Το Ρέθυμνο μπορεί να μην είχε ποτέ βαριά βιομηχανία και πλούτη όπως το Μεγάλο Κάστρο, αλλά διέθετε κολοσσούς του πνεύματος, που σε τόσο αριθμό δεν συναντάς σε άλλη πόλη. Από τις μεγάλες μορφές που με δέος διαβάζεις τη ζωή και το έργο τους ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Γ. Πρεβελάκις.
Είναι ο άνθρωπος που έδινε αγώνες για την εκπαίδευση. Ο σοφός των σοφών διδασκάλων.
Για να μην αδικήσουμε με ανακρίβειες αυτή τη μεγάλη μορφή των Γραμμάτων, εμπιστευθήκαμε ένα αφιέρωμα στο περιοδικό «Προμηθέας ο Πυρφόρος» με δυο υπογραφές που σε κάνουν να υποκλίνεσαι με σεβασμό Στέργιος Μ. Μανουράς και Δανάη Φιλιώτου.
Από τα κείμενα των δυο εκλεκτών αρθρογράφων, θα αντλήσουμε τα στοιχεία για το αφιέρωμά μας αυτό, ξεκινώντας από μερικά στοιχεία που αφορούν τη ζωή του Πρεβελάκι, όπως μας τα δίνει ο σπουδαίος ερευνητής, κ. Στέργιος Μανουράς, δικηγόρος.
Από τον Άρδακτο Αγίου Βασιλείου
Ο Μιχαήλ Γεωργίου Πρεβελάκις, γεννήθηκε το 1866, στο χωριό Άρδακτος της επαρχίας Αγίου Βασιλείου. Ήταν το πέμπτο από τα έξι παιδιά των γονέων του Γεωργίου και Ελένης το γένος Ιωάννη Δροσάκη.
Έμπορος ο πατέρας του, είχε την επιχείρησή του στο Ρέθυμνο, αλλά με την επανάσταση αποφάσισε να επιστρέψει στο χωριό, για να εξασφαλίσει την οικογένειά του και να μπορέσει ο ίδιος να πολεμήσει. Μετά το 1869 επιστρέφει, οικογενειακώς, στην πόλη, όπου και διδάχτηκε ο Μιχαήλ τα πρώτα γράμματα. Σύμφωνα με τον κ. Μανουρά, περάτωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στα Χανιά και φοίτησε μετά στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφίας στις 26 Φεβρουαρίου 1893 και τον επόμενο μήνα επέστρεψε στο Ρέθυμνο. Ξεκίνησε το εκπαιδευτικό του έργο το 1893, που διορίστηκε καθηγητής στο Ημιγυμνάσιο Ρεθύμνης και δίδαξε δυο σχολικά έτη.
Στις 14 Σεπτεμβρίου 1895, ευρισκόμενος στο χωριό του, πήγε στη Μονή Αγίου Πνεύματος στον Κισσό που είχε την έδρα του ο Επίσκοπος Λάμπης και Σφακίων Ευμένιος Ξηρουδάκης, ο οποίος και δίδασκε στο Ελληνικό σχολείο που λειτουργούσε εκεί για να τον επισκεφθεί.
Κουβέντα στην κουβέντα ο Επίσκοπος έπεισε τον Πρεβελάκι να αναλάβει τη διδασκαλία και τη διεύθυνση της Σχολής. Η επιλογή αυτή φάνηκε υπεράξια, αφού στο διάστημα της παραμονής εκεί του Πρεβελάκι, η σχολή απέκτησε κύρος και φήμη που ακόμα συζητείται.
Επιστροφή στο Ρέθυμνο
Τέσσερα χρόνια αργότερα επιστρέφει στο Ρέθυμνο και τον επόμενο χρόνο (1900-1901) διδάσκει στο ιδιωτικό σχολείο της πόλης που φοιτούσαν μαθητές της πρώτης τάξης του τότε τετρατάξιου Γυμνασίου. Το Σεπτέμβριο του 1901, διορίστηκε καθηγητής μαζί με τους Εμμανουήλ Γενεράλη και Μιχαήλ Τρουλλινό, στο Δημοτικό Ημιγυμνάσιο, που ιδρύθηκε, από την Κρητική Πολιτεία, με διευθυντή το γιατρό Κωνσταντίνο Εμμ. Πετυχάκη, πρόεδρο του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ρεθύμνης που δίδασκε και Γαλλικά.
