Έναν τιτάνα των γραμμάτων, όπως ο Παντελής Πρεβελάκης δεν χρειάζεται να τον θυμόμαστε μόνο μέσα από τις πραγματείες των ειδικών, που ασχολήθηκαν με το έργο του. Είναι και οι μικρές λεπτομέρειες που συνθέτουν τον άνθρωπο. Είναι όσα υπάρχουν σκόρπια σε βιβλία και σε μνήμες ανθρώπων που τον έζησαν, έστω και για λίγο.
Κι όλα τούτα αποδεικνύουν περίτρανα ότι ο Παντελής Πρεβελάκης, εκτός από κορυφαίος συγγραφέας, ήταν κι ένας φλογερός Ρεθεμνιώτης.
Μικρές πινελιές, από τις αναφορές αυτές, θα αποτελέσουν το σημερινό μας αφιέρωμα, με αφορμή την επέτειο του θανάτου του. Αλλά πριν από τις μαρτυρίες θα πρέπει να δώσουμε ένα στοιχείο που απασχολεί καιρό τώρα τους Πανεπιστημιακούς. Πρόκειται για το έτος γέννησης του Πρεβελάκη.
Ποια είναι η πραγματικότητα
Σύμφωνα με το δημοτολόγιο Ρεθύμνου, ο Παντελής Πρεβελάκης φαίνεται να γεννήθηκε το 1909. Κι αυτό πιστεύουν και επιμένουν οι πανεπιστημιακοί μας δάσκαλοι.
Συμβαίνει όμως το εξής:
Κάποτε ο Πρεβελάκης, λίγους μήνες πριν συμπληρώσει τα συντάξιμα χρόνια του, ζήτησε από το Γιώργη Αγγελιδάκη να μεσολαβήσει στο δήμο για να γίνει μια μικρή αλλαγή στο έτος γέννησής του. Ήταν κάτι εντελώς απαραίτητο για το μέλλον ενός αξιόλογου νέου επιστήμονα, που χρειαζόταν μόνο λίγους μήνες για να έχει απολύτως τις προϋποθέσεις που θα του άνοιγαν ένα λαμπρό μέλλον στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Ο Πρεβελάκης, άνθρωπος με αρχές και συνείδηση, δεν θα ανεχόταν ποτέ να «χαντακώσουν» το μέλλον ενός νέου ανθρώπου με γραφειοκρατικές λεπτομέρειες τόσο επουσιώδεις, ενώ θα μπορούσε να βοηθήσει. Και τόλμησε την υπέρβαση. Το 1908 έγινε 1909, αλλά στη συνέχεια αποτέλεσε μόνιμο σημείο διαφωνίας Αγγελιδάκη και Πανεπιστημιακών ως προς το έτος γέννησης του Πρεβελάκη.
Επειδή ο γιατρός ποτέ δεν αφήνει ατεκμηρίωτους τους ισχυρισμούς του κατέφυγε πολύ πρόσφατα, στο 2ο Λύκειο, δίπλα στο σπίτι του και με την ευγενή και πρόθυμη συμβολή του διευθυντή, άλλωστε το σχολείο φέρει την ονομασία του μεγάλου συγγραφέα, βρέθηκε στο αρχείο το συγκεκριμένο στοιχείο στο μαθητολόγιο κι έτσι τεκμηριώνεται απολύτως ότι ο Παντελής Πρεβελάκης γεννήθηκε το 1908.
Πρόθυμος αρωγός
Ο μακαριστός ιδρυτής των «Ρ.Ν.» Γιάννης Χαλκιαδάκης, λάτρης του Πρεβελάκη, συνήθισε να μου λέει πόσο πρόθυμος ήταν πάντα ο μεγάλος μας συγγραφέας, σε ό,τι είχε σχέση με το Ρέθυμνο. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Πρεβελάκης, είχε στρέψει την προσοχή των «αθανάτων» στο πλούσιο έργο του Συνδέσμου Υπέρ Διαδόσεως Καλών Τεχνών, για τους σκοπούς του οποίου αρκετές φορές έκανε ο ίδιος δωρεές και μάλιστα είχε γράψει και έργα ειδικά για την Καλλιτεχνική Σκηνή.
Πρόθυμος αρωγός όμως βρέθηκε και στη μεγάλη επέτειο που έφερε το Ρέθυμνο στο καλλιτεχνικό επίκεντρο πανελλαδικά.
Τη χρονιά που θα τιμούσαν τα εκατό χρόνια της Αρκαδικής Εθελοθυσίας ο Γιάννης Χαλκιαδάκης συνόδευσε το δήμαρχο Βαγγέλη Δασκαλάκη, σε μια συνάντηση με τον Πρεβελάκη για να ζητηθεί η συνδρομή του στη διοργάνωση.
