Του ΜΠΟΤΟΝΗ Γ. ΜΠΟΤΟΝΑΚΗ*
Το παρόν τεχνικό άρθρο αφορά τις ανακοινώσεις της Περιφέρειας Κρήτης σχετικά με την κατασκευή του Νέου Δημοτικού Σχολείου στο Πάνορμο. Κατά την παρουσίαση από τους θεσμικούς έγινε αναφορά σε υπερσύγχρονο κτίριο Ευρωπαϊκών προδιαγραφών, χωρίς αυτή να τεκμηριώνεται με τεχνικά και επιστημονικά κριτήρια. Προς αποκατάσταση της τεχνικής και επιστημονικής αλήθειας, παρακάτω αναφέρονται μερικά στοιχεία, τα οποία αποτελούν καθοριστικές ενδείξεις οι οποίες έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τις σχετικές ανακοινώσεις.
1. Στο κτίριο δεν εφαρμόζεται κανένα σύγχρονο διεθνές πρότυπο περιβαλλοντικής απόκρισης κτιρίων
Τα συγκεκριμένα πρότυπα δεν είναι υποχρεωτικά αλλά η εφαρμογή τους εξασφαλίζει στα κτίρια χρηστική και λειτουργική υπεραξία για τις επόμενες γενιές.
Τα εκπαιδευτικά κτίρια, σύμφωνα με τα διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα περιβαλλοντικής απόκρισης, κατατάσσονται στην κατηγορία των ειδικών κτιρίων και περιλαμβάνουν προδιαγραφές που εξασφαλίζουν τις ιδανικές συνθήκες φυσικού αερισμού, θέρμανσης, θορύβου, δροσισμού, φυσικού φωτισμού, διαχείρισης ενέργειας, διαχείρισης νερού, απορριμμάτων, εκτίμησης κύκλου ζωής κλπ. στο πλαίσιο της βιοκλιματικότητας ενώ παράλληλα εμπλουτίζουν και βελτιώνουν την εκπαιδευτική διαδικασία. Τα πραγματικά υπερσύγχρονα εκπαιδευτικά κτίρια στην Ευρώπη υιοθετούν απαραίτητα τα παραπάνω πρότυπα προς όφελος των κοινωνιών και των μαθητών.
2. Στο κτίριο εφαρμόζεται περιοριστικά η εθνική νομοθεσία και όχι ευρωπαϊκές προδιαγραφές
Το 2010 δημοσιεύθηκε επισήμως η Οδηγία 2010/31/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η οποία αφορά την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων. Στο άρθρο 9 γίνεται ρητή αναφορά στα κτίρια του δημόσιου τομέα που κατασκευάζονται μετά τις 31 Δεκεμβρίου του 2018, (σε 5 μήνες μετά τη δημοσίευση του άρθρου) και τα οποία θα πρέπει να ανταποκρίνονται στα πρότυπα κτιρίων μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας. Το άρθρο αυτό, παρόλο που είναι εν ισχύ, δεν συμπεριλήφθηκε στην ελληνική νομοθεσία για τους προφανείς λόγους.
Σε κάθε περίπτωση η σύγχρονη προσέγγιση μελέτης κτιρίων δεν υπόκειται σε νομοθετικές προδιαγραφές αλλά σε βελτιστοποιημένα σχεδιαστικά πρότυπα. Η μη εφαρμογή του συγκεκριμένου άρθρου εκτός από επιστημονική άγνοια υποδηλώνει και διαχειριστική θεσμική ανευθυνότητα, αφού οδηγεί στην κατασκευή ενός κτιρίου με μηδενικό βαθμό μελλοντικής αναβάθμισης περιβαλλοντικής απόκρισης.
Το νέο Δημοτικό Σχολείου Πανόρμου δεν είναι σε καμία περίπτωση ευρωπαϊκών προδιαγραφών.
3. Στο κτίριο εφαρμόζονται οι ελάχιστες εθνικές προδιαγραφές διαστασιολόγησης
Σύμφωνα με την τεχνική περιγραφή του κτιρίου, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα, το κτίριο διαθέτει λεβητοστάσιο στοιχείο που μεταφράζεται στην ύπαρξη λέβητα πετρελαίου, ο οποίος θα καλύψει τις ανάγκες θέρμανσης. Είναι προφανές το κτίριο ακολουθεί τις τεχνολογικές προδιαγραφές αρκετών δεκαετιών πριν, καθιστώντας το ενεργοβόρο και κοστοβόρο σε σχέση με τα σύγχρονα ευρωπαϊκά και διεθνή πρότυπα.
