Με αφορμή το συμβάν της καταστροφής των προτομών του Εμμανουήλ Ι. Τσουδερού και του Κωστή Παπαδάκη, σε άρθρο μας (Κρητική Επιθεώρηση, 3 Ιουλίου 2014), υπό τον τίτλο: «Ο Τσουδερός του Γιανούλη Χαλεπά πρέπει να στηθεί και πάλι στην πόλη των Τεχνών και των Γραμμάτων», αναφερθήκαμε εκτενώς στο ιστορικό της πρώτης, κυρίως, εκ των προτομών, αυτής του Εμμ. Τσουδερού, έργο του πιο διακεκριμένου νεοέλληνα γλύπτη, Γιαννούλη Χαλεπά. Η αναφορά μας αυτή έγινε όπως είναι καταγεγραμμένη στο βιβλίο μας «Γλυπτά και Ενεπίγραφες Πλάκες του Ρεθύμνου» (έκδοση τού 1ου Γυμνασίου Ρεθύμνου, Ρέθυμνο 2000), με στοιχεία που μας είχε δώσει τότε (2000) η κ. Βιργινία Τσουδερού, πρώην υπουργός και κόρη τού Εμμανουήλ Τσουδερού, διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και πρωθυπουργού της Μάχης της Κρήτης, όταν, για πρώτη φορά- με αφορμή τη συγγραφή του προαναφερθέντος βιβλίου μας- αποκαλύπταμε στους Ρεθυμνιώτες ότι η πόλη μας είχε το μεγάλο προνόμιο να φιλοξενεί στους κόλπους της και να την κοσμεί ένα γλυπτό (το τελευταίο γλυπτό μιας μυθιστορηματικής ανάμεσα στην τρέλα και τον θρίαμβο δημιουργίας) του ως άνω κορυφαίου νεοέλληνα γλύπτη, του Van Gogh της σύγχρονης Ελλάδας- όπως από πολλούς έχει αποκληθεί ο Γιαννούλης Χαλεπάς- που, δυστυχώς, η πόλη μας στάθηκε ανίκανη να το κρατήσει….!
Με την ίδια ευκαιρία απευθύναμε και θερμή προς τον Δήμο μας παράκληση, να προστατεύει με κάθε τρόπο την ιστορική μνήμη τού λαού μας απομακρύνοντας άμεσα από τα μνημεία μας περιστατικά και πράξεις βίας και βαρβαρότητας (συνηθέστατα είναι εδώ τα γκράφιτι αλλά και άλλες μεγαλύτερες, όπως η παρούσα, καταστροφές), που βεβηλώνουν βαριά στα μάτια των ξένων επισκεπτών και, κυρίως, των παιδιών μας, την ιστορική και πολιτιστική μας κληρονομιά, τα ήθη και την αξιοπρέπειά μας ως λαού.
Δεν θα μπορούσαν, αλήθεια, οι εν λόγω προτομές να είχαν μεταφερθεί και διαφυλαχθεί αξιοπρεπώς, κοσμώντας, ταυτόχρονα, προσωρινά, το παρακείμενο μέγαρο της Νομαρχίας μας, αλλά έπρεπε ένα έργο του Γιαννούλη Χαλεπά– ένα από τα 115 μοναδικά που διασώζονται σήμερα στην Ελλάδα- να μεταφερθεί στον Δημοτικό Κήπο και να… αφεθεί εκεί στην τύχη του, με το… πρόσωπο κατά γης στις πευκοβελόνες, για να (όπως ισχυρίζονται εκ των υστέρων)… το προστατεύσουν!…).
Διερευνώντας, περαιτέρω, το θέμα στο προσωπικό μας Αρχείο ανακαλύψαμε επιστολή του Γιαννούλη Χαλεπά προς τον πρωθυπουργό της Ελλάδος Εμμανουήλ Τσουδερό, με την οποία τον ευχαριστούσε για την ευγενική υπομονή του να «ποζάρει στο ατελιέ του», γι’ αυτήν ακριβώς την προτομή, που είχε την τύχη, στις μέρες μας (μετά από εβδομήντα έξι χρόνια), να γνωρίσει τη θλιβερή αυτήν κατάληξη. Την εν λόγω επιστολή είχαμε εντοπίσει πριν από πολλά χρόνια και αντιγράψει από το «Ιστορικό Μουσείο Κρήτης», στο Ηράκλειο, μετά, δυστυχώς, την έκδοση τού ως άνω βιβλίου μας για τα Γλυπτά και τις Ενεπίγραφες Πλάκες τού Ρεθύμνου κι έτσι δεν την έχουμε περιλάβει σε αυτό.
Να σημειώσουμε, με την ευκαιρία, ότι στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου υπάρχει ειδική αίθουσα Εμμανουήλ Τσουδερού (Επίπεδο Γ’, αίθ. 14), όπου φυλάσσονται το γραφείο, η βιβλιοθήκη και τα προσωπικά του ενθύμια, χαλκογραφίες, χάρτες, σπάνιες εκδόσεις και μία συλλογή κρητικών γραμματοσήμων. Μεταξύ αυτών εντοπίσαμε και την παρακάτω σύντομη επιστολή, γραμμένη από το χέρι τού μεγάλου Τήνιου καλλιτέχνη, που η χρονολογία της, 18 Απριλίου 1938, φανερώνει ότι εγράφη τέσσερις, μόλις, μήνες πριν από το θάνατό του (πέθανε τον Σεπτέμβριο τού 1938) και ότι όταν έγραφε την επιστολή η προτομή δεν είχε τελειώσει ακόμα (τώρα που τελειώνει), άρα θα πρόκειται για το τελευταίο έργο της ζωής του. Δεν είναι, πιστεύουμε, δυνατόν σε τέσσερις μήνες ζωής που του εναπέμεναν να δημιούργησε και άλλο έργο.
Η επιστολή έχει ως εξής:
«Πολύτιμε φίλε κ. Τσουδερέ,
αφού είχατε την ευγενική υπομονή να ποζάρετε στο ατελιέ μου για την προτομή, παρακαλώ τώρα που τελειώνει να θελήσετε να την δεχθείτε ως δώρον του καλλιτέχνη που προσπάθησε να εμφυσήσει εις αυτήν όλη την καλλιτεχνική πνοή των τελευταίων ημερών του.
Με ξεχωριστή τιμή
Γιαννούλης Χαλεπάς
Αθήνα 18 Απριλίου 1938».
