Η οδοντιατρική ήταν μια επιστήμη που προσέλκυσε αρκετές συμπολίτισσες. Όταν θα κάνουμε το αφιέρωμα για τους οδοντογιατρούς θα τις γνωρίσετε μία προς μία.
Στη Μικροβιολογία όμως πρέπει να είχε την πρωτιά η Έλλη Βότζη. Αυτό μου δείχνουν τα στοιχεία που έχω στη διάθεσή μου. Και είναι πρόθυμη να δεχτώ όποια αντίρρηση έχει κάποιος αρκεί να την τεκμηριώνει.
Συνεχίζοντας το αφιέρωμά μας στους γιατρούς που άφησαν έντονα ίχνη στο πέρασμά τους δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την υπέροχη αυτή γυναίκα που σήμαινε τα πάντα για πολλούς από εμάς.
Η Έλλη Βότζη γεννήθηκε στο Ρέθυμνο. Ήταν από πολύ φτωχή αλλά και περήφανη οικογένεια. Προχωρούσε στο σχολείο, επιμελής πάντα, ενώ διακρινόταν για το ήθος και την ευγένειά της. Κάποιος άρχοντας και στην καρδιά συμπολίτης, από τους πλέον σεβαστούς, πρόσεξε την έφεση της Έλλης στα γράμματα και δεσμεύτηκε στην οικογένειά της να σπουδάσει το κορίτσι τους.
Η νεαρή κοπέλα πετάει στα σύννεφα. Ήθελε πολύ να σπουδάσει. Εκεί στην Αθήνα φροντίζει να μη χάνει χρόνο από τις σπουδές. Οι καιροί είναι δύσκολοι.
Η Κατίνα Σηφακάκη, σε ανύποπτο χρόνο, μας είπε πως τη θυμόταν σε μια αποστολή στη διάρκεια της Αντίστασης. Μάταια περίμενα να διασταυρώσω την πληροφορία αυτή και από άλλες πηγές. Όσο για την Έλλη, δεν μιλούσε για την ίδια όταν έπρεπε. Θα μου έλεγε για την όποια της ηρωική πράξη;
Μια μέρα όμως όταν την είχα πιέσει αρκετά μου είπε με θυμό: «Δεν υπήρξε φοιτητής να μη βοηθά την πατρίδα του …Γιατί να πάρουμε όλοι περγαμηνές; Για ένα στοιχειώδες καθήκον;».
Έτσι απόλυτη ήταν πάντα. Θεωρούσε αυτονόητη κάθε προσφορά κι έκανε τόσες πολλές στον τόπο της χωρίς ποτέ να αναφερθεί σ’ αυτές.
Μια υποδειγματική επιστήμων
Κατεβαίνει στο Ρέθυμνο με την ειδικότητα της Μικροβιολόγου και θέτει σε εφαρμογή όσες σύγχρονες μεθόδους είχε διδαχθεί, ανοικτή πάντα σε κάθε καινοτόμο δράση. Καθιερώνει την υποχρεωτική εξέταση για ομάδα αίματος, γίνεται απόστολος για την ανάγκη δημιουργίας σταθμού αιμοδοσίας, προσπαθεί με την στενή συνεργασία των διοικητών Συντάγματος και Σχολής Χωροφυλακής να έχει μια σταθερή ποσότητα αίματος για τις ανάγκες του Νοσοκομείου. Αυτός ο Σταθμός Αιμοδοσίας γίνεται σκοπός ζωής. Και τον οργανώνει με τον καλύτερο τρόπο.
Το πράσινο μετά ήταν η μεγάλη της αδυναμία. Εκεί πια μου έκανε σεμινάριο για να ξεκινήσω σταυροφορία μέσα από τις στήλες της εφημερίδας.
Ο κ. Λεωνίδας Καούνης μου έλεγε χθες το πρωί, ότι το δέντρο που βρίσκεται στην πλατεία Τεσσάρων Μαρτύρων και δίνει σκιά στο κιόσκι του δήμου, ήταν δώρο στην πόλη, από το Σύλλογο Φίλων του Πρασίνου και το είχε φέρει η Έλλη από το εξωτερικό με δικές της δαπάνες.