Μετά από δυο – τρία χρόνια ανέλαβε τη διεύθυνση του Παρθεναγωγείου Ρεθύμνης και λίγο αργότερα τη διεύθυνση του επίσης Ημιγυμνασίου Αρρένων, όταν μετατέθηκε ο Εμμανουήλ Γενεράλις ως Γυμνασιάρχης στα Χανιά.
Δεν χάρηκε τη σύντροφό του
Την ίδια περίοδο παντρεύτηκε την Αιμιλία Σ. Δανδόλου, με την οποία απέκτησε μια θυγατέρα την Ελένη, που αργότερα παντρεύτηκε το σημαντικό Ρεθεμνιώτη Μανόλη Βογιατζάκη από το Χρωμοναστήρι. Για τη μεγάλη αυτή μορφή έχουμε γράψει σχετικά, αλλά πάντα μας δίνεται αφορμή για μια ακόμα αναφορά.
Ενώ όμως ο Πρεβελάκης, ανέβαινε κοινωνικά και έχαιρε μεγάλης εκτίμησης, η ζωή δεν φάνηκε γενναιόδωρη μαζί του. Λίγα μόλις χρόνια, μετά το γάμο του, έχασε την σύντροφό του. Στάθηκε πατέρας και μητέρα για τη μικρή του κόρη που μεγάλωνε και γινόταν όμορφη και καλότροπη, έτσι που να τον αποζημιώνει για τους κόπους του.
Αυτή την αφοσίωση του πατέρα, εκθείασε αργότερα στον επικήδειό της η μαθήτριά του Δανάη Φιλιώτου-Σταυρουλάκη λέγοντας μεταξύ άλλων:
«Πολύ νέος δέχτηκε το σκληρό και ανεπανόρθωτο της μοίρας κτύπημα να χάσει καλή και πολύτιμη σύντροφο της ζωής του που το υπόμεινε χριστιανικά καρτερικά και φιλοσοφημένα, αφήνοντας να ξεχυθεί ολόκληρη η αγάπη του, η στοργή του και ο πλούτος των ατίμητων ψυχικών του χαρισμάτων, στο μοναδικό του στήριγμα, στην κόρη του, στην οποία αφοσιώθηκε και για την οποία αφιέρωσε ολόκληρο το υπόλοιπο διάστημα της ζωής του, αποτελώντας έτσι υπόδειγμα μοναδικό και ζωντανό μιας θυσίας υπέροχης και μιας έμπρακτης προσήλωσης στο καθήκον».
Ο πρώτος γυμνασιάρχης Ρεθύμνης
Τέλειωσε την καριέρα του τον Ιούλιο του 1932, Γυμνασιάρχης, στο πλήρες εξατάξιο Γυμνάσιο, που ιδρύθηκε το 1909 και το υπηρέτησε με πλήρη αφοσίωση μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Κι ήταν περήφανος για την ευκαιρία που του έδωσε η εκπαίδευση, να είναι ο πρώτος Γυμνασιάρχης Ρεθύμνης. Ο τίτλος τον ακολουθούσε σε όλη του τη ζωή γιατί κανένας Ρεθεμνιώτης δεν ξεχνούσε τις υπηρεσίες του.
Πόσο αξιοσέβαστος ήταν μας δείχνει κι ένα χαριτωμένο κείμενο του εκλεκτού δασκάλου Γιώργου Τσιγδινού, που εντοπίσαμε στην «Άγονη Γραμμή», και αναφέρει σχετικά:
«Στο γνωστό αρχοντοχώρι του Αη Βασίλη τον Άρδακτο, ζούσε στις αρχές του περασμένου αιώνα ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκις, άνθρωπος μεγάλης μόρφωσης για την εποχή εκείνη, δραστήριος και έχαιρε της εκτίμησης όχι μόνο των συγχωριανών του, αλλά και όλων των κατοίκων της περιοχής. Ζούσε στο ίδιο χωριό κι ο Δεκάρχος, άνθρωπος πολυφαμελίτης, μεροκαματιάρης, αγράμματος, ετοιμόλογος, και καλαμπουριτζής, πιοτής, γλεντζές, ριμαδόρος, και μαντιναδολόγος πρώτης.
Βέβαια ο άνθρωπος -ο κάθε άνθρωπος- βρίχνεται πολλές φορές σε ψυχική ευφορία και βγαίνει στο κέφι. Περισσότερο κέφι όμως βγάνει όταν βρίσκεται υπό την ευεργετική επήρεια του «κοκκινογιώργη» δηλαδή του κρασιού. Ο Δεκάρχος, που το έτσουζε συχνά πυκνά, ποτέ δεν ήθελε παρακάλια για να πιει, εξεκούφαινε το χωριό με τα τραγούδια και τις μαντινάδες του και μόλις τον άκουγαν έλεγαν ο γεις στον άλλο οι συγχωριανοί του:
«Γροίκα, γροίκα τραγούδια και ναμανέδες. Εξεκουρουνιάστηκεν πάλι ο Δεκάρχος».
