Μνήμες από τα παλιά: Νάπολη – Πομπηία

Τον Νοέμβριο του 1999 συγκαλέσαμε διεθνές Συνέδριο, με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο Ωδείο και με θέμα τη Διάσωση και Ανάδειξη των Ιστορικών Κέντρων των πόλεων. Συμμετείχαν πολλοί ειδικοί τόσο από τη Δυτική Ευρώπη όσο και από την περίμετρο της Μεσογείου. Έτσι το Πρόγραμμά μας για την Παλιά μας Πόλη, το οποίο εισηγήθηκα, έγινε ευρύτερα γνωστό και κατά κάποιο τρόπο πρότυπο. Ο λόγος δεν είναι ότι εμείς είμαστε πιο έξυπνοι από τους Δυτικοευρωπαίους, αλλά ότι αυτοί προηγήθηκαν πολλές δεκαετίες στις επεμβάσεις στα Ιστορικά Κέντρα και δεν επωφελήθηκαν από μεταγενέστερα επιτεύγματα της Τεχνολογίας. Εμείς που επεμβήκαμε στην Παλιά μας Πόλη αρκετά μετά από αυτούς, ενσωματώσαμε περισσότερες τεχνικές δυνατότητες, χωριστικό σύστημα ομβρίων – λυμάτων, δίκτυο για Οπτικές Ίνες, δίκτυο για Καλωδιακή Τηλεόραση, δίκτυο ΔΕΗ, ΟΤΕ, Δημοτικό Φωτισμό κλπ.

Από τότε εντάθηκαν οι προσκλήσεις μου να μετάσχω σε Συνέδρια και να εισηγηθώ για τη Διάσωση και Ανάδειξη Ιστορικών Κέντρων, ιδίως σε πόλεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Λισαβώνα, Νεάπολη Ιταλίας, Τουλούζη, Μαραί Παρισιού, Πράγα, Λίμπουργκ Γερμανίας κλπ.

Πήγαμε στη Νάπολη με τη γυναίκα μου και εισηγήθηκα στο Συνέδριο και παρακολούθησα τις εργασίες του. Πρέπει να πω ότι οι Ιταλοί είναι αυθεντίες στα θέματα των αρχαιοτήτων και έμαθα πολλά πράγματα, όπως και σε δύο άλλα Συνέδρια στην Ιταλία. Είναι βέβαια πιο τολμηροί στις επεμβάσεις τους από μας και ιδιαίτερα στις χρήσεις των μνημείων. Από πολύ παλιότερα είχαν συνδέσει την Αρχαιολογία με τις Θετικές Επιστήμες με εκπληκτικά αποτελέσματα. Αλλά και η αρχαιοκαπηλία φαινόταν να ανθεί, γιατί καταγγελλόταν σε κάθε ευκαιρία.

Μια μέρα είχαμε ελεύθερο απόγευμα και αποφασίσαμε με τη γυναίκα μου να επισκεφθούμε την Πομπηία, που θάφτηκε στην ηφαιστειακή τέφρα του εκρηκτικού Βεζούβιου και καταστράφηκε. Ο σταθμός του τρένου, η Πομπηία απέχει πάνω από 20 χιλιόμετρα από τη Νάπολη, ήταν χαμηλά στην Παλιά Πόλη και πήραμε ένα ταξί να μας πάει εκεί. Αποδείχτηκε παράτολμη ιδέα. Οι δρόμοι της Παλιάς Πόλης ήταν στρωμένοι με κυβόλιθους και ο οδηγός έτρεχε με δαιμονιώδη ταχύτητα, που έκανε το ταξί να χοροπηδά σαν αγριοκάτσικο. Ανησυχούσαμε και ρώτησα υπαινικτικά τον οδηγό:

• Έχετε λάβει μέρος σε ράλι;

Εγέλασε ανοιχτόκαρδα.

• Κάθε μέρα παίρνω μέρος σε ράλι, είπε.

Αλλά στη συνέχεια άναψε κόκκινο φανάρι πενήντα μέτρα μπροστά. Περιμέναμε να ανακόψει ταχύτητα και να σταματήσει, αλλά αντίθετα αυτός πάτησε γκάζι και πέρασε το κόκκινο σαν σφαίρα. Τρομαριαστήκαμε και όταν αποκαταστάθηκε η αναπνοή μας τον ρώτησα:

• Γιατί δεν σταμάτησες στο κόκκινο φανάρι;
• Γιατί αυτός που έρχεται πίσω μας δεν περιμένει ότι θα σταματήσω και θα με χτυπήσει, απάντησε.

Δεν έμενε παρά να προσευχηθούμε να φτάσουμε ζωντανοί στον σταθμό.

Αλλά σε λίγο μπήκα στον πειρασμό και ρώτησα τον οδηγό:

• Έχετε πολλά Νοσοκομεία στη Νάπολη;

Εγέλασε πάλι πλατιά και απάντησε:

• Έχομε πολλά Νοσοκομεία και περισσότερα Νεκροταφεία.

Τότε στην προσευχή μας προσθέσαμε και τάματα.

Ωστόσο η επίσκεψη στην Πομπηία ήταν αλησμόνητη εμπειρία, σε συνδυασμό με την επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο που κάμαμε την επόμενη ημέρα.

