Νίκη Γουλανδρή: Μια χαρισματική προσωπικότητα

Της ΦΑΛΗΣ ΒΟΓΙΑΤΖΑΚΗ*

Η χαρισματική προσωπικότητα που αποχαιρετήσαμε προχθές με μεγάλη θλίψη, η Νίκη Γουλανδρή, είναι παγκόσμια γνωστή για τους αγώνες της στην προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Το οικολογικό της μήνυμα ήταν στενά δεμένο με πολιτισμικές αξίες, καθώς -με τα λόγια της: «οι πολιτισμοί αντιπροσωπεύουν τις λύσεις που έδωσε ο άνθρωπος στα προβλήματα επιβίωσης σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα».

Γεννήθηκε στην Αθήνα και σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στην πολιτειολογία και τη φιλοσοφία.

Οι έντονες φυσιογνωστικές και καλλιτεχνικές της ανησυχίες την ώθησαν και σε ειδικές σπουδές Προστασίας του περιβάλλοντος, Βοτανικής, και Βοτανικής Ζωγραφικής στο Εδιμβούργο.

Ο θαυμαστός διάκοσμος της ελληνικής γης και η σύστασή της, όπως σωζόταν αλώβητη από τις σημερινές καταστροφές πριν από λίγες ακόμη δεκαετίες, ήταν ο χώρος που διαμόρφωσε και στερέωσε την πνευματική της εξάρτηση από τη Φύση.

Με τον οραματιστή και ρέκτη σύζυγό της Άγγελο Γουλανδρή συνέλαβαν σε ανύποπτο χρόνο, όταν ακόμη δεν υπήρχε συνείδηση των κινδύνων, το μήνυμα της απειλούμενης φύσης και μαζί αποφάσισαν να επενδύσουν στην δημιουργία ενός θεσμού άγνωστου στην Ελλάδα, που μόνοι οι δυο τους ένιωθαν τότε την απουσία του και αναγνώριζαν την κρισιμότητά του.

Το 1964, ίδρυσαν το ΜΓΦΙ, το πρώτο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Ελλάδα και το μόνο ιδιωτικό μουσείο φυσικής ιστορίας στον κόσμο! Στα 40 και παραπάνω χρόνια της λειτουργίας του, το Μουσείο έχει υποδεχθεί περισσότερα από 4.000.000 επισκέπτες, κυρίως νέους και παιδιά, μυώντας τους στην ομορφιά του φυσικού περιβάλλοντος και στην ισόρροπη συνύπαρξή του με τον άνθρωπο.

Η Νίκη Γουλανδρή είχε συλλάβει τη θεμελιακή σημασία της παιδείας στην οικοδόμηση περιβαλλοντικής συνείδησης στους πολίτες, κυρίως στους νέους, και το Μουσείο έθεσε τα θεμέλια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στη χώρα μας.

Επίστευε ότι μόνο με συνειδητή αλλαγή νοοτροπίας και συλλογική προσπάθεια είναι δυνατό ν’ αντιμετωπιστούν η κατασπατάληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση της ατμόσφαιρας και των υδάτων, η καταστροφή του δασικού πλούτου, η διάβρωση του εδάφους, η εξαφάνιση ειδών του φυτικού και του ζωικού βασιλείου και η κλιματική αλλαγή, τις επιδράσεις τη οποίας έχουμε ήδη αρχίσει να βιώνουμε. Και ήξερε καλά ότι η αλλαγή του τρόπου σκέψης των πολιτών δεν είναι δυνατή παρά μόνο με συστηματική εκπαίδευση στις αξίες και αρχές που θεμελιώνουν αγάπη και φροντίδα στο περιβάλλον, στην παράδοση και στον πολιτισμό, από την προσχολική ηλικία έως την ωριμότητα.

Το 1974 θεώρησε χρέος τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος, με πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ορίστηκε Υπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών, με βασική αποστολή την ανακούφιση των προσφύγων της Κύπρου. Συνδέθηκε με το Κυπριακό δράμα, και γνώρισε την απελπισία του ανθρώπου που εξορίζεται από την πατρίδα του.

Απίστευτα εργατική, υπήρξε «καλή Υπουργός», όπως την αποκάλεσε ο τότε Πρωθυπουργός, που της πρότεινε να αναμειχθεί ενεργά στην πολιτική.

Η Νίκη όμως αρνήθηκε, και του εξήγησε ότι η αποστολή της είναι να αφυπνίσει την περιβαλλοντική συνείδηση της χώρας και να ενθαρρύνει τους πολίτες ν’ αντισταθούν στην υποβάθμιση, και να προστατέψουν τον φυσικό πλούτο της.

Παράλληλα ασχολήθηκε με την βοτανική ζωγραφική, απεικονίζοντας γύρω στα 800 ελληνικά φυτά. Αγαπημένο της λουλούδι η Παιώνια, για την οποία εκτός από την ομώνυμη έκδοση, το Μουσείο δημιούργησε την περιοδεύουσα έκθεση «Παιώνιες της Ελλάδος – Μύθος, Επιστήμη, Τέχνη» που περιόδευσε σε πόλεις της Αμερικής και της Ευρώπης, στην Νότιο Αφρική και την Ιαπωνία.

Γυναίκα της Ευρώπης, εκλεγμένη το 1991 από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, Αντεπιστέλλον Μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας των Ηθικών και Πολιτικών Επιστημών από το 1990, Μέλος της Βρετανικής Linnean Society και της Academia Europaea, με συμμετοχή σε διεθνείς Επιτροπές για τον Πολιτισμό και την Αειφόρο Ανάπτυξη, Μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στην συνδιάσκεψη για το περιβάλλον του Ρίο το 1993 και του Γιοχάνεσμπουργκ το 2002.

Η προσωπικότητα και η δράση της αναγνωρίστηκαν πολλαπλά από τον πνευματικό και επιστημονικό κόσμο της χώρας μας. Έχει τιμηθεί με το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών και έχει αναγορευθεί Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Uppsala, των Τμημάτων Δασοπονίας, Γεωπονίας και Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Αγαπημένη μας Νίκη, εκ μέρους όλων των συνεργατών και φίλων του Μουσείου, χαιρετώ την ολοκλήρωση της ανθρώπινης αποστολής σου.

Σου εκφράζω το θαυμασμό μας, την αγάπη και την πίστη μας στις αρχές που με τόση αφοσίωση και επιτυχία υπηρέτησες και σου δηλώνω ότι είμαστε αποφασισμένοι να συνεχίσουμε, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας, να αγωνιζόμαστε για την προστασία της φύσης, την προστασία της ζωής. Ιδιαίτερα για την προστασία της Ελληνικής Φύσης και για ένα κώδικα περιβαλλοντικής ηθικής, όπως εσύ και ο Άγγελος μας διδάξατε με το παράδειγμά σας.

Καλό σου ταξίδι, αγαπημένη μας Πρόεδρε!