Όταν πάλι, καμιά φορά, έπινε κάτι παραπάνω στην παρέα ο Πρεβελάκις κι άρχιζε τις μαντινάδες, έλεγαν:
«Ακούτε; Ευθυμεί ο κ. Πρεβελάκης…».
Αυτό και μόνο δείχνει τι σήμαινε για την τοπική κοινωνία ο μεγάλος αυτός σοφός δάσκαλος.
Διαμόρφωσε την εκπαιδευτική πολιτική
Ο Μιχαήλ Πρεβελάκις, δεν περιοριζόταν στο εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο. Σαν ενεργός πολίτης ήθελε πάντα να προσφέρει στον τόπο του. Μεγάλη ήταν η συμβολή του στη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής στην Κρήτη, με τη συμμετοχή του στο πρώτο Παιδαγωγικό Συνέδριο της Κρήτης στα Χανιά, που έγινε το 1907 και στην οργάνωση της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στο νομό ως πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της Στοιχειώδους εκπαίδευσης Νομού Ρεθύμνης. Ενδιαφέρθηκε επίσης, μας πληροφορεί πάντα ο κ. Μανουράς, για την υλικοτεχνική υποδομή της Μέσης Παιδείας στο Ρέθυμνο. Αποτέλεσμα των προσπαθειών στον τομέα του ήταν η ανέγερση με τη συνδρομή και συμπαράσταση των άλλων παραγόντων της πόλης του Γυμνασίου Αρρένων Ρεθύμνης. «Ο Οίκος Παιδείας» όπως το ονόμασε, που ολοκληρώθηκε το 1931 και του οποίου τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 10 Ιανουαρίου 1932, λίγο πριν συνταξιοδοτηθεί και παραδώσει τα καθήκοντά του.
Το έργο του αναγνωρίστηκε από την πολιτεία με την έκφραση ευαρέσκειας της ανώτατης αρχής του Κράτους και λίγο αργότερα με την απονομή του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος.
Η αγάπη της κοινωνίας
Αξίζει να σημειωθεί όμως, ότι η πραγματική και μεγάλη τιμή εκφράστηκε στο πρόσωπό του με την εκδήλωση που οργάνωσαν προς τιμή του ο εκπαιδευτικός κόσμος και η τοπική κοινωνία στις 18 Ιουνίου 1933, που δεν έγινε για λόγους αβρότητας αλλά έτσι έδειξε το Ρέθυμνο την εκτίμησή του στο πρόσωπο του Γυμνασιάρχη του.
Ενεργός ήταν η συμμετοχή του στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή του τόπου. Μνημεία λόγου τα κείμενά του στον τοπικό τύπο και οι ομιλίες του σε κάθε σημαντική στιγμή του τόπου.
Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό κείμενο για το Αρκάδι.
Αρκάδι – Πρέβελης
Του Αρκαδιού η ολοκαύτωσις της οποίας μετά συγκινήσεως και υπερηφανείας τελούμεν την επέτειον, θα προβάλληται ες αεί ως δείγμα της ανυπερβλήτου αφοσιώσεως και θυσίας εις τους ευγενείς υπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνας των Ελλήνων.
Τας εκατοντάδας των γυνακοπαίδων των εις την Ιεράν μονήν εγκλεισθέντων και εκουσίως τον ένδοξον θάνατον αντί της ατίμου αιχμαλωσίας προτιμησάντων ήλαυνεν εις την θυσίαν και το μαρτύριον το αυτό πνεύμα όπερ ώθησε και τας Σουλιώτισσας μητέρας μετά των τέκνων αυτών εις το κρημνόν και τον θάνατον μετά τον χορόν του Ζαλόγγου.
Ο γενναίος Φρούραρχος της πολιορκουμένης Μονής Δημακόπουλος προτιμήσας να αποθάνη φορών την τιμίαν στολήν του Έλληνος Αξιωματικού παρά να σωθή άνευ αυτής εξεπροσώπει την ανδρείαν και την φιλοτιμίαν, την γενναιότητα και την αυταπάρνησιν μετά της οποίας ο Ελληνικός Στρατός νικών ή πίπτων αγωνίζεται πάντοτε τους υπέρ της ελευθερίας και απολυτρώσεως δούλων αδελφών εθνικούς αγώνας.
