Μέρες σαν αυτές που παραπέμπουν στο θείο μαρτύριο και στον οδυνηρό Γολγοθά, η μνήμη ανατρέχει σε ναζιστικά πραιτόρια όπου βασανίστηκαν χιλιάδες αγνοί πατριώτες στο έλεος της παραφροσύνης.
Για τον μεγάλο εθνομάρτυρα και ανάργυρο γιατρό Μιχαήλ Μαρούλη, που κάναμε πρόσφατα αφιέρωμα, είχαμε μια ενδιαφέρουσα εξέλιξη στην έρευνά μας που δεν σταματά.
Ο ανιψιός του πρώην υπουργός κ. Νίκος Σηφουνάκης μας έστειλε την μοναδική φωτογραφία που υπάρχει από το θείο του. Βρίσκεται πάνω σε ξύλινο γλυπτό εξαιρετικής τέχνης και διασώζει τη μορφή ενός ανθρώπου που το Ρέθυμνο του οφείλει πολλά.
Επίσης ο κ. Σηφουνάκης πρόσθεσε κάποια στοιχεία στα όσα έχουμε αναφέρει, ενώ εντοπίσαμε και μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα κατάθεση ψυχής του αείμνηστου γιατρού Εμμ. Φραγκεδάκη που δημόσια καταγγέλλει τους υπαίτιους της φρικτής δοκιμασίας τόσο του Μαρούλη όσο και του ιδίου.
Συνοψίζοντας λοιπόν τα στοιχεία με τα όσα δεδομένα υπήρχαν ως τώρα φαίνεται ότι:
Ο Μιχαήλ Μαρούλης, χάρις στην μεγάλη οικονομική επιφάνεια του πατέρα του, εκτός από τις λαμπρές σπουδές στο Παρίσι και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, ζούσε με απόλυτη άνεση σε μια εποχή μεγάλης φτώχειας. Αυτό τον έκανε τόσο ευαίσθητο στον ανθρώπινο πόνο.
Με το αυτοκίνητο που διέθετε, ο μοναδικός γιατρός που είχε αυτό το προνόμιο, γύριζε όλο το νομό για να εξυπηρετήσει τους ασθενείς του. Πάντα χωρίς να παίρνει χρήματα. Θεωρούσε απάνθρωπο να επωφελείται από την ανάγκη των φτωχών ανθρώπων που έβλεπαν στο πρόσωπό του έναν επίγειο Θεό. Ιδιαίτερα αυτός με την ειδικότητα του παιδιάτρου ήταν μοναδική ελπίδα για τους ταλαίπωρους γονείς που έβλεπαν το παιδί τους να πεθαίνει. Κι ο Μιχάλης Μαρούλης το είχε βάλει σκοπό να επιστρέφει στους γονείς υγιέστατα παιδιά που πριν τα εξετάσει φαινόντουσαν καταδικασμένα. Στις κοινωνικές του επαφές ήταν πάντα γενναιόδωρος. Στο καφενείο θα κερνούσε όλους τους θαμώνες. Ο ίδιος προλάβαινε πάντα το κέρασμα για να μη φέρει σε δύσκολη θέση τους φιλότιμους ανθρώπους που μπροστά στην αξιοπρέπειά τους περιφρονούσαν την φτώχεια τους. Ήθελαν κι αυτοί να φανούν στο γιατρό σαν ίσοι προς ίσο, όπως κι εκείνος τους έκανε να αισθάνονται με τον απλό χαρακτήρα του.
Ήταν επίσης κι ένας πολύ γοητευτικός άνδρας. Ανήκε στην κατηγορία εκείνων που «έκαιγαν καρδιές». Στο σημείο αυτό όμως δεν χρειάζονται λεπτομέρειες που αγγίζουν τα όρια των απολύτως προσωπικών δεδομένων μιας μεγάλης μορφής όπως ο Μιχαήλ Μαρούλης. Μας αρκεί ότι και σαν εμφάνιση κέρδιζε πάντα όποιον τον γνώριζε.
Εκείνα τα χρόνια που ήταν σπάνιες οι δυνατότητες φοίτησης σε σχολή νοσηλευτριών, ο Μιχαήλ Μαρούλης είχε καταφέρει να εκπαιδεύσει αρκετές κοπέλες που με το επίπεδο γνώσης και κατάρτισης, χάρις στον εκπαιδευτή τους θα μπορούσαν να εργαστούν στη μεγαλύτερη νοσηλευτική μονάδα και να συναγωνιστούν επάξια πολλές πτυχιούχους νοσηλεύτριες.
