Πολύ καλή η νέα δράση του Δήμου Αμαρίου για καταγραφή, ψηφιοποίηση και προβολή του ιστορικού, πολιτιστικού, λαογραφικού και φυσικού ενδιαφέροντος μνημείων του Δήμου. Για τον Άι-Γιάννη προτείνουμε:
1.Να καταχωρηθεί και να γίνει σηματοδοτημένο, τουριστικό, παραποτάμιο, πεζοπόρο ή και ποδηλατόδρομο μονοπάτι, από Πετροχώρι – φαράγγι Πλατύ ποταμού – γέφυρα Μανουρά και νερόμυλος – κάτω φαράγγι – Αγία Γαλήνη. Σε πρώτη φάση μπορεί να γίνει άμεσα έως το κάτω φαράγγι που ο αγροτικός χωματόδρομος είναι έτοιμος σ’ όλη τη διαδρομή και χρειάζεται απλώς σηματοδότηση. Είναι δύο απείρου φυσικού κάλλους και αγριότητας φαράγγια με πλούσια και ιδιαίτερη χλωρίδα και πανίδα.
2.Να ανακαινισθεί και να συντηρηθεί με παρέμβαση του Δήμου η γέφυρα Μανουρά η οποία κινδυνεύει, με αίτηση κονδυλίων από το Υπουργείο πολιτισμού και να καταχωρηθεί στους τουριστικούς χάρτες για να είναι επισκέψιμη τουριστικά, όπως και ο παραπλήσιος καλά διατηρημένος νερόμυλος.
3.Να γίνει πίστα κάθετης αναρρίχησης στο φαράγγι κάτω από το Πετροχώρι, ή στο κάτω φαράγγι. Να προβληθεί τουριστικά για τον αθλητικό τουρισμό. Χωματόδρομος ήδη υπάρχει στα αντίστοιχα σημεία.
- Να καταχωρηθεί η γέφυρα του Ξιφέ ποταμού, ως σημείο ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.
- Να επισημανθούν τα ιστορικά –αρχαιολογικά μνημεία του χωριού, όπως:
α) Τα ερείπια της μινωικής έπαυλης «Καρτσάλη).
β)Τα βυζαντινά μνημεία, εκκλησία Αγίου Ιωάννου Προδρόμου(νεκροταφείο), με αγιογραφίες του 13ου μ.Χ. αιώνα και το εξωκλήσι, με ερείπια των πρωτοχριστιανικών αιώνων, Αγία Σοφία και των θυγατέρων της.
6.Το χωριό Άι-Γιάννης να ανακηρυχθεί ιστορικός, παραδοσιακός επισκέψιμος οικισμός γιατί έχει παλαιά παραδοσιακά διατηρητέα σπίτια με οντάδες και φάμπρικες από την Τουρκοκρατία, λόγω του ότι δεν καταστράφηκαν από τους Γερμανούς όπως:
α)Το παλαιότερο διώροφο σπίτι του χωριού, με παραδοσιακό οντά, του πρωτονοικοκύρη της Αμπαδιάς τότε, Ιωάννη Εμμ. Καλογεράκη (Καλογερογιάννη 1832-1904) με χρονολόγηση κατασκευής στο οικόσημο 1865. Το σπίτι αυτό ήταν το κρησφύγετο αρκετό καιρό των πλέον καταζητούμενων προσώπων στην Κρήτη τη Γερμανοκατοχή, της γυναίκας του Οπλαρχηγού Μ. Μπαντουβά και του έφηβου γιού του.
β) Η παραδοσιακή οικία με οντά του Γεωργίου Ιακ. Μαριδάκη με μεγάλη, κυκλική, αψοειδή, παραδοσιακή με πελέκια, σιδερένια αυλόπορτα, φρουριακού τύπου, με χρονολογία στο οικόσημο 1894.
γ) Το παραδοσιακό αρχοντόσπιτο με οντά, του μεγαλονοικοκύρη του χωριού τότε, Νικολάου Τ. Καπαρού (Μασόνου).
δ)Το ιστορικό παραδοσιακό σπίτι του Στυλιανού Ν. Καλογεράκη, με κυκλική αψοειδή πόρτα από πελέκια και οντά με πρωτότυπη και ιδιαίτερη σύμφωνα με τους ειδικούς, οροφή. Αποτελείται από χειροποίητες τάβλες και δοκάρια με χρονολογία στο οικόσημο 1897.
