η ευθαρσής αυτή και ιδιαίτερα ελεγκτική στάση του απέναντι των σχεδίων του αιμοχαρούς αντιπάλου, τον οδηγούσε κατ’ ευθείαν στον μαρτυρικό θάνατο και τη σωματική του καταστροφή. Κι όμως ο Μεθόδιος αυτό το έκανε ευθαρσώς χωρίς ούτε στιγμή να δειλιάσει ή να δεχθεί συμβιβασμούς και υποχωρήσεις. Οι πράξεις του υπήρξαν πράγματι ομολογιακές και η ζωή του ολόκληρη υπήρξε ομολογία Χριστού, Πίστης και Πατρίδας. Και ως τέτοια αυτή και μόνη η βιωτή του και χωρίς αυτόν τον μαρτυρικό θάνατό του θα ήταν αρκετή, για να τον κατατάξει στη χορεία των Ομολογητών της Ορθοδόξου Εκκλησίας».
Ως κατακλείδα και επιστέγασμα της μελέτης μας αυτής για τον άγιο Μεθόδιο τον Συλιγάρδο παραθέτουμε, στο σημείο αυτό, το απολυτίκιο του:
Βυζαρίου (sic) τον γόνον, Αμαρίου το καύχημα,
τον ηγλαϊσμένον τής Λάμπης Ιεράρχην Μεθόδιον
τιμήσωμεν εν ύμνοις οι πιστοί, ως νέον
Αθλοφόρον τού Χριστού, ότι ήσχυνε το θράσος
Αγαρηνών εν αίματι μαρτυρίου.
Δόξα τω ενισχύσαντι αυτόν, δόξα τω στεφανώσαντι,
δόξα τω χορηγούντι δι’ αυτού ημίν χάριν άνωθεν.
Το λείψανο του Αγίου ενταφιάστηκε κοντά στον τόπο μαρτυρίου του, στην Ι. Μονή Ασωμάτων.
Ο νεομάρτυρας Μεθόδιος (Σιλιγάρδος) δεν αναφέρεται στους συναξαριστές, ούτε έχει γίνει, ακόμα, επίσημη αναγνώρισή του ως Αγίου, έχει, όμως, ήδη, γραφεί η ακολουθία του, από τον (τότε) ιερομόναχο, εκ των αδελφών της Ι. Μονής Αγκαράθου και σήμερα Μητροπολίτη Ρόδου Κύριλλο Κογεράκη και έχει, επίσης, φιλοτεχνηθεί και η εικόνα του, έργο του Αμαριώτη αγιογράφου Εμμ. Ρουκούδη, που εναποτίθεται στην Ι. Μονή της μετανοίας του.
Η μνήμη του τιμάται στις 9 Ιουλίου.
Κι ένας θρύλος
Μια ακόμα ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια αναφέρεται σε μια άλλη πηγή, που αξίζει να παραθέσουμε.
Το κυπαρίσσι σύμφωνα με την παράδοση, στη ρίζα του οποίου θανατώθηκε ο Μεθόδιος Σιλιγάρδος, συνδέεται ένα θαυμαστό σημείο της αγιότητάς του. Το κυπαρίσσι αυτό κόπηκε, πριν από μερικές δεκαετίες από ανθρώπους που αγνοούσαν την ιστορία του. Όταν ο τότε εφημέριος του χωριού Νεφς Αμάρι πληροφορήθηκε τα σχετικά, παραχώρησε την ξυλεία του σε τεχνίτη εκκλησιαστικού εξοπλισμού (τέμπλων, αναλογίων κτλ.) και από εκείνον δόθηκε σε ξυλουργό, που διαπίστωσε ότι τα ξύλα αυτά δεν κόβονταν για να κατασκευαστούν έπιπλα, αλλά μόνον εκκλησιαστικός εξοπλισμός (εικόνες, σταυροί κ.λπ.) Έτσι φυλάχτηκε και χρησιμοποιήθηκε αποκλειστικά για το σκοπό αυτό.
Ήταν τόσο γοητευτική η περιήγηση στις πηγές που μας γνώρισαν αυτή τη μεγάλη μορφή της τοπικής Εκκλησίας, έναν Εθνομάρτυρα στο βωμό των συμφερόντων, που θελήσαμε να ανθολογήσουμε βασικά σημεία και να τα μοιραστούμε με τους αναγνώστες μας, που ενδιαφέρονται για την τοπική ιστορία. Από τη βιβλιογραφία εξάλλου που παραθέτουμε, μπορούν οι ενδιαφερόμενοι να βρουν περισσότερα ενδιαφέροντα για περαιτέρω έρευνα. Και αξίζει τον κόπο.
Πηγές:
Κ. Καλοκύρης: Η επισκοπή Λάμπης ( Κρητικά Χρόνια 10/1956).
Ν. Περαντώνης Λεξικό Νεομαρτύρων τομ 3 σελ. 345.
Στέργιου Μανουρά: (είναι και η πληρέστερη) Το Μοναστήρι της Καλοείδαινας «Προμηθέας Πυρφόρος» (1980).
Θεόδωρου Ρηγινιώτη: Το κρητικό τραγούδι για τη δολοφονία του Αγίου Μεθοδίου.
Κωστή Ηλ. Παπαδάκη: Το Δημοτικό Τραγούδι «Δολοφονία Μεθόδιου Σιληγάρδου ( Sic) Επισκόπου Λάμπης – Μνήμη 9 Ιουλίου.