Έτσι γράφτηκε το «Ηφαίστειο» και μάλιστα ανέβηκε από το Εθνικό Θέατρο. Αυτό δεν ήταν καθόλου εύκολο από τη στιγμή που το κορυφαίο καλλιτεχνικό σχήμα είχε την εποπτεία ενός Μινωτή και μιας Παξινού. Κι όμως ο Πρεβελάκης το είχε ζητήσει και δεν ήταν εύκολο να του αρνηθούν. Έστω κι αν οι δυσκολίες ήταν τεράστιες για την εποχή και το Ρέθυμνο δεν είχε ούτε και τότε την κατάλληλη αίθουσα.
Ανησυχούσε για τον Πλωρίτη
Αυτό που έκανε εντύπωση στον αείμνηστο εκδότη μας, ήταν μια σχετική ανασφάλεια που διέκρινε στον Παντελή Πρεβελάκη, όταν πληροφορήθηκε ότι για την παγκόσμια πρώτη του έργου θα κατέβαινε στο Ρέθυμνο και ο Μάριος Πλωρίτης.
«Γιατί σε ακούω ντουσουντισμένο Παντελή;» τον είχε ρωτήσει ο Χαλκιαδάκης, όταν ο Πρεβελάκης του τηλεφώνησε για να σιγουρευτεί αν θα ερχόταν τελικά ο Πλωρίτης…
«Ξέρεις …άκουσα πως αυτός «σφάζει» με το βαμβάκι…» του είπε με αρκετό δισταγμό ο Πρεβελάκης.
Και ο αξέχαστος εκδότης και δημοσιογράφος με το γνωστό πειρακτικό του ύφος, βιάστηκε να τον διαβεβαιώσει.
«Τα δικά σου έργα Παντελή ούτε με το βαμβάκι αλλά ούτε και με το κρητικό γιαταγάνι μπορεί να τα σφάξει κανείς…».
Και είχε δίκιο, καθώς δεν είναι τυχαίο, που κοτζάμ Καζαντζάκης, κάπου στα 400 γράμματα, αναφέρει «μακάρι Παντελή μου να μπορούσα να σε φτάσω…».
Αξίζει επίσης να τονιστεί ότι ο Πρεβελάκης είχε δώσει την άδεια να παιχτεί το «Ηφαίστειο» μόνο στο Ρέθυμνο. Κι αυτό σημαίνει πολλά.
Ήταν τόσο ανθρώπινος
Μικρές αλλά χαρακτηριστικές λεπτομέρειες που σκιαγραφούν τον άνθρωπο Πρεβελάκη, μας δίνει και ο γνωστός σ. εκπαιδευτικός και συγγραφέας κ. Σταύρος Βογιατζής:
Αναφέρει στο βιβλίο του τα «Πηγιανά» που σας συνιστούμε να το διαβάσετε:
«Στο διάστημα που ο Παντελής Πρεβελάκης, βρισκόταν στο Ρέθυμνο για το έργο του, είχε έρθει ένα απόγευμα να μας επισκεφθεί στην Πηγή. Τον συνόδευαν ο νομάρχης, οι γιατροί Ε. Χαλκιαδάκης και Γ. Αγγελιδάκης, ο δικηγόρος Γ. Παπαδάκης και πολλοί άλλοι. Κάθισαν κάτω από τη μουρνέ στο καφενείο του Μαϊνωλά. Μαζεύτηκε στην πλατεία όλο το χωριό σχεδόν.
Ο Πρεβελάκης άρχισε να διηγείται τις παιδικές του αναμνήσεις:
– «Θυμούμαι» έλεγε, «ότι η θεία μου η Ρουσάκη μου ‘πλυνε ένα σταφύλι και κάθιζα εκεί κάτω σε κάτι πέτρες που υπήρχαν και τότρωγα».
Οι πέτρες που έδειχνε με το χέρι του βρίσκονται εκεί που βρίσκεται σήμερα το Κέντρο Εξυπηρέτησης Πολιτών. Κάποια στιγμή στράφηκε προς το γιατρό Ελευθέριο Χαλκιαδάκη και του ‘πε:
– Θυμάσαι Λευτέρη που πηγαίναμε εδώ, πιο πάνω, και παίζαμε κι εσείς όλο με νικούσατε, γιατί ήμουν και μικρότερος και μετά με κοροϊδεύατε;
Ο συμβολισμός με τον κουτσό
Αυτό που έχει ξεχωριστή σημασία είναι ότι στο βιβλίο του «Ο ήλιος του θανάτου» ο Παντελής Πρεβελάκης, κάνει αναφορά στο Γρηγόρη τον κουτσό, που ήταν ο πατέρας του εκλεκτού συμπολίτη κ. Σταύρου Βογιατζή.
Κι εκείνο το απόγευμα όταν έμαθε, από τον Αγγελιδάκη, ότι είχε μπροστά του το γιο ενός από τους ήρωες του βιβλίου του, έσπευσε να του πει σφίγγοντάς του το χέρι:
«Παιδί μου Σταύρο, όταν γράφω στο βιβλίο μου για τον πατέρα σου και τον αποκαλώ «κουτσό», εννοώ όλους τους Έλληνες που έτρεξαν πρόθυμοι και γεμάτοι πατριωτικό ενθουσιασμό να υπηρετήσουν την πατρίδα και ψείριασαν, πείνασαν, δίψασαν, κακοπάθησαν, πετσοκόφτηκαν, πολλοί άφησαν τα κόκαλά τους εκεί και η πατρίδα τους έδωσε ένα χάλκινο μετάλλιο και μια μικρή σύνταξη «Θέλω να πω μ’ αυτό ότι η πατρίδα δεν έπραξε το καθήκον της, όπως έπρεπε…».