Μόλις έβλεπε μια γωνιά ανθισμένη η αξέχαστη φίλη έκανε σαν παιδί. Ονειρευόταν μικρές αλτάνες εκεί στα στενά της πόλης, στις πλατείες.
Όταν ο Γιάννης Χαλκιαδάκης την κάλεσε να γίνει μέλος στην επιτροπή κρίσης για το ωραιότερο μπαλκόνι η Έλλη Βότζη ενθουσιάστηκε.
«Να μια ωραία αφορμή να γίνουν τα μπαλκόνια ομορφότερα και η πόλη πιο ανθρώπινη» μου είπε με ενθουσιασμό.
Λάτρευε τη φύση και πολλές φορές με το αυτοκίνητο, καθώς οδηγούσε περίφημα, έκανε τις εξορμήσεις της. Το ιατρείο της στην οδό Γερακάρη ήταν κέντρο διερχομένων. Η Έλλη είχε ταυτίσει την επιστήμη της με το όνομά της και ο κόσμος συνέρεε, γιατί έδινε και μια εικόνα σιγουριάς στον ασθενή ή μια ανάσα ελπίδας αν κάτι χρειαζόταν περαιτέρω έρευνα. Όσο για τους αναξιοπαθούντες έφευγαν με το αποτέλεσμα της εξέτασης, γεμάτοι ευγνωμοσύνη για τη γενναιοδωρία της Έλλης.
Ένας πλούσιος κόσμος
Σου έδινε την εντύπωση μιας ανεξάρτητης ανέμελης γυναίκας, όπως την έβλεπες, πάντα κομψή, χωρίς να είναι επιτηδευμένη στο ντύσιμό της, πάντα φροντισμένη, με την έμφυτη αρχοντιά της να κυριαρχεί και να γοητεύει.
Ποιος να φανταζόταν ότι πίσω από την ανέμελη αυτή εμφάνιση κρυβόταν ένας άγγελος καλοσύνης. Καταθέτει συμπολίτισσα:
– Μου τυχαίνει απροσδόκητα ένα πρόβλημα υγείας στην οικογένεια και βρίσκομαι στο νοσοκομείο, άλλης πόλης, ολομόναχη, χωρίς συγγενείς να με στηρίξουν χωρίς δουλειά. Αρκετές φορές αναγκαζόμουν να παίρνω από το περίσσευμα των δίσκων που περίμεναν την τραπεζοκόμο να τους μαζέψει, για να διασκεδάσω την πείνα μου. Και μια μέρα με ειδοποιούν στην διεύθυνση του Νοσοκομείου να πάρω κάτι. Πηγαίνω και μου δίνουν 40.000 δραχμές!!! Αυτά για την εποχή που μιλώ, ήταν λεφτά. Ποιος τα στέλνει: ρωτώ. Κάποιοι φίλοι μου λέει ο διευθυντής. Πέρασε καιρός, το πρόβλημα ξεπεράστηκε και μια μέρα τυχαία έμαθα ότι «Οι κάποιοι φίλοι μου» ήταν η Έλλη Βότζη. Μάταιη κάθε προσπάθεια να την ευχαριστήσω. Εκείνη αρνιόταν αλλά το χαμόγελο στην άκρη των χειλιών της την πρόδιδε.
Η Έλλη Βότζη ποτέ δεν ήθελε να ξέρει κανένας τι έκανε για τον συνάνθρωπο και γινόταν θηρίο όταν αναφερόσουν στην φιλανθρωπική της δράση. Αναρωτιέμαι τι έμενε για τον εαυτό της όταν μετρούσα παιδιά που σπούδαζε, οικογένειες που ανακούφιζε, υποχρεώσεις που αναλάμβανε όπως τα τροφεία παιδιών που φιλοξενούσε η Παιδική Εστία, αρρώστους που βοηθούσε…
Ήταν ένας άγγελος προσφοράς. Κι επάξια της είχε γράψει κάποτε ο Κωστής Καλλέργης:
«Πάντα την πίστη στο Θεό
έχει για οδηγό τζη
γι’ αυτό και ευεργέτησε
πολλούς η Έλλη Βότζη».
Η ευαίσθητη ψυχή της τρεφόταν με κάθε τι πνευματικό. Από τα «Μουσικά Νιάτα» που δεν έχανε καμιά συναυλία, μέχρι διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, φρόντιζε να είναι παρούσα.