Η φλοξ του δαυλού του ήρωος Γιαμπουδάκι, η το Αρκάδι και αυτόν εις τους Ουρανούς ανυψώσασα ήτο η φλοξ της Κρητικής ανδρείας και φιλοπατρίας, η οποία εκπαλαί θερμαίνει των ηρωικών Κρητών τα στήθη και πυρακτώνει την καρδίαν αυτών, ήτο η φλοξ ή τας δέλτους της Κρητικής Ιστορίας καταυγάσασα και το Αρκάδι παρά το Σούλι και Μεσολόγγι εις την αθανασίαν προαγαγούσα.
Του δε Ηγουμένου Γαβριήλ η ευλογία του αγώνος και η εις τον αγώνα εκείνον καθοσίωσις αυτού και αυτοθυσία μετά της υπ’ αυτόν αδελφότητος ου μόνον την Μονήν μεγαλώνυμον εποίησεν αλλά και της θείας και Εθνικής αποστολής των Κρητικών Μονών αξίαν και υπεραξίαν άλλης Ιεράς εν Κρήτη Μονής τας υπέρ πίστεως και Πατρίδος θυσίας και αυτής έτι της εν τω Νομώ ετέρας αδελφής αυτής, της Ιεράς Μονής Πρέβελη.
Η Ιερά Μονή Πρέβελη ουδεμιάς άλλης Μονής εν παντί καιρώ και χρόνω κατά τους ιερούς και εθνικούς αγώνας υστέρησε και κατά την μεγάλην του 1821 επανάστασιν, πρόδρομος ούτως ειπείν, της μεγάλης έπειτα του Αρκαδίου θυσίας ου μόνον πρώτη αυτή εν τω Τμήματι τούτω την Σημαίαν του Αγώνος ύψωσε, αλλά και πάση θυσία υλικώς και ηθικώς ενίσχυσε και εστήριξεν αυτόν και δια της ζωής έτι του Ηγουμένου αυτής Μελχισεδέκ Τσουδερού και πολλών άλλων της Μονής αδελφών πεσόντων εις Πολεμάρχι Κισσάμου τη 3 Φεβρουαρίου 1823.
Χριστιανικόν και Ελληνικόν πνεύμα τας εν Κρήτη Μονάς επεσκίαζε και τους εν αυταίς μονάζοντας και βιούντας εις σκέψεις και πράξεις ενέπνεε και ήλαυνε δι’ ων την πίστιν ετήρουν και προήσπιζον και την ελευθερίαν της Πατρίδος παρεσκεύαζον νέοι Ιερομάρτυρες και νέοι εθνομάρτυρες εθελουσίως και χαίροντες αναδεικνύμενοι.
Προς τιμήν του Μοναχικού εν γένει πνεύματος, εξ ου επήγασε και η αύριον εορταζομένη ολοκαύτωσις του Αρκαδίου και ευλαβείας ένεκεν εις την μνήμην των εν Πολεμάρχι πεσόντων Πρεβελιαωτών δημοσιεύονται τα κάτωθι έγγραφα ακριβώς ως εν τοις πρωτοτύποις έχουσι.
Εν Ρεθύμνω τη 7 Νοεμβρίου 1923
Μιχ. Γ. Πρεβελάκις (politistiko-rethymno.org Ενότητα Αρκάδι)
Έντονη πολιτιστική δράση
Ενεργός η δράση του Μιχαήλ Πρεβελάκι και στο πολιτιστικό γίγνεσθαι της εποχής του.
Στον Γυμναστικό Σύλλογο διετέλεσε Πρόεδρος του Δ.Σ. το διάστημα 1908-1909 και ασχολήθηκε με την δημιουργία Γυμναστηρίου στο Ρέθυμνο.
Στο Σύνδεσμο υπέρ Διαδόσεως των Καλών Τεχνών Ρεθύμνης ήταν ιδρυτικό μέλος και διετέλεσε πρόεδρος από το 1933 μέχρι το 1948.
Στην Εταιρεία Φίλων της Ρεθύμνης, που ιδρύθηκε το 1934 υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος επίσης.
Οι κρητολογικές μελέτες τον απασχόλησαν ιδιαίτερα και μάλιστα το Διοικητικό Συμβούλιο της Εταιρείας Κρητικών Σπουδών αναγνώρισε τη συμβολή του Μιχαήλ Πρεβελάκι στην προαγωγή των κρητολογικών μελετών και τον εξέλεξε το 1937 έναν από τους πρώτους αντεπιστέλλοντες εταίρους της και σήμερα αναγνωρίζεται από τους ειδικούς ως ένας από τους διακεκριμένους Κρητολόγους της εποχής του.