Μια από αυτές ήταν η Δήμητρα Παπαδοπετράκη. Σταθμός της ζωής της ήταν η πρόσληψή της στην κλινική Μαρούλη. Ο γιατρός αν και η Δήμητρα ήταν πολύ μικρή, δεν άργησε να αντιληφθεί το πάθος της για την ανακούφιση του ασθενούς και έδωσε μεγάλο βάρος στην εκπαίδευσή της. Δεν πέρασε καιρός και η μικρή Δήμητρα έγινε το δεξί χέρι του Μαρούλη και επάξια έγινε προϊσταμένη της κλινικής. Μα δεν άφησε όνομα μόνο γι’ αυτό. Είχε γίνει ο καλός άγγελος κάθε ασθενούς. Με μια λέξη, με μια ματιά ήξερε να δίνει κουράγιο και να τονώνει το ηθικό των ασθενών αλλά και των συγγενών τους. Η ευγένεια και η ανθρωπιά της την έκαναν ξεχωριστή. Κι ο κόσμος τη λάτρευε.
Εκεί γνώρισε τον άνδρα της και με το γάμο της έβαλε τέλος στην καριέρα της νοσηλεύτριας, χωρίς να πάψει όμως να ανακουφίζει τον ανθρώπινο πόνο κάνοντας ενέσεις. Οι παλιοί μόνο γνωρίζουν πόσο σημαντική υπηρεσία πρόσφερε σε μια εποχή που ο κόσμος δεν είχε χρήματα για να καλύψει τις πιο στοιχειώδεις ανάγκες του.
Η απασχόληση των νεαρών κοριτσιών στην κλινική Μαρούλη ήταν κι ένα εφαλτήριο για την αποκατάστασή τους. Αυτό που λέμε «κορίτσι από σπίτι» ίσχυε και για τις εργαζόμενες στην κλινική.
Με το δικό του μειλίχιο ύφος ο γιατρός μάθαινε στις κοπέλες να σέβονται πάνω από όλα τον εαυτό τους. Και να βελτιώνονται σαν άτομα μέσα από τη γνώση.
Ανάμεσα στα κορίτσια αυτά και η πεθερά μου Ελευθερία Παναρετάκη. Από μικρή βρέθηκε στην κλινική και χάρις στο γιατρό έγινε μια ικανότατη νοσοκόμα. Όπως και η Δήμητρα Παπαδοπετράκη, έτσι και η Ελευθερία γνώρισε σε ώρα καθήκοντος τον μετέπειτα σύζυγό της Δημήτρη Λαδιά από τα Περιβόλια. Αυτόν που έμελε αργότερα να σωθεί από θαύμα όταν οδηγήθηκε με άλλους στην άμμο των Μισιρίων από το εκτελεστικό απόσπασμα.
Η Ελευθερία επίσης μέχρι τα βαθειά της γεράματα εξυπηρετούσε όλα τα Περιβόλια κάνοντας ενέσεις και προσφέροντας πρώτες βοήθειες. Κι αυτό χάρις στον ανθρωπιστή γιατρό Μιχάλη Μαρούλη που ήθελε γύρω του να βλέπει κι άλλους έτοιμους να υπηρετήσουν τον πάσχοντα συνάνθρωπο.
Ο γιατρός στην αντίσταση
Η κοινωνικότητά του και η επαγγελματική του ιδιότητά του φάνηκαν χρήσιμα στη διάρκεια της κατοχής όταν οργανώθηκε στην αντίσταση.
Ήταν από τους πρώτους μαζί με τον Οδυσσεά Σηφουνάκη που ξεκίνησαν αγώνα κατά του κατακτητή. Μέσα στις αποστολές τους και η ασφαλής φυγάδευση εγκλωβισμένων στο νησί συμμάχων που κυνηγούσαν ανελέητα οι ναζί. Φαίνεται όμως ότι η περίοδος αυτή έδωσε καιρό σε κάποιους που τον είχαν βάλει στο στόχαστρο να επωφεληθούν.
