Ένα καλαίσθητο, πληροφοριακό φυλλάδιο, εξέδωσε η Ιερά Μητρόπολις Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων αναφορικά με τον ιστορικό ναό του Αγίου Νικολάου, που βρίσκεται στο Βάτο του δήμου Αγίου Βασιλείου, με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα.
Το φυλλάδιο (Εκτύπωση «Γραφοτεχνική Κρήτης ΑΕΕ») περιέχει κείμενα από την Αρχαιολόγο της 28ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, Πετρούλα Βαρθαλίτου και φωτογραφικό υλικό από το αρχείο της Εφορείας, ενώ την σχεδιαστική απεικόνιση έχει κάνει η σχεδιάστρια της Εφορείας Κλαίρη Μαραγκάκη.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στα νότια του οικισμού του Βάτου. Είναι μια μονόχωρη, θολοσκέπαστη εκκλησία, στην οποία διακρίνονται δύο οικοδομικές φάσεις. Ο αρχικός ναός ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες που χρονολογούνται στο β’ μισό του 14ου αιώνα και η είσοδός του βρισκόταν στη δυτική πλευρά. Με τη μεταγενέστερη όμως επέκτασή του στα τέλη του 19ου αιώνα, κατεδαφίστηκε ο δυτικός τοίχος και διανοίχτηκε ορθογωνικό θύρωμα και παράθυρο στη νότια πλευρά, με αποτέλεσμα να έχουν καταστραφεί οι τοιχογραφίες στα σημεία αυτά.
Όπως αναφέρεται στο φυλλάδιο, ο άγνωστος καλλιτέχνης που τοιχογράφησε το ναό, ακολούθησε το σύνηθες για την εποχή εικονογραφικό πρόγραμμα. Για το χώρο του Ιερού Βήματος επιλέχτηκαν θέματα από τον Λειτουργικό κύκλο. Η παράσταση της Δέησης, δηλαδή του Παντοκράτορα, δορυφορούμενου από την Παναγία και τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, δεσπόζει στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας. Γύρω της διατάσσονται οι παραστάσεις της Φιλοξενίας του Αβραάμ, του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, καθώς και των ιεραρχών και διακόνων που τελούν τη Θεία Λειτουργία γύρω από την παράσταση του Μελισμού του Χριστού. Στο ανώτερο τμήμα των τοίχων του ναού έχουν απεικονιστεί σκηνές από τη ζωή του Χριστού και της Παναγίας. Τα Εισόδια της Θεοτόκου, η Γέννηση του Χριστού, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, η Έγερση του Λαζάρου, η Είσοδος στα Ιεροσόλυμα, η Μεταμόρφωση, ο Μυστικός Δείπνος, η Προδοσία, η Σταύρωση, το Χαίρε των Μυροφόρων, ο Λίθος και η Ανάληψη. Στο κατώτερο τμήμα των τοίχων έχουν διασωθεί: Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, από την παράσταση της Δέησης, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και δίπλα του ο τιμώμενος Άγιος Νικόλαος, στον οποίο ο Χριστός και η Παναγία αποδίδουν τα σύμβολα της ιεροσύνης του, δηλαδή το Ευαγγέλιο και το Ωμοφόριο. Απεικονίζονται επίσης οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη, ο Άγιος Αντώνιος, οι έφιπποι Άγιοι Γεώργιος, Δημήτριος και Θεόδωρος, καθώς και αδιάγνωστες Αγίες.
Στις περισσότερες από τις παραστάσεις διαπιστώνονται σποραδικές επιζωγραφίσεις, οι οποίες σύμφωνα με μαρτυρίες πραγματοποιήθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα, για να καλυφθούν οι φθορές της ζωγραφικής επιφάνειας. Το έτος 2013 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες συντήρησης του διακόσμου από την 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, με την οικονομική υποστήριξη των κατοίκων του Βάτου.
Σύμφωνα με το πληροφοριακό κείμενο του φυλλαδίου, ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ως προς την εικονογραφία του, καθώς εκτός των λειτουργικών, χριστολογικών και αγιολογικών σκηνών, διασώζονται 10 παραστάσεις από το βίο και τα θαύματα του Αγίου Νικολάου. Ο εικονογραφικός κύκλος του Αγίου καταλαμβάνει τη μεσαία ζώνη των πλάγιων τοίχων και ξεκινά από τη νότια πλευρά του κυρίως ναού, με τη Γέννησή του.
Ακολουθεί η παράσταση στην οποία απεικονίζεται ο Άγιος ως μαθητής να οδηγείται από μια γυναικεία μορφή στο σχολείο. Στη συνέχεια αναγνωρίζεται ένα από τα θαλασσινά θαύματα του Αγίου, όπου χάρη στην προσευχή του διασώζονται οι επιβαίνοντες στο πλοιάριο που ταξιδεύει στη φουρτουνιασμένη θάλασσα. Ακολουθούν σκηνές από την ιστορία των Στρατηγών. Συγκεκριμένα, απεικονίζεται το Ενύπνιον του Μεγάλου Κωνσταντίνου και δίπλα το Ενύπνιο του έπαρχου Αβλάβιου. Σύμφωνα με τη σχετική διήγηση στο συναξάρι του μηνός Δεκεμβρίου, ο Άγιος Νικόλαος εμφανίστηκε στο όνειρο των δύο ανδρών για να τους φανερώσει την αθωότητα των άδικα κατηγορηθέντων αξιωματικών του βυζαντινού στρατού, οι οποίοι είχαν καταδικαστεί σε θάνατο.
Σκηνές από θαύματα του Αγίου συνεχίζονται στη μεσαία ζώνη του βόρειου τοίχου του ναού, με τις παραστάσεις των τριών στρατηγών στη φυλακή και τη σωτηρία των αδίκως καταδικασθέντων ανδρών, χάρη στη θαυματουργή επέμβαση του Αγίου Νικολάου. Από τα θαύματα του Αγίου απεικονίζεται τέλος, η προικοδότηση των τριών θυγατέρων. Σύμφωνα με την παράδοση ο Άγιος άφησε, χωρίς να γίνει αντιληπτός, αρκετό χρυσάφι στο σπίτι του άλλοτε πλούσιου πατέρα που σκέφτηκε να εκπορνεύσει τις κόρες του, για να μπορεί να τις προικίσει και να τις παντρέψει.
Τέλος, στα βορειανατολικά, κοντά στο χώρο του ιερού βήματος απεικονίζονται δύο χειροτονίες. Η χειροτονία του Αγίου ως Επισκόπου και η χειροτονία του Αγίου ως Διακόνου.