Ο οντάς του σπιτιού ήταν το Δημαρχείο και το γραφείο συνεδριάσεων του δήμου Κουρητών το (1907-1911). Διασώζεται ακόμα το πεντάμετρο ξύλινο κοντάρι της σημαίας της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και σφραγίδα του Δήμου.
Στον οντά αυτό συντάχθηκε και ψηφίστηκε ψήφισμα με το οποίο το δημοτικό συμβούλιο κηρύσσει την πλήρη ανεξαρτησία της Κρήτης και ζητά την ένωση της με τη μητέρα Ελλάδα.
Στο οίκημα αυτό την Γερμανοκατοχή:
– Φιλοξενήθηκε μεταμφιεσμένος με κρητική ενδυμασία, ο Λοχαγός Π. Φέρμορ, επικεφαλής της απαγωγής του Στρατηγού Κράιπε.
– Έφαγε μεταμφιεσμένος με κρητικά ρούχα, ο αρχηγός της αντικατασκοπίας Κρήτης Ταγματάρχης Τομ Ντανμπάμπιν.
– Κρυβόταν στον οντά του η καταζητούμενη Νίτσα Ξέκαλου και ο αδελφός της από το Γερακάρι.
-Έφεραν τον αγωνιστή της Αντίστασης, Μανώλη Ντισπυράκη (Μινωταυράκι), μετά τη διαφυγή του από του Γερμανούς κάτω από το Άνω Μέρος.
– Έγινε διανομή παρτίδας όπλων, σε αντιστασιακούς, από τον Μανώλη Παπαδογιάννη, Ζωιδαντώνη και Καλογεράκη Στυλιανό.
– Έγιναν έρευνες των Γερμανών αναζητώντας τον ιδιοκτήτη του.
ε)Η παραδοσιακή οικία με οντά, του Μιχαήλ Ι. Καλογεράκη (Καράκαλος) με χρονολογία στο οικόσημο 1902.
ζ)Η παλαιά παραδοσιακή οικία με οντά του τ. Υπουργού Μ. Παπαδογιάννη, η οποία ήταν για ένα διάστημα στρατηγείο της αντίστασης και στο οποίο φιλοξενήθηκαν Άγγλοι κατάσκοποι και αντιστασιακοί.
η) Το ξεροπέτρινο σπιτάκι του Ζωϊδάκη Μιχάλη (Περδίκι) απέναντι από τον Άι-Γιάννη, το οποίο πρέπει να αναστηλωθεί γιατί ήταν σημείο αναφοράς των Άγγλων κατασκόπων, των ανταρτών και των αντιστασιακών. Φιλοξενήθηκε και εκεί για ένα διάστημα, η Μπαντουβού και ο γιός της, όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Μ. Μπαντουβάς στα απομνημονεύματά του. Είχε προδοθεί ο ρόλος του στους Γερμανούς οι οποίοι με μανία το αναζητούσαν και τελικά δεν έμαθαν ποτέ πού ήταν, αν και γνώριζαν ότι ήταν βόρεια του χωριού. Αναφέρεται σε αρκετά από τα απομνημονεύματα των βετεράνων της αντίστασης και των Άγγλων κατασκόπων.
θ)Τρεις παραδοσιακές φάμπρικες- ελαιοτριβεία με αρκετούς από τους μηχανισμούς τους, που μπορούν να ανακαινισθούν:
- i) Η φάμπρικα του Ιωάννη Εμμ. Καλογεράκη (Καλογερογιάννη), με τον βίντζη, την τότε στρώση αλέσματος και την πρέσα έκθλιψης.
- ii) H φάμπρικα του Νικολάου Τ. Καπαρού (Μασόνου) με αρκετά από τα όργανα λειτουργίας της.
iii) Η φάμπρικα του Ελευθερίου Ιακ. Μαριδάκη, με τους παλαιούς μηχανισμούς της.
- iv) Το χαρκιδιό του Μαν. Φωτάκη με τα σύνεργά του, ως ενθύμιση επαγγελμάτων μιας άλλης εποχής.
Σε κάθε ένα απ’ αυτά τα σημεία και τους χώρους, μπορεί εξωτερικά να τοποθετηθεί ενημερωτική πινακίδα στα Ελληνικά και Αγγλικά για να ενημερώνονται οι διερχόμενοι επισκέπτες για τα χαρακτηριστικά και την ιστορικότητα τους και να επισημανθούν στον ψηφιοποιημένο χάρτη του Δήμου, για την προσέλκυση αντίστοιχου ενδιαφέροντος επισκεπτών στα χωριά του Δήμου.