Είχε στενή συνεργασία με ένα γιατρό, δεν χρειάζεται να αναφέρουμε όνομα. Ήταν της ίδιας ειδικότητας και με τον Μαρούλη τον συνέδεε και φιλία. Ανήκε κι αυτός στην κατηγορία των Ρεθεμνιωτών που είχαν παντρευτεί Γερμανίδες. Κι άλλες φορές έχουμε αναφερθεί πως και κάτω από ποιες συνθήκες.
Για τον συγκεκριμένο γερμανόφιλο έχουμε μαρτυρίες και για καλές υπηρεσίες στην πατρίδα και μάλιστα ότι χάρις στη γυναίκα του σώθηκαν αρκετοί από το απόσπασμα κυρίως από τα Αδελοπήγια.
Ο Εμμανουήλ Φραγκεδάκης όμως πνέει μένεα εναντίον του σε άρθρο στην «Κρητική Επιθεώρηση», δεκαετία του 1960, όπου όχι μόνο τον κατονομάζει αλλά καταγγέλλει ότι αυτός με την ευλογία των κατακτητών έκανε επίταξη και της κλινικής Μαρούλη όπως και της δικής του κλινικής, που βρισκόταν εκεί όπου η σημερινή τράπεζα Χανίων στη λεωφόρο.
Απομόνωση στις Πρασές
Η επίταξη και το γεγονός ότι είχαν πεθάνει οι γονείς του υποχρέωσε το Μιχάλη Μαρούλη, ο οποίος πρέπει να σημειωθεί ότι καταγόταν από τις Μαργαρίτες να αποτραβηχτεί στις Πρασσές, όπου είχε αναπτυχθεί η πατρική περιουσία σε υπέρμετρο βαθμό. Σύμφωνα πάντα με τον Φραγκεδάκη, αυτή η απομόνωση του Μαρούλη, σε ένα αρχοντικό σωστό παλάτι σε συνδυασμό με μια σειρά δολιοφθορών σε βάρος τους τον έβαλαν στο μάτι του κυκλώνα. Άρχισαν να έχουν βάσιμες υποψίες ότι ο γιατρός διαδραμάτιζε σοβαρό ρόλο στην Αντίσταση. Και με τη συνεργασία του κατάπτυστου παπα-Πρασανού, τον συνέλαβαν. Λεπτομέρειες έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα σημειώματα.
Ο γιατρός Φραγκεδάκης μας επιβεβαιώνει ότι ο Μαρούλης φυλακίστηκε σ’ ένα ανήλιαγο δωμάτιο της οδού Αρκαδίου. Εκεί πέρασε απάνθρωπα βασανιστήρια. Για πολλούς μήνες τον χτυπούσαν ανελέητα τρεις φορές την ημέρα για να αποκαλύψει τους συνεργάτες του. Οι κραυγές του ακούγονταν μέχρι την άλλη άκρη της Αρκαδίου. Όλοι ψυχοπονούσαν τον ήρωα γιατρό αλλά κανένας δεν τολμούσε να βοηθήσει.
Κι εδώ ο γιατρός Φραγκεδάκης αναθεματίζει τον συνάδελφό του γερμανόφιλο, που ενώ θα μπορούσε δεν έκανε καμιά προσπάθεια να βοηθήσει τον παλιό του επιστήθιο φίλο και να τον σώσει από τα χέρια των δημίων του. Αφού είχε επωφεληθεί από την επίταξη της κλινικής ας ανταπέδιδε με την απαλλαγή του ήρωα γιατρού από τα απάνθρωπα βασανιστήρια, στα οποία τον υπέβαλαν. Δεν το έκανε όμως γι’ αυτό και είναι υπόλογος απέναντι στην ιστορία.
Δεν μπορούμε να αναφέρουμε περισσότερα για το γερμανόφιλο γιατρό, γιατί ακόμα και τα αρχικά παραπέμπουν σε άλλο παιδίατρο συνονόματο και συνεπώνυμο που δεν είχε όμως ποτέ φανεί ανάξιος της πατρίδας. Το αντίθετο μάλιστα. Κι είναι κρίμα να προκαλούμε εντυπώσεις για να φαίνεται πληρέστερο το αφιέρωμά μας. Δεν είμαστε άλλωστε ούτε και αρμόδιοι να κρίνουμε το ιστορικό παρελθόν ενός εκάστου πόσο μάλλον αμφιλεγομένων προσωπικοτήτων που θα κρίνει η ιστορία και η επιστήμη της.
