Την Αρχαία Ελεύθερνα την γνωρίζαμε από παλιά.
Από τις αρχές του 1900 από πληροφορίες των γεροντότερων, που είχαν να διηγούνται για τα διάφορα ευρήματα, που εύρισκαν οι γεωργοί καλλιεργητές, που συνήθως όταν όργωναν τα χωράφια τους όλο και κάποιο αρχαιολογικό εύρημα μπερδευόταν στο άροτρό τους. Οι πρώτες Αρχαιολογικές ανασκαφές έγιναν το 1929, από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή, με υπεύθυνο τον Αρχαιολόγο H. Payne αλλά ήταν μικρής χρονικής διάρκειας. Τα ευρήματα που βρίσκονταν κατά καιρούς είχαν μεταφερθεί κυρίως στο Μουσείο Ρεθύμνου αλλά και στο Μουσείο Ηρακλείου.
Όμως η τύχη της Αρχαίας Ελεύθερνας θα άλλαζε πραγματικά, όταν το 1985 αποφασίστηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης να αρχίσουν συστηματικές ανασκαφές. Οι τρεις σπουδαίοι καθηγητές Αρχαιολογίας που ανέλαβαν τις ανασκαφές, ο Πέτρος Θέμελης, ο Νίκος Σταμπολίδης και ο Θανάσης Καλπαξής, πράγματι παρουσίασαν σημαντικά αποτελέσματα με εκπληκτικά ευρήματα.
Οι ανασκαφές προχώρησαν αυτόνομα μεταξύ τους, χωρισμένες σε τρεις τομείς και χωροταξικά και ιστορικά. Ο τομέας των Αρχαϊκών – Γεωμετρικών χρόνων του Νίκου Σταμπολίδη, των Ελληνιστικών χρόνων του Θανάση Καλπαξή, και των Ρωμαϊκών και Βυζαντινών χρόνων του Πέτρου Θέμελη.
Ωστόσο ένας από τους τρεις ανασκαφείς, είτε επειδή το αποφάσισε ο ίδιος, είτε επειδή οι καιροί το έφεραν, είτε γιατί και τα δύο μαζί συνέβαιναν, δόθηκε ολοκληρωτικά στην ανασκαφή του.
Η μοίρα μιας ανασκαφής, όπως η ιστορική αναδρομή μας διδάσκει, αλλάζει εντελώς όταν ένας φωτισμένος δάσκαλος της Αρχαιολογίας, αποφασίσει να συνδέσει τη δική του τύχη με την τύχη της ανασκαφής.
Αυτό διδασκόμαστε, από τις μεγάλες ανασκαφές του Ελλαδικού μας χώρου! Λέμε: Η Τροία που ανέσκαψε ο Ερρίκος Σλήμαν. Οι Μυκήνες που ανέσκαψε επίσης ο Σλήμαν. Η Κνωσσός που ανέσκαψε ο Έβανς, παρ’ όλο μάλιστα που δεν ήταν Αρχαιολόγος. Το Ακρωτήρι της Σαντορίνης που ανέσκαψε ο Σπύρος Μαρινάτος. Την Βεργίνα που ανέσκαψε ο Μανώλης Ανδρόνικος. Την Ζάκρο που ανέσκαψε ο Νικόλαος Πλάτων.
Η διαδικασία αυτή του να δένεται ο Αρχαιολόγος με την ανασκαφή του σε τέτοιο βαθμό, ώστε να καθορίζεται η ταυτότητα του χώρου από τον ανασκαφέα του, είναι μια πολύπλοκη διαδικασία με επιστημολογικά αλλά και οντολογικά-ανθρωπιστικά χαρακτηριστικά.
Είναι η διαδικασία της ταύτισης του ερευνητή με το ερευνούμενο!
Ο ερευνητής καθίσταται αφοσιωμένος στο ενδιαφέρον του, σε τέτοιο βαθμό ώστε η προσπάθειά του φτάνει – αγγίζει στα όρια του αδύνατου. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις τα προκύπτοντα αποτελέσματα είναι σπουδαία και εκπληκτικά.
Και τότε το μεν ερευνούμενο θέμα αποκτά μεγάλη αξία και μέγιστη φήμη, ο δε ερευνητής ως ο άμεσα και άρρηκτα συνδεδεμένος περιβάλλεται εξ ίσου από την αίγλη και την σπουδαιότητα των δημιουργημάτων του.