Μια σημαντική μαρτυρία
Από διάφορες μαρτυρίες που είχα συλλέξει με στοιχεία, γύρω από τον Πρεβελάκη, ανθρώπων που έχουν μνήμες από αυτόν ξεχωρίζω αυτή του σημαντικού συγγραφέα κ. Μαρίνου Γαλανάκη (Αρκάδιου Πηγαίου) που η τοπική ιστορία του οφείλει, αλλά ποτέ δεν είναι αργά για την αναγνώριση. Μου είχε πει κάποτε:
«Με την ευκαιρία που ο Πρεβελάκης θα ερχόταν στην Πηγή, όταν είχε κατέβει στο Ρέθυμνο για το «Ηφαίστειο», είχαμε αποφασίσει στην Πηγή να τον τιμήσουμε και να τον ανακηρύξουμε επίτιμο δημότη. Ετοιμάσαμε λοιπόν το κείμενο, μια καδραρισμένη φωτογραφία του Ελευθερίου Βενιζέλου, που μιλούσε από ένα μπαλκόνι με ξύλινα κάγκελα κι είπαμε ένας μαθητής να του προσφέρει κι ένα ζευγάρι περιστέρια.
Έτσι κι έγινε Μαζεύτηκε στην Καμάρα, στην είσοδο του χωριού δηλαδή, όλος ο κόσμος, κάθε πνευματικού και οικονομικού διαστρώματος. Ο Πρεβελάκης συγκινήθηκε με όλα αυτά. Κι όταν ο μαθητής, δυστυχώς πέθανε νέος αυτό το παιδί του έδωσε τα περιστέρια, ο μεγάλος μας συγγραφέας του είπε «είναι σύμβολα ειρήνης και σαν σύμβολα πρέπει να είναι ελεύθερα». Έτσι είπε κι άφησε να πετάξουν…
Αργότερα κάνοντας περίπατο στο χωριό πήγαμε και στο σπίτι που ο κορυφαίος των Γραμμάτων, περνούσε τα παιδικά του χρόνια. Αυτό το σπίτι από τότε, το 1966, αντιμετώπιζε προβλήματα λόγω παλαιότητας. Ήταν μαζί μας και ο τότε νομάρχης Καμπάνης όταν αρχίσαμε να τα συζητούμε όλα αυτά. Και μόνος του προσφέρθηκε να συμβάλει, ώστε να δοθεί ένα άλλο σπίτι στον ιδιοκτήτη Μαϊνωλά, και κείνο που βρισκόμαστε να αναπαλαιωθεί και να γίνει μουσείο «Πρεβελάκη». Εμείς ενθουσιαστήκαμε όλοι που το ακούσαμε. Μια βδομάδα μετά όμως ο νομάρχης δεν θυμόταν από όσα είχε πει τίποτα. Ακούς; Απολύτως τίποτα…».
Μια ανεκτίμητη προσφορά
Είναι κι άλλοι πολλοί που έχουν καταθέσει μικρές αλλά σημαντικές λεπτομέρειες από τη ζωή και το έργο του Παντελή Πρεβελάκη. Μου έλεγε χαρακτηριστικά ο αξέχαστος Μανόλης Βογιατζάκης, πως ο μεγάλος συγγραφέας διακρινόταν τόσο για τη σεμνότητά του, ώστε κάποτε παρακολουθούσε πρεμιέρα έργου του από τη γαλαρία του θεάτρου, για να μην τραβήξει τα βλέμματα του κόσμου πάνω του.
Στο σημείο αυτό οφείλουμε μια μνημόσυνη αναφορά και στον αξέχαστο και πολύτιμο Μανό Αστρινό, τον άνθρωπο που έχει διασώσει τόσα πολλά από το παλιό Ρέθυμνο. Μια από τις πιο σημαντικές καταγραφές είναι η φωνή του Παντελή Πρεβελάκη και στα δύο μηνύματα που είχε στείλει με την ευκαιρία τιμητικών εκδηλώσεων στο πρόσωπό του. Αν έλειπε ο αξέχαστος συμπολίτης που κράτησε την ιστορία του τόπου μας σε ένα μνημειώδες μουσειακό υλικό, δεν θα είχαν μαγνητοφωνηθεί τα μηνύματα, με άπειρες δυσκολίες, αφού τότε δεν υπήρχε η σημερινή τεχνική υποστήριξη στις περιπτώσεις αυτές. Με το δικό του μόχθο και χάρις στο ευλογημένο του αυτό «μεράκι» έχουμε κι εμείς στο αρχείο μας τα πολύτιμα αυτά ακουστικά ντοκουμέντα και ακούμε σήμερα τη φωνή του μεγάλου μας Παντελή Πρεβελάκη.
