Ο Ρεθεμνιώτης πρώην υπουργός Νίκος Σηφουνάκης, έτρεφε ιδιαίτερο θαυμασμό για τον Μίκη Θεοδωράκη. Από τους πρώτους μάλιστα είχε σπεύσει να εξασφαλίσει θέση στη συναυλία που δόθηκε στο Μιλάνο μόλις ξεκίνησε η δράση από Έλληνες τους εξωτερικού για την πτώση της χούντας.
Με τον καιρό κοινοί αντιφασιστικοί αγώνες τους έφεραν πιο κοντά.
Όταν ο κ. Σηφουνάκης ηγείτο του υπουργείου Αιγαίου δέχτηκε μια μέρα τηλεφώνημα από τον ίδιο τον Μίκη. Ήθελε την συνεργασία του για μια συναυλία στη Μακρόνησο.
Ρίγος συγκίνησης διαπέρασε τον υπουργό. Μόνο εκείνος που αγωνίστηκε σκληρά για την πτώση της χούντας πλάι σε άλλους κορυφαίους της Αντίστασης μπορεί να καταλάβει τα συναισθήματα αυτά.
Δέχτηκε χωρίς δεύτερη κουβέντα. Και το αποτέλεσμα δικαίωσε τον ίδιο για την ιστορική του αυτή απόφαση αλλά και ανέβασε το Μίκη στα ουράνια.
Οι δυσκολίες ήταν πολλές. Δεν ήταν απλό να οργανωθεί πολιτιστικό γεγονός σε ένα τόσο αφιλόξενο τόπο γεμάτο ερπετά και στοιχειωμένες μνήμες.
Η Ορχήστρα «Μίκη Θεοδωράκη» ανέλαβε το καλλιτεχνικό πρόγραμμα, το υπουργείο Αιγαίου τα λοιπά διαδικαστικά και την Παρασκευή 29 Αυγούστου του 2003, δόθηκε η πρώτη συναυλία γιατί ακολούθησαν άλλες δυο. Τόση ήταν η επιτυχία της πρώτης.
Χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλη την Ελλάδα και τις τρεις μέρες των εκδηλώσεων μνήμης (Παρασκευή 29, Σάββατο 30 και Κυριακή 31 Αυγούστου) αψηφώντας την ζέστη και την όποια ταλαιπωρία έφτασαν συγκλονισμένοι στη Μακρόνησο -τόπο μαρτυρίου και εξορίας χιλιάδων αγωνιστών στα δύσκολα για την Δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα χρόνια στην Ελλάδα- για να αποτίσουν φόρο τιμής.
Ιδιαίτερα συγκινητική και μεγάλη ήταν η προσέλευση και τις τρεις μέρες των εκδηλώσεων χιλιάδων ηλικιωμένων αγωνιστών που επιβίωσαν από το κολαστήριο της Μακρονήσου. Το ταξίδι μνήμης όμως στην Μακρόνησο, με την ευκαιρία των εκδηλώσεων, έκαναν παιδιά και εγγόνια παλιών κρατουμένων, αλλά και πλήθος κόσμου που με τον δικό του τρόπο έδωσε ένα ξεχωριστό παρόν στις απέριττες εκδηλώσεις μνήμης.
Οι συναυλίες με τον τίτλο «Αφιέρωμα στο Γιάννη Ρίτσο» περιελάμβαναν τα έργα «Επιτάφιος», «Ρωμιοσύνη», «Δεκαοκτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» που μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης με συντελεστές τους: Μαρία Σουλτάτου, Δημήτρη Μπάση, Γιάννη Μπέζο, Πασχάλη Θεοχαρίδη, Γιάννη Φέρτη, Κάτια Ιγερίνου και Θοδωρή Αντωνιάδη. Ακούστηκαν επίσης και τραγούδια από τον κύκλο της εξορίας που έγραψε ο Μίκης Θεοδωράκης στη Μακρόνησο και την Ικαρία, αλλά και δύο τραγούδια σε στίχους του Τάσου Λειβαδίτη, που υπήρξε επίσης δεσμώτης της Μακρονήσου, ενώ ιδιαίτερα συγκινητική ήταν η παρουσία το Σάββατο του Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος συνοδεύονταν από την σύζυγο του Μυρτώ και την κόρη του Μαργαρίτα.