Στην περίπτωσή μας λοιπόν η Αρχαία Ελεύθερνα έχει συνδεθεί «τύχει αγαθή» με τον καθηγητή Σταμπολίδη.
Ο Σταμπολίδης ήδη έχει συμπληρώσει 30 τουλάχιστον χρόνια συνεχόμενα υπερενεργούς δραστηριότητας στη Αρχαία Ελεύθερνα. Είναι κατοχυρωμένος ως προς το έργο του αυτό, όχι μόνο στους φοιτητές του και τη Σχολή του, αλλά και ως προς τις συσχετιζόμενες Υπηρεσίες ή τους Θεσμικούς παράγοντες, αλλά και πολύ περισσότερο στους άμεσους κοινωνούς του έργου του, που είναι οι κάτοικοι των δύο χωριών που σχετίζονται με τον Αρχαιολογικό και ευρύτερο χώρο, της Αρχαίας Ελεύθερνας και την Ελεύθερνας.
Οι υπέροχοι κάτοικοι των οικισμών αυτών, είχαν και έχουν τη δική τους πολύ σημαντική συμβολή στο έργο των ανασκαφών. Πάντα ήταν και είναι πρόσχαροι και πρόθυμοι να βοηθήσουν σ’ όλες τις διαδικασίες του έργου.
Σίγουρα τους αξίζουν συγχαρητήρια και αποτελούν φωτεινό παράδειγμα συνεργασίας και συμπεριφοράς απέναντι στο ανασκαφικό έργο.
Η Αρχαία Ελεύθερνα λοιπόν τώρα πια, διαθέτει τρία τουλάχιστον δυνατά στοιχεία, που της δίδουν τη μεγάλη ευκαιρία, αφενός να συνεχιστούν και να ολοκληρωθούν οι ανασκαφές, και αφετέρου, να καταστεί μια υποδειγματική επισκέψιμη περιοχή με εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες.
Το πρώτο στοιχείο είναι, το πολύ ισχυρό αφήγημά της! Είναι μια Ομηρική πόλη, που μαρτυρά τα τεκμήρια του Ποιητή και συνέχισε να είναι ακμάζουσα πόλη και 15 αιώνες μετά!
Το δεύτερο είναι το πάθος και η αφοσίωση του ανασκαφέα και όλης της ομάδας της σχολής της Αρχαιολογίας, το οποίο λειτουργεί πολλαπλασιαστικά.
Και το τρίτο, είναι η εξασφαλισμένη κοινωνική συνδρομή των κατοίκων των οικισμών της που νοιώθουν την ανασκαφή και ως δική τους υπόθεση μιας και με τον ένα ή άλλο τρόπο έχουν και προσωπικά συμβάλει σ’ αυτήν. Το γεγονός αυτό συνδυασμένο με το ισχυρό τους ταπεραμέντο όσον αφορά την πολύ φιλόξενη και αυθόρμητα δοτική συμπεριφορά τους αλλά και την συναντίληψή τους για τη ζωή και το ευ ζην, ενθουσιάζει τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους – ερευνητές, φορείς, κρατικές υπηρεσίες, χορηγούς – στην προσπάθεια.
Η συνύπαρξη των τριών αυτών στοιχείων δημιουργεί ή και μεγιστοποιεί την ευκαιρία για μεγάλη απόδοση και επιτυχία. Δηλαδή στο να δούμε την Αρχαία Ελεύθερνα, να φιγουράρει στους κορυφαίους Αρχαιολογικούς χώρους της πατρίδας μας αλλά και της Μεσογείου.
Εδώ τώρα έρχεται δυνητικά να συνεπικουρήσει το εγχείρημα και ο παράγοντας του ενδιαφέροντος της τοπικής πολιτείας, που θα αποτελέσει το συνδετικό κρίκο και συγχρόνως τον συντονιστή των παραπάνω δράσεων.
Μένουμε λοιπόν ξάγρυπνοι ως προς τον θησαυρό της Αρχαίας Ελεύθερνας και δεν πρέπει να ξεχνούμε πως ο θησαυρός αυτός για να ‘ναι φωτεινός και λαμπερός θα πρέπει τουλάχιστον οι σχετιζόμενοι να είναι γνοιασμένοι γι’ αυτόν.
Ο καθηγητής Σταμπολίδης, μας δίδει το παράδειγμα!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι υδρογεωλόγος