Λάτρευε τον πολιτισμό. Από την πρώτη στιγμή συμπαραστάθηκε ηθικά στην προσπάθεια του Μπάμπη Πραματευτάκη για τη δημιουργία Συμφωνικής Ορχήστρας. Παρούσα σε κάθε συναυλία με φίλες της και από τους πρώτους που δικτυώθηκε στο σύλλογο Φίλων της Συμφωνικής Ορχήστρας.
Η σχέση της με την πολιτική ήταν συγκεκριμένη και ποτέ δεν άλλαξε. Η ίδια όμως ποτέ δεν μπήκε στη διαδικασία του πολιτικού προσηλυτισμού. Θαύμαζε προσωπικά επιφανή πολιτικό άνδρα, είχε οικογενειακή σχέση με αυτόν, στήριξε αργότερα και συγγενικά του πρόσωπα, αλλά ποτέ δεν κατάλαβα δυσαρέσκεια, όταν φίλοι της ήταν πολιτικά αντίθετοι με τις επιλογές της.
Σεβόταν, τιμούσε, έκανε την κλασική της παιδεία, γιατί είχε και αξιόλογη μόρφωση, τρόπο ζωής.
Ο χρόνος που βάραινε στους ώμους της, τα τελευταία χρόνια, δεν την επηρέασε ποτέ για να παραιτηθεί από τη ζωή. Είχε το πρόγραμμά της, τον κύκλο των φίλων της, παρακολουθούσε την πολιτική και πολιτιστική ζωή. Κοντά πάντα στο Θεό κι ένα πρότυπο Χριστιανικής αντίληψης και στο θέμα της ελεημοσύνης.
Είναι σαν να τη βλέπω να με μαλώνει. Μεγάλο το κείμενο να μου λέει και τι τα ήθελες όλα αυτά… Τα συνηθισμένα της.
Πώς να κλείσεις όμως σε λίγες γραμμές μια τόσο φωτεινή προσωπικότητα που ο Κωστής Καλλέργης σκιαγράφησε με τόση επιτυχία στο χθεσινό του αποχαιρετισμό.
Ένας Αιώνας προσφοράς
ήσουν σ’ αυτήν την Πόλη.
Γι’ αυτό στην απουσία σου
Έλλη θρηνούμε όλοι.
Και μας καλύπτει όλους θαρρώ ο Κωστής με το μεστό του αυτό δίστιχο. Όπως πάντα άλλωστε.
Μιχάλης Μαρούλης
Έχουμε πολλές φορές ασχοληθεί με την ηρωικό αυτό γιατρό αλλά ποτέ δεν έχουμε δώσει ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα όπως θα το θέλαμε.
Γεννήθηκε στις Πρασσές και ήταν μοναχογιός μιας πλούσιας, ιστορικής και πατριαρχικής οικογένειας. Ή άνεση των παιδικών του χρόνων, τον έκανε εξαιρετικά ευάλωτο στη δυστυχία που έβλεπε γύρω του. Κι αυτό που πάντα τον πονούσε, ήταν που πέθαιναν παιδιά αβοήθητα. Που εκείνη την εποχή να αντιμετωπιστεί με επιτυχία και η πιο απλή παιδική ασθένεια. Όσα δεν κατάφερναν τα ξόρκια έπρεπε να τα συντρέξει ο Θεός. Κι ήταν πια θέλημά Του αν το παιδάκι γινόταν καλά ή ένα ακόμα αγγελούδι από τη μια στιγμή στην άλλη.
Ο Μιχάλης, άνθρωπος θετικός από τη μικρή του ηλικία, έβαλε στόχο για την ιατρική και πέτυχε. Απέκτησε ειδικότητα παθολόγου αλλά και παιδιάτρου. Ιδιαίτερα η παιδιατρική τον απορρόφησε αλλά ήταν και άριστος παθολόγος.
Άνθρωπος προοδευτικός παρακολουθούσε κατά γράμμα την εξέλιξη της επιστήμης του. Κι ήταν αυτός που εισήγαγε τη βρεφοκομία και την παιδιατρική σαν ξεχωριστές ειδικότητες στην πόλη μας.
