Στράτες που οδηγούν στα άδυτα της ιστορίας, οι ρυτίδες στα πρόσωπα των Ανωγειανών. Κι αυτά τα μάτια στα πρόσωπα των γερόντων του ιστορικού χωριού πόσα δεν έτυχε να δουν Μνήμες που ακόμα ματώνουν.
Ευτυχώς για τους μεταγενέστερους, ένας Ανωγειανός από τη γενιά που σμίλεψε ο πόνος της απώλειας αγαπημένων και η προσφυγιά, μια ακόμα σπίθα από τ’ αποκαΐδια ενός τόπου, που έγινε θυσία για τη λευτεριά, κατέγραψε αυτές τις στράτες κι άφησε για τους επόμενους κατάγραφες όλες εκείνες τις περγαμηνές που συνθέτουν τον πολιτισμό της ηρωικής κωμόπολης.
Η αναφορά μας στο Γιώργη Σμπώκο, εκπαιδευτικό και πρώην δήμαρχο Ανωγείων, που αποτελεί μια φωτεινή προσωπικότητα, μια πηγή αστείρευτου πνευματικού έργου και κοινωνικής προσφοράς.
Ήταν παιδί όταν γνώρισε τη βαρβαρότητα των Ούννων πάνω σε αθώους που θέλησαν μόνο να υπερασπιστούν τα χώματα των προγόνων τους.
Κι όσο έβλεπε κλαίγοντας το χωριό του να παραδίδεται στις φλόγες και τους χωριανούς, όσους σώθηκαν από τις εκτελέσεις, να παίρνουν το δρόμο της προσφυγιάς, φαίνεται να έδωσε όρκο τιμής να συμβάλει στην ανασύσταση του χωριού και την ανασυγκρότηση της κοινωνίας του. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύει το έργο του στη συνέχεια.
Ήταν ο μόνος νέος Ανωγειανός δάσκαλος, ο οποίος διοριζόταν και υπηρετούσε στα Ανώγεια μετά το Ολοκαύτωμα. Ήταν τότε ακριβώς που προσπαθούσε το χωριό να ενταχθεί σε τροχιά ανάπτυξης μετά τη θύελλα του πολέμου.
Από τους πρώτους στόχους του νεαρού δασκάλου ήταν ο Εκδρομικός και Πολιτιστικός Σύλλογος που ίδρυσε και που προσέφερε πάρα πολλά στην κοινωνία των Ανωγείων. Ο ίδιος επίσης ήταν λόγω των περιστάσεων σχεδόν σε όλες τις επιτροπές. Από πρόεδρος του Εθνικού Σταδίου Ανωγείων που παρέλαβε 7,5 στρέμματα και το παρέδωσε 20, μέχρι πρωτεργάτης έργων σημαντικής υποδομής.
Αλλά ο πρωταρχικός του στόχος ήταν πάντα η παράδοση. Κράτησε λοιπόν σε δέλτους αθανασίας ήθη και έθιμα, αυτή τη λαμπρή κρητική παράδοση που προβάλει το νησί μας στα πέρατα. Ήξερε ότι υπήρχε στα Ανώγεια ένας πολιτισμικός θησαυρός ατέλειωτος και γι’ αυτόν τον θησαυρό δεν είχε γίνει καμιά ουσιαστική προσπάθεια για την καταγραφή και την διάσωσή του.
Αφοσιώθηκε λοιπόν με όλη του τη φλόγα στον αγώνα αυτό με πολύτιμη συνοδοιπόρο τη σύζυγό του Αμαλία. Εκείνη ήταν ο χαρακτηριστικός τύπος Ανωγειανής γυναίκας, που αντέχει κάθε βάρος αρκεί να κρατά το σπίτι και την οικογένεια στα θεμέλιά του.
Πόσες φορές δεν έδωσε κουράγιο στον άνδρα της όταν ένοιωθε κλονισμένος από τη σκληρή πραγματικότητα και πόσες άλλες δεν τον στήριξε στην προσπάθειά του, έστω κι αν αυτό σήμαινε θυσίες για την ίδια. Αυτή ήταν η Αμαλία Σμπώκου, που η μνήμη της καίει άγρυπνη στη συνείδηση όσων την γνώρισαν και την τιμούν.
Με αυτή τη θερμή υποστήριξη ο Γιώργης Σμπώκος έδωσε τόσα σπουδαία βιβλία αποσπώντας επάξια βραβεία και διακρίσεις από την Ακαδημία Αθηνών. Κι ίσως αυτές οι διακρίσεις να μετράνε περισσότερο από εκείνες που έλαβε υπηρετώντας την τοπική αυτοδιοίκηση, όπου εκτός από δήμαρχος διετέλεσε και πρόεδρος της ΤΕΔΚ.
Τα πρώτα κίνητρα για την συγγραφική του δουλειά πήρε από τους γονείς και τους παππούδες του κυρίως από δύο παπάδες. Ήταν ο παπά Γιώργης ο Ανδρεαδάκης και ο παπά Μιχάλης Μανουράς, οι οποίοι ασχολούνταν και με τα θέματα ιστορίας και λαογραφίας. Αυτοί του έδωσαν την πρώτη ώθηση για να ασχοληθεί. Βλέποντας αργότερα ότι αυτός ο πλούτος ο λαογραφικός δεν είχε καταγραφεί και επιπλέον με τη ραγδαία εξέλιξη που παρουσιαζόταν άρχισε να φθείρει να χάνεται και να αφανίζεται, έκρινε απαραίτητο ότι έπρεπε άμεσα να ριχτεί και στον τομέα αυτό παράλληλα με όλες τις άλλες δουλειές που είχε αναλάβει ως διευθυντής του σχολείου, ως πρόεδρος του Συλλόγου, ως πρόεδρος του Γυμναστηρίου και τόσων άλλων υποχρεώσεων. Και άρχισε την έρευνα στις πηγές της. Όλη μέρα γύριζε με το μαγνητόφωνο και κατέγραφε.