Μηνύματα ενότητας
Ο υπουργός Αιγαίου Νίκος Σηφουνάκης, σε δηλώσεις του τότε, υπογράμμισε ότι «εκείνο που επιθυμεί όλος ο Ελληνικός λαός είναι να μην ξαναζήσουμε ποτέ διχασμό». Επίσης επεσήμανε ότι ήταν «μια συγκλονιστική εκδήλωση» και εξέφρασε την λύπη του διότι «δεν μπορέσαμε να ανταποκριθούμε στις χιλιάδες του κόσμου, από όλες τις γωνιές της Ελλάδας, που επιθυμούσαν να παρευρεθούν σε αυτές τις εκδηλώσεις μνήμης». Ο κ. Σηφουνάκης πρόσθεσε ότι «θέλω να υποσχεθώ πως σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση της Περιφέρειας, σύντομα θα μπορούμε να προχωρήσουμε στην καθιέρωση ίσως κάθε δύο χρόνια, μίας εκδήλωσης ιστορικής μνήμης για τους τόπους μαρτυρίου, διότι η μνήμη είναι η ιστορία μας».
Πάντως τις εκδηλώσεις μνήμης στη Μακρόνησο, μαζί με τους χιλιάδες πολίτες που προσήλθαν σε αυτές, τίμησαν με την παρουσία τους και εκπρόσωποι του Πολιτικού, του Ακαδημαϊκού κόσμου, άνθρωποι της Τέχνης και του Πολιτισμού, όπως οι υπουργοί Εξωτερικών Γιώργος Παπανδρέου, Εθνικής Άμυνας Γιάννος Παπαντωνίου, Εθνικής Οικονομίας Νίκος Χριστοδουλάκης, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Τάσος Γιαννίτσης, οι υφυπουργοί Υγείας Βασίλης Κοντογιαννόπουλος, Εσωτερικών Νίκος Μπίστης, Εργασίας Λευτέρης Τζιόλας, ο πρόεδρος του Συνασπισμού, Νίκος Κωνσταντόπουλος, οι βουλευτές Κώστας Λαλιώτης (ΠΑΣΟΚ), Αλέξανδρος Λυκουρέζος (Ν.Δ), Παναγιώτης Λαφαζάνης (ΣΥΝ), Ιωάννα Στεργίου (ΣΥΝ) οι ευρωβουλευτές Στρατής Κόρακας (Κ.Κ.Ε), Αλέκος Αλαβάνος (ΣΥΝ) κ.ά, ο Γρηγόρης Φαράκος, ο Μανώλης Γλέζος, οι καθηγητές Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Νίκος Μουζέλης, ο Γιώργος Νταλάρας, ο Νίκος Κούνδουρος κ.ά
Πνοή ζωής στα ερείπια
Από τα πιο περιεκτικά ρεπορτάζ που αναφέρονται στο κορυφαίο εκείνο πολιτιστικό γεγονός το παρακάτω που σταχυολογούμε από την εφημερίδα «Βήμα»:
«Πέτρες. Αγριόχορτα παντού και ερπετά. Άγρια, απόκρημνα βράχια στη θάλασσα. Ερείπια εδώ κι εκεί για να θυμίζουν μνήμες της Ελλάδας του ’45, του ’50 και του ’55. Ένα παρελθόν που μένει βαθιά χαραγμένο στο χώμα της Μακρονήσου. Εκεί επέστρεψε ο Μίκης Θεοδωράκης για να πραγματοποιήσει ένα όνειρο ζωής, τρεις συναυλίες στον άλλοτε τόπο εξορίας και μαρτυρίου.
Χιλιάδες άνθρωποι απ’ όλη την Ελλάδα αψήφησαν την ταλαιπωρία και τη ζέστη και έφθασαν συγκλονισμένοι στη Μακρόνησο την Παρασκευή. Οι περισσότεροι έζησαν κρατούμενοι επί χρόνια στο ξερονήσι. Παιδιά και εγγόνια κρατουμένων έκαναν επίσης το ταξίδι. «Ο παππούς μου ήταν φυλακισμένος εδώ και ήμουν περίεργος να δω αυτό το μέρος. Μου είχε πει ότι τους βασάνιζαν, ότι τους είχαν κλεισμένους σε σπίτια» λέει ο 22χρονος Νίκος που ταξίδεψε από την Πάτρα για να επισκεφθεί το αλλοτινό κολαστήριο. «Κατάγομαι κι εγώ από έναν τόπο εξορίας, τη Λήμνο, έπρεπε να έρθω να επισκεφθώ έναν χώρο όπου βασανίστηκαν συνάνθρωποί μας» λέει η 19χρονη K. Δύο ηλικιωμένοι αγκαλιάζονται μπροστά στις κάμερες, συναντιούνται για πρώτη φορά από τότε που ήταν συγκρατούμενοι στα χρόνια του Εμφυλίου. Ο υπουργός Αιγαίου κ. Νίκος Σηφουνάκης, ο οποίος είχε την πρωτοβουλία της εκδήλωσης και υποστήριξε τις συναυλίες, συγκινείται που βλέπει μια καλλιτεχνική πρωτοβουλία να εξελίσσεται σε πολιτικό γεγονός. «Δείχνει πόσο η μνήμη του κόσμου παραμένει ζωντανή. Χωρίς να υπάρχει καμία σκοπιμότητα, ο κόσμος επιθυμεί με την παρέλευση δεκαετιών να κρατήσει τις τραγικές εμπειρίες στη μνήμη του» λέει.