Σε διαφήμιση της εποχής διαβάζουμε:
ΜΙΧ. ΜΑΡΟΥΛΗΣ Νοσήματα. Παιδιατρικά, Παθολογικά. Ειδική θεραπεία νόσων των πνευμόνων, φυματιώσεως κ.λ.π. (Μηχάνημα νεώτατου Γερμανικού συστήματος) Χρυσοθεραπεία, Ασβεστοθεραπεία, Κανονισμός διατροφής βρεφών δι’ ειδικού βρεφοζυγού.
Η κλινική του λειτουργούσε υποδειγματικά. Ήταν δίπλα στην κλινική «Λυράκη» εκεί που βρίσκεται σήμερα η Δημοτική Φιλαρμονική. Αν και εξοπλισμένη με κάθε σύγχρονο μηχάνημα εν τούτοις λειτουργούσε σαν φιλανθρωπικό ίδρυμα.
Το ενδιαφέρον του Μαρούλη για κάθε άπορο ασθενή ξεπερνούσε κάθε προσδοκία. Υπέρβαση αγάπης το έλεγαν όσοι τον γνώριζαν καλά.
Ήταν όμως και φλογερός πατριώτης. Από τους πρώτους που μυήθηκε στην Αντίσταση.
Η σύλληψή του από τους ναζί συνοδεύτηκε από φρικτά βασανιστήρια που επηρέασαν την υγεία του. Ακόμα και στο κατώφλι του θανάτου δεν μπορούσε να ξεχάσει την πόλη του.
Άφησε στην διαθήκη του την περιουσία του σε φιλανθρωπίες και την κλινική του στο δήμο Ρεθύμνου για να γίνει γηροκομείο. Μέχρι το τέλος της ζωής του δεν ξεχνούσε τους συνανθρώπους του και τις ανάγκες τους.
Τελικά από κάποιο νομικό κώλυμα δεν έγινε το Γηροκομείο.
Εκεί στεγαζόταν επί σειρά ετών η Πυροσβεστική Υπηρεσία και στη συνέχεια το κτίριο παραχωρήθηκε στην Φιλαρμονική. Ίσως αυτός ο προορισμός να ικανοποίησε, περισσότερο, την ψυχή του δωρητή, αφού εκεί αναπτύχθηκε με τα χρόνια ένα σημαντικό μουσικό σχολείο, που έδωσε δωρεάν τις πρώτες βάσεις της μουσικής σε εκατοντάδες παιδιά.
Ο Μιχάλης Μαρούλης, αν και πέρασαν τόσα χρόνια από το θάνατό του, ακόμα αναφέρεται στις συζητήσεις παλιών Ρεθεμνιωτών. Μιλούν ακόμα με θαυμασμό και βαθύ σεβασμό για τον εξαίρετο γιατρό, τον μεγάλο αλτρουιστή, το φλογερό πατριώτη, τον άνθρωπο που τίμησε μέχρι το τέλος της ζωής του την επιστήμη και την ιδεολογία του.
Νίκος Κοκονάς
Από τους πιο γνωστούς γιατρούς αλλά και ήρωας της Αντίστασης ήταν ο Νίκος Κοκονάς. Γιος του Αλέξανδρου και της Μαρίας παπα-Νικολή Γενεράλη, γεννήθηκε στο Γερακάρι του 1924.
Τα πρώτα γράμματα τα διδάχτηκε στο χωριό του, από το δάσκαλο πατέρα του. Έπειτα φοίτησε στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου από το 1936 μέχρι το 1942. Άξιο τέκνο του πατέρα του, δεν ήταν δυνατόν να μην ενταχθεί, μαθητής ακόμα, στην Εθνική Αντίσταση.
Το Σεπτέμβρη του 43 συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς. «Εφιάλτης» του ένας Τουρκαλβανός, που ξεκίνησε σαν αντιστασιακός και ξαφνικά βρέθηκε στην απέναντι πλευρά κι έγινε πράκτορας των Γερμανών.
Ο Νίκος κατόρθωσε να δραπετεύσει και να καταφύγει στη Μέση Ανατολή, όπου κατετάγη στην αεροπορία. Μετά από σαράντα μέρες μπήκε στη σχολή Ιπτάμενων.