Η Πομπηία ήταν αρχαία πόλη, πιθανώς από τον 9^ο αιώνα π.Χ., που άλλαξε πολλούς κυρίαρχους στη μακρά ιστορική διαδρομή της, διαπιστώνεται και ελληνική επίδραση, αλλά κατέληξε αυθεντική ρωμαϊκή. Η έκρηξη του Βεζούβιου τις 24 Αυγούστου του 79 μ. Χ., καθώς έγινε αιφνιδιαστικά, σκέπασε ολόκληρη την πόλη με ηφαιστειακά υλικά πάχους 6 – 7 μέτρων, ενώ το πυροκλαστικό κύμα και η ασφυξία σκότωσαν τους κατοίκους. Για αιώνες ήταν άγνωστη η θέση της, μέχρι τα τέλη του 16^ου αιώνα, όταν βρέθηκαν ίχνη της κατά τη διάνοιξη μιας υδρευτικής στοάς.

Στην Πομπηία άρχισε η ανασκαφή στα μέσα του 18^ου αιώνα. Καθώς η ζωή πάγωσε μέσα σε μια στιγμή, η έκρηξη βέβαια κράτησε δύο μέρες, διασώθηκαν αυθεντικές μαρτυρίες για τις ασχολίες των κατοίκων, την κοινωνική διαστρωμάτωση και γενικότερα όλες τις όψεις της ζωής. Όλα τα στοιχεία που ανακαλύφθηκαν και μπορούσαν να κλαπούν και να πουληθούν μεταφέρθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Στην Πομπηία έμειναν κυρίως τα σπίτια, ολόκληρος ο πολεοδομικός ιστός, από ταπεινές κατοικίες φτωχών μέχρι πολυτελείς βίλες πλούσιων, με αίθρια (atrium), αίθουσες συμποσίων, λουτρά κλπ., καθώς και πολυτελείς παλαίστρες, θέατρα κ.α.

Παντού δεσπόζουν πολύ ωραία μωσαϊκά και τοιχογραφίες με παραστάσεις από τη Μυθολογία, την ίδια ή αντίστοιχη της Ελληνικής, με την προστάτιδα της πόλης θεά Αφροδίτη, που ενέπνευσε και ουκ ολίγες ερωτικές σκηνές, πολλές από τις οποίες είναι ιδιαίτερα τολμηρές.

Από τα εκπληκτικότερα εκθέματα της πόλης είναι τα γύψινα εκμαγεία των ανθρώπων, που πέθαναν σκεπασμένοι από τέφρα. Το σώμα τους έλειωσε φυσικά, αλλά εν τω μεταξύ η τέφρα είχε στερεοποιηθεί και λειτούργησε ως καλούπι. Όταν οι ανασκαφείς συναντούσαν ένα κενό από ανθρώπινο σώμα, έχυναν μέσα αραιό διάλυμα γύψου και το γέμιζαν. Ο γύψος έπαιρνε ακριβώς το σχήμα που είχε ο άνθρωπος με όλα τα χαρακτηριστικά του. Παραθέτω μια φωτογραφία από ένα τέτοιο σώμα, καθώς και τη γενικότερη άποψη των σημερινών ερειπίων της Πομπηίας.

Από τα αναρίθμητα ευρήματα ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αρτοποιεία, που διατηρούν όλο τον εξοπλισμό και τις εγκαταστάσεις τους, ζωντανή τη διαδικασία παρασκευής του ψωμιού μέχρι και έτοιμα ψημένα ψωμιά.

Εξομολογούμαι ότι εζήλεψα τους Ιταλούς, όπως άλλη φορά τους Γερμανούς στο αναστηλωμένο Λίμπουργκ, όπου διατηρούν τους αδρούς δρύινους πάγκους της ψαραγοράς και τον όλο εξοπλισμό της που χρονολογείται από το 1300 μ. Χ. και έχουν μετατρέψει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο σε τεράστιο Super Market με υπόγειο γκαράζ διατηρώντας άψογα αναστηλωμένες τις εξωτερικές όψεις των πενήντα και πλέον παραδοσιακών σπιτιών που το αποτελούσαν. Και τους Δανούς στο Ιστορικό Κέντρο του Όλμποργκ και ένα πρώϊμο πρωτόγονο οικισμό, όπου διατηρούν προστατευμένες ακόμη και τις αλετρές από ένα οργωμένο χωράφι και ανασυγκροτημένο εικαστικά τον οικισμό.

Θα μπορέσουμε κάποτε κι εμείς να αξιοποιήσομε με τα δικά μας μέτρα τον πατρογονικό μας πλούτο όπως του αξίζει, ως στοιχείο του πολιτισμού μας, αρχαίου και σύγχρονου, αλλά και για να αποδώσει αυτά που μπορεί να αποδώσει; Την αισιοδοξία μου μετριάζουν πολλά γεγονότα, όπως π.χ. η χρήση του Προμαχώνα της Φορτέτζας (RIVELLINO) ως αποθήκης, αντί να αναστηλωθεί και να διασκευαστεί σε Συνεδριακό Κέντρο, όπως ζητά ο Δήμος.