Στο λεωφορείο που μεταφέρει το πλήθος από την προβλήτα ως τον χώρο της συναυλίας ένας ηλικιωμένος δείχνει στους νεότερους τα ερείπια. Αριστερά ό,τι απέμεινε από τη βάση όπου είχε στηθεί το άγαλμα των βασιλέων Παύλου και Φρειδερίκης. Μπροστά, τα ερείπια του B’ Σώματος Παρουσιάσεως, όπου έφθαναν κατά χιλιάδες οι αντιφρονούντες. Πίσω από εκείνα τα χαλάσματα, όπως λέει, οι κρατούμενοι είχαν υποχρεωθεί να χτίσουν έναν «Παρθενώνα», σύμβολο της αναμόρφωσης των… παραστρατημένων πολιτών και στρατιωτών που εξορίστηκαν. «Γύρω στο ’60 η Μακρόνησος εγκαταλείφθηκε. Έσπασαν τότε τοίχους και κτίρια για να σβήσουν την ντροπή» λέει. Ένας επισκέπτης παραπονείται ότι σήμερα οι πολιτικοί παλεύουν να σβήσουν τη μνήμη. Επιμένει ότι οι διαχωριστικές γραμμές υπάρχουν και είναι βαθιές. «Είχα ένα επιπλέον εισιτήριο για τη συναυλία και δεν βρήκα κανέναν στην παρέα μου να το δώσω. Τους πιάνει σύγκρυο μόλις ακούν για Μακρόνησο». Στο ερειπωμένο κρατητήριο όπου έχει στηθεί η Λαϊκή Ορχήστρα «Μίκης Θεοδωράκης» ανεβαίνει ένας ηλικιωμένος, πρόεδρος της Πανελλήνιας Οργάνωσης Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης. Εκπροσωπεί 24 παραρτήματα ενώσεων στη Βόρεια και στην Κεντρική Ελλάδα και ταξίδεψε με πούλμαν από τη Θεσσαλονίκη με δεκάδες άλλα άτομα. Διαβάζει στο ημίφως. «Ήρθαμε να επισκεφθούμε αυτόν τον τόπο και να προσκυνήσουμε και να τιμήσουμε όλους εκείνους τους ανθρώπους που πλήρωσαν ακριβά το κόστος αυτής της παρανοϊκής, φασιστικής και αυταρχικής εξουσίας. Είναι προσκύνημα τιμής σε όλους αυτούς που υπέφεραν για να υπερασπίσουν τα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας, εδώ που φτερουγίζουν οι ψυχές που άφησαν την τελευταία πνοή τους» διαβάζει ο κ. Γ. Αναλυτής. Λίγο αργότερα, οι γνωστοί ήχοι από τον «Επιτάφιο», τη «Ρωμιοσύνη», τα «Δεκαοχτώ Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου κρατούν καθηλωμένους στη Μακρόνησο 3.000 επισκέπτες».
Λαϊκό προσκύνημα με πολλές σημασίες
«Το πιο σκληρό δεν είναι να πεθαίνεις για τις ιδέες σου, αλλά οι επόμενες γενιές να μη μάθουν ποτέ για τη θυσία σου…».
Ήταν ένα γεγονός -κάποιοι το αποκάλεσαν λαϊκό προσκύνημα- με πολλές σημασίες. Ήταν καλλιτεχνική εκδήλωση, πολιτική πράξη τιμής και συμφιλίωσης, που εντάχθηκε από τη στιγμή της σύλληψης της αρχικής ιδέας ως την τελική φάση της υλοποίησης, στο πλαίσιο της πολιτικής του Υπουργείου του Αρχιπελάγους για τη συντήρηση – διατήρηση της ιστορικής μνήμης.
Γράφει σχετικά και ο καλός συνάδελφος Στρατής Μπαλάσκας.