Οι Γερμανοί που είχαν υπολογίσει με τη σύλληψη του νεαρού να υποχρεώσουν και τον πατέρα να παραδοθεί, μόλις διαπίστωσαν την απόδραση του Νίκου σκύλιασαν κυριολεκτικά.
Σαν πρώτη αντίδραση έκαψαν το σπίτι του Κοκονά και στη συνέχεια έσφιξαν τόσο γερά τον κλοιό γύρω από τους πατριώτες, που αναγκάστηκε η οργάνωση να διατάξει την απομάκρυνσή τους από το Αμάρι και την αναχώρησή τους για Μέση Ανατολή.
Ο Νίκος απέδειξε και στο κέντρο λήψης αποφάσεων για τον αγώνα τις ικανότητές του. Ετοιμαζόταν να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή του στη Ροδεσία, όταν τον έριξε στο κρεβάτι μια εξαιρετικά επικίνδυνη ασθένεια. Η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή. Σώθηκε τελικά από την πενικιλίνη που έστειλαν από το Λονδίνο για να θεραπευθεί τελικά και να ευλογεί τον Φλέμινγκ στη συνέχεια.
Μετά την επάνοδό του στην Ελλάδα, σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1949, μόλις πήρε το δίπλωμά του υπηρέτησε στο στρατό ως ανθυπίατρος.
Μετά την ειδίκευσή του στην Παθολογία, που απέκτησε στον Ευαγγελισμό, εγκαταστάθηκε στο Ρέθυμνο και πρόσφερε τις υπηρεσίες του στους πάσχοντες ως ελεύθερος επαγγελματίας.
Αργότερα διετέλεσε διευθυντής της Παθολογικής Κλινικής του Γενικού Νοσοκομείου Ρεθύμνου, (1971-1985) και μέλος της Ακαδημίας Επιστημών Νέας Υόρκης με πολλές συμμετοχές και ανακοινώσεις τόσο σε ελληνικά όσο και σε διεθνή ιατρικά συνέδρια.
Στις πρωτότυπες εργασίες του περιγράφονται, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, οκτώ περιπτώσεων Υποδορίου Οζώδους Πολυαρτιρίτιδας καθώς και ιατροκοινωνική έρευνα μιας συγκεκριμένης ενότητας χωριών του νομού Ρεθύμνου. Σε αρκετές αριθμούνται και οι ανακοινώσεις από περιπτώσεις που αντιμετώπισε με επιτυχία στο Γενικό Νοσοκομείο Ρεθύμνου, ενώ παράλληλα, ο τοπικός τύπος είχε έναν αφοσιωμένο συνεργάτη που πλούτιζε τις στήλες του με ενδιαφέροντα δημοσιεύματα.
Το ύφος του καθαρά θετικού επιστήμονα, απλό, δωρικό, μεστό, συγκεκριμένο είχε αποκτήσει ένα θερμό αναγνωστικό κοινό.
Τα βιβλία του, εξάλλου, είναι ιδιαίτερα σημαντικά, με κορυφαίο αυτό που αφορά το αρχείο Χρίστου Τζιφάκη.
Ένα μάλιστα, με τίτλο «Βρετανοί κατάσκοποι στην Κρήτη (1941-1945)» περιέχει εκατό πρωτότυπες επιστολές των Βρετανών κατασκόπων, που όλες μαζί αποκαλύπτουν την άλλη, την τόσο άγνωστη και ίσως σημαντικότερη πλευρά της Αντίστασης, στην Κρήτη. Και οπωσδήποτε την πλευρά της Αντίστασης, που επέφερε τα δεινότερα πλήγματα στους κατακτητές, στα πλαίσια του μυστικού πολέμου της κατασκοπίας και της δολιοφθοράς.
Έφυγε ειρηνικά το Μάρτιο του 2006, αφήνοντας μνήμη αγαθή στους Ρεθεμνιώτες που σκέπτονται πάντα με αγάπη και σεβασμό το Νίκο Κοκονά, με την έντονη πατριωτική δράση ακολουθώντας τα χνάρια του ήρωα πατέρα του.
Θα συνεχίσουμε και με άλλες μεγάλες μορφές γιατρών του Ρεθύμνου.
