Νίκος Δασκαλάκης (1904 – 1995)

 

 

Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του ’40 βρίσκει το Ν. Δασκαλάκη στο Ρέθυμνο αρραβωνιασμένο με την Παγωνίτσα Γ. Σαουνάτσου. Κατατάσσεται στο στρατό ως μάχιμος νοσοκόμος και μετακινείται σε στρατιωτικό νοσοκομείο της Αθήνας, Στην Αθήνα θα παραμείνει όλο το διάστημα από την έναρξη του πολέμου μέχρι τον Απρίλιο του 1942, κάπου 18 μήνες. Πέρασε δηλαδή εκεί όλη την περίοδο του μεγάλου λιμού και σώθηκε χάρη σ’ ένα ντενεκέ λάδι, που του είχε στείλει η αρραβωνιαστικιά του από την Κρήτη. Στις 27 Σεπτέμβρη 1941 εκπρόσωποι από το ΚΚΕ, το Αγροτικό Κόμμα, την «Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας» και το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας υπογράφουν την ιδρυτική διακήρυξη του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου – ΕΑΜ. Ως είδαμε, ο Ν. Δασκαλάκης, έχει πλέον διαρρήξει εντελώς τους δεσμούς του με το Κ. Φιλελευθέρων, και, όπως πολλοί Βενιζελικοί του Ρεθύμνου, μετά το 1936, στρέφεται προς τα αριστερά. Εντάσσεται από τους πρώτους στο ΕΑΜ και δραστηριοποιείται ως οργανωτικός γραμματέας της περιοχής στη Δεξαμενή Κολωνακίου (αρχές 1941), ο ίδιος δεν είναι κομμουνιστής, πιστεύει όμως στην ανάγκη συνεργασίας όλων των αριστερών.

 

Τέλος Απριλίου 1942, επιστρέφει στο Ρέθυμνο με ένα πλοιάριο. Δεν ανοίγει δικηγορικό γραφείο, αλλά οργανώνεται στο ΕΑΜ Ρεθύμνου, ως μέλος της Νομαρχιακής του Επιτροπής. Μένει κυρίως στο χωριό του, όπου ασχολείται με την περιουσία του και συγχρόνως φροντίζει τον άρρωστο πατέρα του (τον κηδεύει στις 21 Ιουνίου 1942). Τον Αύγουστο του 1942 τέλεσε του γάμους του με την κόρη του Γ. Σαουνάτσου, του Ρεθεμνιώτη γιατρού με την πλούσια κοινωνική δράση, του επονομαζόμενου Ανάργυρου, λόγω της αφιλαργυρίας του. Συνεχίζει την παραμονή του στο χωριό, κατεβαίνει, όμως συχνά Πέραμα, όπου έχει τακτικές συναντήσεις με στελέχη του ΕΑΜ (Γιάννη Μαθιουδάκη -είναι πολιτικός καθοδηγητής του Ενόπλου ΕΛΑΣ-, Κώστα Αντωνάκη -είναι σύνδεσμος με την Επαρχ. Επιτρ. του ΕΑΜ-, Στ. Κυριακόπουλο, -είναι γραμματέας της επαρχιακής επιτροπής ΕΑΜ Μυλ/μου). Επικοινωνεί επίσης συχνά με το συγχωριανό του Σωκράτη, γιο του Σταύρου Καλλέργη, που είναι μέλος του ΚΚΕ και της Νομαρχιακής Επιτροπής ΕΑΜ Ρεθύμνης.

 