«Τέλος καλοκαιριού του 2003 ξανά στη Μακρόνησο. Όχι σαν προσκυνητής αλλά δημοσιογράφος για να καλύψω για λογαριασμό της «Ελευθεροτυπίας» τη μεγάλη συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη. Που επέστρεφε στον τόπο της εξορίας και των βασανιστηρίων του για τρεις συναυλίες (που τελικά έγιναν τέσσερις) οργανωμένες από το υπουργείο Αιγαίου και έναν «τρελό» βουλευτή Λέσβου που ήταν τότε υπουργός τον Νίκο Σηφουνάκη.
Με συγχωρείτε για την «παρένθεση» αλλά πρέπει να το πω. Κάποια πράγματα πρέπει επιτέλους να λέγονται. Με τον Νίκο Σηφουνάκη συνεργάστηκα χρόνια. Αρέσκονταν να τα καταφέρνει στα δύσκολα. Εκεί όπου άλλοι σταματούσαν εκείνος άρχιζε. Κι όταν εκείνος σταματούσε όλοι οι άλλοι απλά διαπίστωναν ότι είχαν σταματήσει από ώρα. Αυτή η τρέλα αποτέλεσε την κινητήρια δύναμη για να κάνει πολλά πράγματα. Δεν είναι της ώρας ούτε να τα πούμε, ούτε να μαλώσουμε για αυτά.
Ας μείνουμε στο ότι η τρέλα αυτή έφερε χιλιάδες Έλληνες στα χαλάσματα της Μακρονήσου να ακούσουν το Μίκη Θεοδωράκη και τις μουσικές του. Και σε απόδειξη των όσων είπα παραπάνω να σημειώσω ότι ο Σηφουνάκης είχε υποσχεθεί εκείνο το βράδυ πως σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση «σύντομα θα μπορούμε να προχωρήσουμε στην καθιέρωση ίσως κάθε δύο χρόνια, μίας εκδήλωσης ιστορικής μνήμης για τους τόπους μαρτυρίου, διότι η μνήμη είναι η ιστορία μας». Λίγους μήνες μετά τον διαδέχτηκε ο ανεκδιήγητος Αριστοτέλης Παυλίδης. Οι τόποι μνήνης ξεχάστηκαν. Ίσως γιατί έπρεπε (πρέπει ακόμα;) να ξεχαστούν».
Ανεξίτηλες μνήμες
Συγκινημένο ακούσαμε τον πρώην υπουργό κ. Νίκο Σηφουνάκη σε χθεσινή επικοινωνία μας.
«Θυμάμαι πάντα εκείνες τις συναυλίες, μας είπε που με δέσανε ακόμα περισσότερο με τον αθάνατο Μίκη. Τι να πρωτοαναφέρω; Πόσες μνήμες δεν ανταλλάξαμε την ημέρα της εκδήλωσης που τον συνόδευσα με πλοίο του λιμενικού στη Μακρόνησο. Επιστρέψαμε μετά στο Λαύριο και μας βρήκε το ξημέρωμα κουβεντιάζοντας, αφού καθίσαμε για δείπνο γύρω στις 3.
H ανταπόκριση του κοινού στις αναγγελθείσες συναυλίες του Μίκη Θεοδωράκη στη Μακρόνησο ήταν τόσο άμεση, που όλα τα εισιτήρια εξαντλήθηκαν μέσα στις πρώτες μέρες…
Αν κρίνουμε από τις συμπεριφορές των υπουργών κάθε φορά που καλούνται να διαχειριστούν προτάσεις ιστορικής σημασίας ο Νίκος Σηφουνάκης αποτελεί τον πολιτικό που μόνο έργο και δημιουργία χαρακτήρισε κάθε του θητεία.
Και είναι φυσικό να νοιώθουμε ακόμα μια φορά περήφανοι για Σηφουνάκη, για τον άξιο Ρεθεμνιώτη που συνδέεται το όνομά του με καινοτόμες δράσεις, όπως αυτές οι συναυλίες, όνειρο του μεγάλου Μίκη Θεοδωράκη, που χάρις στον συναγωνιστή του υπουργό δεν έμεινε ανεκπλήρωτο.
Σύνδεσε το όνομά του με μια κορυφαία στιγμή του πολιτιστικού γίγνεσθαι, πήρε το ρίσκο να ξαναζωντανέψει ένα τόπο που τα ερπετά μαρτυρούν ακόμα πόσο αφιλόξενος υπήρξε. Συνέβαλε στο να καθαγιαστεί με τη μουσική του Μίκη που κατάφερνε να κάνει τις μνήμες ιέρειες μουσικής μυσταγωγίας. Ο Νίκος Σηφουνάκης τόλμησε και κατάφερε να εκπληρώσει το όραμα ενός μεγάλου δημιουργού και μπαίνει και με αυτό επάξια στη χορεία των εκλεκτών της ιστορίας.