Αγωνιστής μέχρι το τέλος
Για τα τελευταία χρόνια της ζωής του Πρεβελάκι μας ενημερώνει ο κ. Στέργιος Μανουράς:
«Η κήρυξη του πολέμου το 1940, βρήκε το Γυμνασιάρχη σε αρκετά προχωρημένη ηλικία, η οποία όμως δεν στάθηκε εμπόδιο για να εκπληρώσει και πάλι το χρέος του στην πατρίδα. Αυτοεπιστρατεύθηκε εθελοντικά και πολέμησε από το Ρέθυμνο ή τον Άρδακτο τους ξένους εισβολείς, οπλισμένος με το όπλο και τα πυρομαχικά που έμαθε να χειρίζεται με επιτυχία δηλαδή την πέννα του και το μελάνι, σε μια σειρά από πύρινα άρθρα».
Η μαχητικότητα του Πρεβελάκι φαίνεται και από τους αγώνες του για να μην καταργηθεί το Νυκτερινό Σχολείο όπως μας ενημερώνει στην περίφημη ιστοσελίδα του «Ρεθεμνιώτικες Αναδρομές» ο καθηγητής φιλόλογος – θεολόγος κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκις. Εκεί στην ίδια ιστοσελίδα αναφέρονται λεπτομέρειες για την ίδρυση και λειτουργία του Γυμνασίου Αρρένων, που πρωτοστάτησε ο μεγάλος Ρεθεμνιώτης Δάσκαλος.
Αμέτρητα τα δημοσιεύματα
Τα δημοσιεύματα του Μιχαήλ Πρεβελάκι είναι πολλά. Σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται: Μελέτες, άρθρα, ομιλίες, νεκρολογίες, βιβλιοκρισίες που αναφέρονται σε θέματα ιστορικά λαογραφικά της Κρήτης και κυρίως του Νομού Ρεθύμνης. Είναι μια εξαιρετική πηγή πληροφοριών για τον ερευνητή της Κρητική ιστορίας ιδιαίτερα κατά τον μεσοπόλεμο.
Ευτυχώς για τα Κρητικά Γράμματα, ο Κώστας Γ. Τσικνάκης, φοιτητής τότε της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης είχε κάνει μια αποδελτίωση των Ρεθεμνιώτικων εφημερίδων της περιόδου 1900-1946, καθώς και των περιοδικών που κυκλοφορούσαν τότε κι έχουμε έναν πλήρη κατάλογο που υπάρχει στο τεύχος 35 του περιοδικού «Προμηθέας ο Πυρφόρος» Ιούλιος Σεπτέμβριος 1983 (σελ. 189-195). Κι ο ερευνητής μπορεί να διαβάσει όλα αυτά τα δημοσιεύματα με τον οδηγό την πολύτιμη αυτή εργασία του κ. Τσικνάκη.
Στο ίδιο τεύχος, υπάρχει και η πλήρης αναφορά στη ζωή και το έργο του Πρεβελάκι με την υπογραφή του Στέργιου Μανουρά, ένα εξαιρετικό κείμενο, πληρέστατο σε στοιχεία, απόλυτα τεκμηριωμένο και με παραπομπές πολύτιμες για τον αναγνώστη, που θα ήθελε να πληροφορηθεί κάτι περισσότερο για την μεγάλη αυτή προσωπικότητα.
Αποχαιρετισμός με όλες τις τιμές
Ο Μιχαήλ Πρεβελάκις πέθανε στις 21 Ιουλίου 1953, σε ηλικία 87 ετών και η κηδεία του έγινε με πάνδημη συμμετοχή. Ακόμα και οι αθηναϊκές εφημερίδες έγραψαν σχετικά.
Ήταν σπουδαίο το έργο του μεγάλου αυτού Ρεθεμνιώτη σοφού. Αλλά η σημαντικότερη κληρονομιά που μας άφησε, πέρα από το συγγραφικό του έργο, είναι και η πλειάδα των μαθητών του, που διακρίθηκαν σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ιεραρχίας φθάνοντας και στις ψηλότερες βαθμίδες της.
Αρκεί να σημειώσουμε ότι και οι Ακαδημαϊκοί Παντελής Πρεβελάκης και ο Μανούσος Μανούσακας υπήρξαν μαθητές του.