Κατά το «Δασκ. Οι αναμνήσεις μου» αυτή την περίοδο στην περιοχή Ρεθύμνου λειτουργούν δύο πόλοι αντίστασης: (α) ντόπια στοιχεία που οργανώνονται και καθοδηγούνται από τον εκπρόσωπο της αγγλικής αποστολής στο Νομό, Τομ Νταμπάμπιν και (β) το ΕΑΜ Ρεθύμνης, που λειτουργεί ως ανεξάρτητη τοπική οργάνωση αριστερών και δεξιών. Μέλη της επιτροπής του ΕΑΜ Ρεθύμνης είναι οι: (α) Χρήστος Τζιφάκης, πρόεδρος, (β) Νικ. Ανδρουλιδάκης, γραμματέας (γ) Γιάννης Μαθιουδάκης, (δ) Νίκος Δασκαλάκις,, (ε) Κώστας Αντωνάκις, (στ) Νίκος Μυλωνάκις, δικηγόρος, μέλος, (ζ) Στυλιανός Δουλγεράκις, (η) Μάρκος Ζουριδάκης, θ) Σωκράτης Καλλέργης,, (ι) Γιάννης Δαλέτζας, (ια) Κωνστ. Χατζάκις, μέλος, (ιβ) Ανδρέας Κουτρουμπάς,, (ιγ) Εμμ. Παπαδογιάννης, (ιδ) Νίκος Μπιράκης, (ιε) Νικήστρατος Βογιατζής, (ιστ) Στυλιανός Ψυχουντάκης, (ιζ) Γεώργιος Χαλκιαδάκης, διοικητής Χωροφυλακής.

 

Στις 15 Ιουνίου 1943, με τις παρεμβάσεις των Άγγλων, το ενιαίο ΕΑΜ διασπάται και τα στελέχη που προέρχονται από το Βενιζελικό και το δεξιό χώρο, αποχωρούν και ιδρύουν την ΕΟΡ με επικεφαλής το Χρ. Τζιφάκη. Η νέα, μετά τη διάσπαση, Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ, αποτελείται από τους: Νικ. Δασκαλάκη, γραμματέα (είχε προηγηθεί η σύλληψη και η εξορία του γραμματέα Νικ. Ανδρουλιδάκη στη Γερμανία), Κωνστ. Αντωνάκη (σύνδεσμος με την Επαρχ. Επιτρ. Μυλοποτάμου), Νίκο Μυλωνάκη, Κωστή Χατζάκη, Ανδρέα Κουτρουμπά (δικαστικό), Μιχ. Μαρούλη (γιατρό και γραμματέα της Αλληλεγγύης του ΕΑΜ), Στ. Δουλγεράκη, Γιώργη Μαραγκουδάκη, Γιώργη Αγγελιδάκη (γραμματέα της ΕΠΟΝ), και Γιάννης Μαθιουδάκη, πολιτικό καθοδηγητή του ΕΛΑΣ.

 

Κατά το Δεκέμβριο του 1943 οι Γερμανοί πληροφορούνται τη δραστηριότητα του Νικ. Δασκαλάκη και τον αναζητούν. Ο κίνδυνος είναι θανάσιμος. Κρύβεται για λίγο στο σπίτι μιας θείας της γυναίκας του στο Ρέθυμνο, μετά ανεβαίνει στις Αραβάνες του Ψηλορείτη, όπου μαζί με τον Στ. Κυριακόπουλο οργανώνουν το λημέρι τους.

 

Αρχές του 1944, καθώς πλησιάζει η απελευθέρωση, Άγγλοι, Συμμαχικό Στρατηγείο και Ελλ. Κυβέρνηση Καϊρου, πιέζουν ΕΟΡ και ΕΑΜ να συμφιλιωθούν. Ο Χρ. Τζιφάκης προσκαλεί σε σύσκεψη τους επικεφαλής του ΕΑΜ, Γιάννη Μαθιουδάκη και Νικ. Δασκαλάκη στην περιοχή Κάτω Βαρσαμόνερο. Ξεκινούν κι οι δυο τους από διαφορετικά σημεία. Ο Δασκαλάκης με το Στέλιο Δουλγεράκη φθάνουν στο Βαρσαμόνερο στις 31 Μαρτίου. Τελικά η σύσκεψη (συμμετέχουν εκπρόσωποι ΕΑΜ και ΕΟΚ (Εθνική Αντίσταση Κρήτης) και από τους Νομούς Χανίων και Ηρακλείου) γίνεται στις 2 Απριλίου 1944 και εκδίδεται συμφωνητικό στενής συνεργασίας ανάμεσα σε ΕΟΚ και ΕΟΡ. Μια μέρα αργότερα ο Νικ. Δασκαλάκης πληροφορείται με συντριβή ότι ο Γ. Μαθιουδάκης, σκοτώθηκε σε συμπλοκή με Γερμανούς, ενώ ερχόταν για τη σύσκεψη στο Βαρσαμόνερο Ρεθύμνου. Σύμφωνα με το Δασκαλάκη, το συμφωνητικό δεν τηρήθηκε, εξ υπαιτιότητας, των Άγγλων, οι οποίοι, παρά τα συμφωνηθέντα, διένειμαν μεροληπτικά υπέρ της ΕΟΡ, τον ιματισμό και τα πολεμοφόδια που εστέλλοντο από το Συμμαχικό Στρατηγείο. Όμως είχε και θετικά αποτελέσματα, όπως επικοινωνία και φιλική διάθεση μεταξύ των μελών των δύο οργανώσεων, πάταξη της ζωοκλοπής και των βιαιοτήτων στην ύπαιθρο κλπ.