Αυτό που μπορούμε να προσθέσουμε μόνο είναι ότι μετά τον πόλεμο ο γιατρός και η σύζυγός του έφυγαν από το Ρέθυμνο και εγκαταστάθηκαν μόνιμα στο Μόναχο. Εκεί λένε όσοι φοιτητές τους πρόλαβαν ότι είχαν πάντα το σπίτι τους ανοικτό στους νέους από την πόλη μας σπουδαστές, φοιτητές και εργάτες. Οργάνωναν μάλιστα συχνά και συγκεντρώσεις σε μια από τις οποίες είχε κληθεί και παραστεί ο τελευταίος γενικός διοικητής Κρήτης των ναζί. Έτυχε μάλιστα σε κείνη τη συγκέντρωση να παρευρίσκεται και ο Μπάμπης Πραματευτάκης. Και μόλις τον σύστησε ο γιατρός στον Γερμανό, ο συμπολίτης μουσικοσυνθέτης ξέχασε τους καλούς του τρόπους κι έφυγε αμέσως από τη γιορτή. Δεν το άντεχε η εθνική του συνείδηση να ανταλλάξει προπόσεις με έναν από τους δημίους του νησιού μας.
Μέρες αγωνίας
Πέρασε έναν απερίγραπτο μαρτύριο για μήνες ο Μιχάλης Μαρούλης μέσα στο ανήλιαγο εκείνο δωμάτιο κάτω από ένα κτήριο που στεγάζει σήμερα φαρμακείο.
Πείνα και δίψα, κρύο από τη φοβερή υγρασία και ατέλειωτος πόνος από τους άγριους ξυλοδαρμούς έκαναν περισσότερο εφιαλτικές τις μέρες και τις νύχτες του.
Λέγεται ότι ο μόνος που τολμούσε να πλησιάσει με χίλιες προφυλάξεις βέβαια ήταν ο συγγενής του Οδυσσέας Σηφουνάκης, που με κίνδυνο της ζωής του προσπαθούσε να σπρώξει λίγο φαγητό κρεμασμένο στην άκρη ενός καλαμιού από το μικρό φεγγίτη στο χώρο που εκρατείτο ο δύσμοιρος γιατρός.
Ο Οδυσσέας Σηφουνάκης να θυμίσουμε με την ευκαιρία, ήταν ο στενός συνεργάτης και συμπολεμιστής του Νικολάου Πλαστήρα του «Μύρου Καβαλάρη» από το 1919 που αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου και μέχρι το θάνατό του. Η εκτίμηση που είχε στον συμπολίτη μας αυτό ο Πλαστήρας φαίνεται από τη συντεκνιά που έκανε μαζί του. Ο Μαύρος Καβαλάρης ως γνωστόν βάπτισε τον Νίκο Σηφουνάκη γνωστό αντιστασιακό και συναγωνιστή του Αλέκου Παναγούλη και πρώην κορυφαίο πολιτικό παράγοντα που είχε πατέρα τον Οδυσσέα.
Όταν οι ναζί κατάλαβαν ότι μετά από τόσους μήνες άρνησης δεν μπορεί να ελπίσουν ότι κάποια στιγμή θα λυγίσει ο Μαρούλης τον άφησαν ελεύθερο. Ήταν όμως σε άθλια φυσική κατάσταση. Αυτό τον έφερε κοντά στο τέλος. Πρόλαβε όμως να κάνει διαθήκη για ν’ αξιοποιηθεί η τεράστια περιουσία του και να ευεργετήσει το Ρέθυμνο αφήνοντας την κλινική του στο Δήμο για να γίνει Γηροκομείο.
Θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά τον κ. Νίκο Σηφουνάκη για τη σπάνια φωτογραφία που μας εξασφάλισε και που βρίσκεται σε ένα καλαίσθητο ξυλόγλυπτο, πολύτιμο κειμήλιο στο σπίτι του, όπου φυλάσσει με άπειρο σεβασμό κι άλλα προσωπικά του αντικείμενα διατηρώντας έτσι στον αιώνα τη μνήμη του ηρωικού του θείου.