Στη νέα ευρωπαϊκή οδηγία 2018/844 γίνεται ρητή αναφορά για χρηματοδοτικά κίνητρα βελτίωσης ενεργειακής απόδοσης κτιρίων μέσω της αντικατάστασης λεβήτων ορυκτών καυσίμων με πιο βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις, στοιχείο που τεκμηριώνει την απαξίωση των κτιρίων που χρησιμοποιούν τα παραπάνω συστήματα.
Είναι προφανές, ότι ακόμα και οι πιο στοιχειώδεις προδιαγραφές της Ευρωπαϊκής ένωσης δεν εφαρμόζονται στο συγκεκριμένοι κτίριο.
4. Στο κτίριο εφαρμόζονται οι ελάχιστοι εθνικοί κανονισμοί σχεδιασμού
Σύμφωνα με τις μακέτες, οι οποίες δημοσιευθήκαν, ο σχεδιασμός του κτιρίου βασίζεται στις συμβατικές, τεχνικές οδηγίες του πρώην ΟΣΚ, οι οποίες έχουν τυποποιήσει το σχεδιαστικό πρότυπο των σχολικών μονάδων. Δυστυχώς το πρότυπο αυτό χρησιμοποιείται ως οδηγός σχεδιασμού, κατά παράβαση της ορθής αρχιτεκτονικής προσέγγισης, με αποτέλεσμα να αναπαράγεται ένα αναχρονιστικό μοντέλο που δεν εξασφαλίζει τις αισθητικές και λειτουργικές απαιτήσεις του μέλλοντος, ενώ σε μικρό χρονικό διάστημα καθίσταται μη αποδοτικό σε όλα τα επίπεδα.
Στη Μ. Βρετανία, το RIBA (Βασιλικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτόνων), αναφέρει πως από το σύνολο των σχολικών μονάδων, μόνο το 5% αποδίδει (με την ευρεία έννοια) όπως πρέπει, λαμβάνοντας υπόψη τις σύγχρονες προδιαγραφές σχεδιασμού. Με το δεδομένο αυτό, με τα αντίστοιχα κριτήρια αναφοράς, στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό θεωρητικά θα είναι μηδενικό.
Ο σωστός σχεδιασμός δεν αποκλείει την εφαρμογή της νομοθεσίας ή των κανονισμών αλλά τα ενσωματώνει, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη και όλα τα σύγχρονα επιστημονικά και τεχνικά δεδομένα. Στην περίπτωση του σχολείου η διαδικασία σχεδιασμού χρησιμοποίησε περιοριστικά τη νομοθεσία ως οδηγό σχεδιασμού προκειμένου να πληρούνται οι ελάχιστες εν ισχύ προδιαγραφές. Λόγω της δυναμικότητας της νομοθεσίας, η οποία κυρίως προσδιορίζεται από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, η πρακτική της χρήσης της ως εργαλείο σχεδιασμού, έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτατη απαξίωση του τελικού τεχνικού προϊόντος.
Για την ελληνική πραγματικότητα, ακούγεται εξωπραγματικό, όμως για τη Μ. Βρετανία αποτελεί αντικείμενο μελέτης ο συσχετισμός του σχεδιασμού των σχολικών μονάδων με το σχολικό εκφοβισμό (bullying), ή με τη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των παιδιών. Επίσης η Βρετανοί θέτουν το ερώτημα πώς η μαθητές θα διαπρέψουν στο διεθνή ανταγωνισμό όταν τα σχολικά κτίρια είναι χαμηλής ποιότητας. Άραγε, στην περίπτωση του Νέου Δημοτικού Σχολείου, έχει ληφθεί κάτι από τα παραπάνω υπόψη;
Το κτίριο δεν υιοθετεί καμία σύγχρονη, ευρωπαϊκή προδιαγραφή που να τεκμηριώνει κάποια σχεδιαστική καινοτομία ή βελτιστοποίηση.
5. Το στάδιο του σχεδιασμού αντιμετωπίζεται διεκπεραιωτικά
Η πολιτεία, η οποία προφανώς δεν είναι απρόσωπη, δεν αντιλαμβάνεται την υπεραξία του σχεδιασμού ως μέσο ουσιαστικής επένδυσης/απόσβεσης και κυρίως ως εξασφάλιση της απόδοσης και της διαχρονικότητας, κάθε τύπου έργου, μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Αυτό συμβαίνει διότι ο σχεδιασμός είναι μία αθόρυβη παρασκηνιακή διαδικασία, η οποία δεν προσφέρεται για πολιτική εκμετάλλευση. Για τον λόγο αυτό δεν διοχετεύονται οι απαραίτητοι πόροι προκειμένου να εξασφαλιστεί μία άρτια επιστημονικά και τεχνικά τεκμηριωμένη μελέτη, ενώ μέχρι και σήμερα δεν έχουν διαμορφωθεί οι μηχανισμοί και οι υποδομές για να ανταποκριθούν στο συγκεκριμένο στάδιο με πλήρη επιστημονικότατα και τεκμηρίωση.