 

Καθώς προχωρεί το 1944, η αντιστασιακή δραστηριότητα και από τις δύο οργανώσεις εντείνεται (Σφαγή στο χωριό Αβδελά Μυλοποτάμου, Επεισόδιο Γενί Γκαβέ, Απαγωγή Κράϊπε, Επεισόδιο Σχολής Ασωμάτων και Μάχη των Ποταμών). Πέφτει τότε σημείωμα στα χέρια των Γερμανών με τα ονόματα των γραμματέων του ΕΑΜ σε Χανιά, Ρέθυμνο, Ηράκλειο, Λασίθι, γεγονός που δημιουργεί θανάσιμο κίνδυνο για το Νικ. Δασκαλάκη, σε περίοδο μάλιστα που αναμένεται η γέννηση της κόρης του.

Τον Ιούνιο του 1944 απεσταλμένος από το την ΠΕΕΑ (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, γνωστή και ως Κυβέρνηση του Βουνού), διενεργεί στο Νομό μυστικό δημοψήφισμα για την αποστολή αντιπροσώπου στο Συνέδριο στις Κορυσχάδες Ευρυτανίας. Ο απεσταλμένος τον βρίσκει και του ανακοινώνει ότι η πλειοψηφία επιλέγει αυτόν για την ΠΕΕΑ. Ο Δασκαλάκης του απαντά ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει, διότι η κρίσιμη φάση του αγώνα και… οικογενειακοί λόγοι δεν του το επιτρέπουν . Τα στελέχη του ΕΑΜ προσπαθούν να τον πείσουν, μέχρι που πληροφορούνται ότι ήδη βρίσκεται στις Κορυσχάδες ο «φίλος» από τα παλιά Νικ. Ασκούτσης.

 

Αρχές Σεπτεμβρίου 1944 συγκαλείται με πρωτοβουλία Ελληνικής Κυβερνήσεως Καϊρου και Συμμαχικού Στρατηγείο, νέα σύσκεψη στο λημέρι του Τζιφάκη (Πρινέ Ρεθύμνης) για συμφιλίωση των δύο οργανώσεων εν όψει της απελευθέρωσης. Το ΕΑΜ εκπροσωπείται από τους: Νικ. Δασκαλάκη, Στ. Δουλγεράκη και Γ. Σμπώκο. Η ΕΟΡ εκπροσωπείται από τους: Χρ. Τζιφάκη, Εμμ. Τσιριμονάκη, Νικ. Μπιράκη, Στ. Ψυχουντάκη. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1944 υπογράφεται, λίγες μέρες πριν από την αποχώρηση των Γερμανών, συμφωνία καίριας και σωτήριας σημασίας για το Ρέθυμνο. Συγκροτείται Μικτή Επιτροπή, που στην πραγματικότητα λειτουργεί ως τοπική Κυβέρνηση Νομού Ρεθύμνης, με πρόεδρο και Στρατιωτικό Διοικητή το Χρ. Τζιφάκη και μέλη το Νικ. Μπιράκη από την ΕΟΡ, το Νικ. Δασκαλάκη και το Στ. Δουλγεράκη από το ΕΑΜ. Έτσι το Ρέθυμνο με συμφιλιωμένες τις δύο κύριες αντιστασιακές του οργανώσεις υποδέχεται στις 13 Οκτωβρίου την απελευθέρωση. Τρεις μόλις μέρες πριν είχε γεννηθεί η κόρη του Ν. Δασκαλάκη. Τη βάπτισε Χαρά. Όνομα που ταίριαζε απόλυτα, στα αισθήματα ενός πολύπαθου πατέρα, μιας αφάνταστα ταλαιπωρημένης μητέρας και ενός τυραννισμένου Νομού.