Οι καιροί ήταν δύσκολοι. Και που να περισσέψει από το μισθό του δασκάλου για να αγοράσει το υλικό που χρειαζόταν. Για δύο χρόνια λοιπόν το πρωί μαγνητοφωνούσε και το βράδυ απομαγνητοφωνούσε για να συνεχίζει με τις ίδιες κασέτες την έρευνά του. Πέτυχε έτσι να καταγράψει από τις πιο αυθεντικές πηγές την παράδοση. Γιατί μετά το 1960 δεν είχαν μείνει πολλοί από τους ακρίτες της για να δώσουν τα φώτα τους στον ερευνητή.
Το 1991 εξέδωσε το πρώτο του βιβλίο «Ανώγεια: Ιστορία μέσα από τα τραγούδια». Κι ακολούθησαν τα επόμενα που του χάρισαν και βραβεία της Ακαδημίας Αθηνών.
Βιβλία σταθμός στην παράδοση
Ακούραστος πάντα μας έδωσε πρόσφατα και τρία ακόμα εξαιρετικής σπουδαιότητας βιβλία: «Πρωταγωνιστές της Λευτεριάς» (Χαΐνηδες του Ψηλορείτη) με αναφορές στους ήρωες διαχρονικά των Ανωγείων αλλά και άλλων χωριών του Ψηλορείτη. Έργο με απόλυτη ιστορική ακρίβεια και αντικειμενικότητα, που αναφέρεται στην ευρύτερη περιοχή και όχι μόνο στο χωριό του. Ανασταίνει ήρωες ξεχασμένους που αξίζουν την αιώνια αναφορά. Κι είναι τόσο μεθοδική η ταξινόμηση των στοιχείων με πλούσιο φωτογραφικό υλικό που αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για κάθε ερευνητή.
Το δεύτερο βιβλίο έχει τίτλο «Μια φορά ένας Ανωγειανός», (Ανωγειανές αθιβολές) που περιλαμβάνει ανέκδοτα και χαριτωμένες ιστορίες από την καθημερινή ζωή των Ανωγείων.
Μια σειρά που αποτελεί απόσταγμα της ευφυίας που χαρακτηρίζει τους Ανωγειανούς, αλλά και της λαϊκής σοφίας. Μικρά διαμάντια στο διάδημα της παράδοσης που λάμπουν ανέσπερο φως.
Το τρίτο βιβλίο είναι τα «Πολύτιμα πετράδια των Ανωγειανών» ένα συνοπτικό ερμηνευτικό λεξικό του Ανωγειανού ιδιώματος, που αποτελεί ένα ιδιόμορφο και αξιοπρόσεκτο στοιχείο του κρητικού πολιτισμού.
Τα βιβλία αυτά εκδόθηκαν με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Ανωγείων και τη χρηματοδότηση του Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κρήτης.
Κι εδώ αποδεικνύεται η σοβαρή δουλειά και αξιόλογη δράση του Πολιτιστικού Συλλόγου του ιστορικού χωριού, που γνωρίζει να αξιολογεί και να στηρίζει πρωτοβουλίες και δράσεις αλλά και το έργο της Περιφέρειας Κρήτης. Από έναν Σταύρο Αρναουτάκη όμως δεν μπορούσε παρά να πάρει το δρόμο για το τυπογραφείο μια τόσο σοβαρή δουλειά, που κρατά την παράδοση ενός τόπου. Γιατί ο Περιφερειάρχης με τη σπουδαία συμβολή στο πολιτιστικό μας γίγνεσθαι, είναι από τους λίγους πολιτικούς που ξέρει να αξιολογεί σωστά ότι προβάλει και αναδεικνύει τον πολιτισμό του νησιού μας. Κι αυτή η προσφορά πιστεύουμε πως τον χαρακτηρίζει επάξια σαν ένα πολύτιμο θεσμικό παράγοντα.
Τα τρία αυτά βιβλία του Γιώργου Σμπώκου, δεν διατίθενται στο εμπόριο. Προσφέρονται για να μεταλαμπαδεύουν τα φώτα της παράδοσης. Κι ήταν όρος του συγγραφέα να δωριθούν στον Δήμο Ανωγείων με όλο το σπάνιο υλικό από το Ανωγειανό σπίτι που είχε ιδρύσει ο πρώην δήμαρχος με τη σύζυγό του.
Αυτά θα αποτελέσουν το Ίδρυμα Γεωργίου και Αμαλίας Σμπώκου, που ανέλαβε ο δήμος να λειτουργήσει στο παλιό σχολείο Ανωγείων στο Περαχώρι. Ευχόμαστε, από καρδιάς, να μην αργήσει ο καιρός που το όνειρο αυτό το Γιώργη Σμπώκου θα γίνει πραγματικότητα. Γιατί θα είναι μια ελάχιστη ανταπόδοση του τόπου του στις πολύτιμες δωρεές που του έχει προσφέρει ο σημαντικός αυτός άνθρωπος, από κάθε τομέα ευθύνης που έχει αναλάβει μέχρι σήμερα.