Απόδειξη για τα παραπάνω είναι οι συμβάσεις του Δήμου Μυλοποτάμου, μέσω απευθείας αναθέσεων, για τη μελέτη μηχανολογικών και κλιματισμού για το συγκεκριμένο έργο, οι οποίες ανέρχονται στο εξωφρενικό ποσοστό του 2,5 τοις χιλίοις για καθοριστικές μελέτες λειτουργίας και απόδοσης, οι οποίες σχετίζονται άμεσα και με την εκπαιδευτική διαδικασία. (8.000 ευρώ για έργο προϋπολογισμού 3,4 εκατομμυρίων). Το παραπάνω κόστος δεν προέκυψε από τον προσδιορισμό συγκεκριμένων προδιαγραφών αλλά αποκλειστικά βάσει της νομοθεσίας περί απευθείας αναθέσεων και των τιμών της ελεύθερης αγοράς. Ο δήμος στις συμβάσεις δεν αναφέρει καμία περιγραφή, προδιαγραφή ή απαίτηση που να αποδεικνύει το ενδιαφέρον για μία ουσιαστική, καινοτόμα, επιστημονική προσέγγιση στο πλαίσιο ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού κτιρίου ευρωπαϊκών προδιαγραφών.
Συμπερασματικά το έργο έχει ήδη απαξιωθεί, όχι μόνο ως κατασκευή αλλά και ως ειδική χρήση πριν καν ξεκινήσει.
6. Καμία πρόβλεψη για το μέλλον
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις και οι κοινωνίες αναζητούν τις βέλτιστες λύσεις προς όφελος των πολιτών τους και των μελλοντικών γενεών. Οργανωμένες αυτοδιοικήσεις στην υπόλοιπη Ευρώπη (κατά τους θεσμικούς μάλλον δεν είμαστε ακόμα Ευρώπη) χρηματοδοτούν τουλάχιστον ένα πρότυπο πιλοτικό έργο, από το οποίο αντλούν τεχνογνωσία και εμπειρία, προκειμένου να τα χρησιμοποιήσουν ως οδηγό για τα επόμενα αντίστοιχα έργα. Μία τέτοια περίπτωση είναι το Lairdsland Primary School στη Γλασκόβη. Αντίθετα στην ελληνική πραγματικότητα, ο αυτοσκοπός είναι η εξασφάλιση χρηματοδότησης από το ΕΣΠΑ.
Στη νέα Ευρωπαϊκή οδηγία αναφέρονται οι σύγχρονες προδιαγραφές που αφορούν τα δημόσια κτίρια και σχετίζονται με τη διαδικασία της ανακαίνισης και της προσαρμογής αυτών στα νέα ενεργειακά και λειτουργικά πρότυπα. Κάθε νέο έργο θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ως πιλοτικό προκειμένου να διαμορφωθεί μία βάση δεδομένων μελετητικής, τεχνικής και διαχειριστικής εμπειρίας προκειμένου να διαμορφωθούν οι στρατηγικές διαχείρισης του σημερινού κτιριακού δυναμικού, το οποίο είναι καθολικά προβληματικό.
Η νέα σχολική μονάδα δεν προετοιμάζει απολύτως καμία τέτοια στρατηγική και δε διαμορφώνει απολύτως κανένα μελετητικό και διαχειριστικό πρότυπο, που να μπορεί να αξιοποιηθεί μελλοντικά σε αντίστοιχες περιπτώσεις.
Είναι σαφές, και πέρα κάθε αμφισβήτησης, ότι ένα νέο σχολείο αποτελεί μία καθοριστική υποδομή ανάπτυξης και διαμόρφωσης και για το λόγο αυτό το συγκεκριμένο άρθρο περιορίζεται αποκλειστικά στις ανακοινώσεις της περιφερείας περί υπερσύγχρονου κτιρίου ευρωπαϊκών προδιαγραφών με τεχνικά και μόνο κριτήρια. Θα ήταν χρήσιμο η Περιφέρεια να παρουσιάσει όλα εκείνα τα στοιχεία που τεκμηριώνουν τον ισχυρισμό της, μέσα στο πλαίσιο της τεχνικής και της επιστήμης, προς όφελος των κατοίκων του Πανόρμου.
* Ο Μποτόνης Γ. Μποτονάκης είναι πολιτικός μηχανικός