 

Πράγματι η 13^η Οκτωβρίου ήταν ημέρα απόλυτης χαράς και πανηγυριού για όλο το Ρέθυμνο. Οι Γερμανοί αποσύρθηκαν στα Χανιά και οι μαχητές του ΕΑΜ και της ΕΟΡ μπήκαν στην πόλη νικητές. Έγινε δοξολογία στη Μητρόπολη, ενώ την επομένη χιλιάδες κόσμου έλαβαν μέρος στη θριαμβευτική παρέλαση. Η Μικτή Επιτροπή εγκαταστάθηκε στην οικία Φραγκιά επί της οδού Δρουλίσκου και άρχισε το έργο της. Ήδη από τις 5 Οκτωβρίου είχε αναλάβει υπηρεσία ως Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης ο Νικ. Παπαδάκης. Η συνεργασία Τζιφάκη – Μπιράκη (Μαραγκάκη) με τους, μέχρι πριν λίγοι ιδεολογικούς τους αντιπάλους, Δασκαλάκη – Δουλγεράκη, αγαστή! Ο κόσμος έτριβε τα μάτια του! Το αδελφοκτόνο αιματοκύλισμα αποφεύχθηκε, τα μέλη των πρώην αντιπάλων οργανώσεων κυκλοφορούσαν συμφιλιωμένα στους δρόμους.

 

Τα προβλήματα βέβαια δεν άργησαν να φανούν. Η δολοφονία του Επονίτη Λευτέρη Σπηλιανάκη, που αποδόθηκε σε χωροφύλακα και η εντολή του Στρατηγού Ν. Παπαδάκη να μην παραστεί κανείς χωροφύλακας στη Δοξολογία, άναψε επικίνδυνα τα πνεύματα. Η παρέμβαση του Ν. Δασκαλάκη ήταν καίρια. Μίλησε κατευναστικά στο συγκεντρωμένο πλήθος, βεβαιώνοντας ότι ο ένοχος θα συλληφθεί, και ζήτησε να παραστεί όλη η χωροφυλακή στη Δοξολογία, ώστε να μην καταρρεύσει το πνεύμα της συμφιλίωσης. Τέτοιος ήταν ο Νικ. Δασκαλάκης…

 

Φρούραρχος της πόλεως ανέλαβε ο επίσης μετριοπαθής εκπρόσωπος του ΕΑΜ, δικηγόρος Κ. Αντωνάκης, ενώ συγκροτήθηκε Στρατοδικείο με επικεφαλής το δικηγόρο Μ. Παπαδάκη. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η Μικτή Επιτροπή ήταν τεράστια: ο επισιτισμός του λαού, η διαβίωση των οργάνων της τάξεως και της διοίκησης, ο απόηχος του Εμφυλίου που είχε ήδη ξεκινήσει στην πάνω Ελλάδα με τα Δεκεμβριανά, η επιστασία των Άγγλων, οι οπλισμένες ομάδες του σκληρού πυρήνα των ένθεν και ένθεν ανταρτών, που βρήκαν την ευκαιρία να καθαρίσουν… λογαριασμούς. Η ψηλάφηση των γεγονότων αυτών, μέσα από τις «Αναμνήσεις μου» του Νικ. Δασκαλάκη, κρατάει την ανάσα. Όντως η νηφάλια παρουσία και προσφορά του Νικ. Δασκαλάκη στην πόλη εκείνη τη στιγμή είναι ανυπολόγιστης αξίας. Η πόλη του οφείλει πολλά.