Έκδοση του Ιατρικού Συλλόγου Ρεθύμνου και υψηλής ποιότητας εκτύπωση από τη Γραφοτεχνική Κρήτης ΑΕΕ, με θέμα τα Νοσοκομεία Ρεθύμνου, που είχε την καλή τύχη να αναλάβει ο Νίκος Ι. Δερεδάκης. Τις αφορμές κρίνει βεβαίως ο συγγραφέας, άστοχες εν προκειμένω νομίζω γιατί ούτε με την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα σχετίζονται καθόλου, ούτε με τα 60 χρόνια της ίδρυσης του Γενικού Κρατικού Νοσοκομείου, αφού το πρώτο εν Ρεθύμνω ιδρύθηκε επί Ενετοκρατίας στη Φορτέτζα το 1573, όπως πληροφορεί το βιβλίο.
Παρά την ίσως επουσιώδη ένσταση, θέμα συναρπαστικό που καταγράφει μια σημαντική σελίδα του Ρεθύμνου σε υπέροχη, γλαφυρή γλώσσα, περιπετειώδες, άγνωστο μάλλον στους πάντες, διάρκειας αιώνων, με «βίο» πολυτάραχο και που αποτυπώνει απίστευτες καταστάσεις των εποχών, προσωπικότητες που εργάστηκαν με αυταπάρνηση σε περιόδους αδιανόητες, αρρώστιες και ένδειες, δυστυχίες και επιδημίες, κατοχές, πολέμους, συγκρούσεις, αναταραχές. Η έρευνα του Ν. Δερεδάκη εντυπώνει και αναπλάθει, διεισδύει και εντοπίζει, ανατρέχει σε πηγές, ενώ ένα πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό εμπλουτίζει και συνεισφέρει τα μέγιστα στη βαθύτερη κατανόηση όσων πολυκύμαντων διαδραματίστηκαν στο διάβα των αιώνων, εντός και πέραν του καθαυτού θέματος, εντός και πέραν του χωροταξικού πλαισίου.
Και διόλου τυχαία, δυστυχώς, στις μέρες μας, όσο, όσοι, όταν διαβάζουμε, κάθε ηλικίας και φύλου, επιλέγουμε αναγνώσματα που συνηθέστερα δεν διασυνδέουν με το παρελθόν και την ιστορία, του τόπου μας μάλιστα, δεν διδασκόμαστε δηλαδή, αδυνατούμε να εκτιμήσουμε και να συγκρίνουμε, δεν γνωρίζουμε τις ρίζες και τις διαδρομές των χρόνων και των αιώνων, δεν αποτιμώνται λάθη, έργα, άθλοι, καταστάσεις, ευεργεσίες και ευεργέτες, αδυναμίες ή εμπόδια.
Η υπόθεση «Νοσοκομείο» στο Ρέθυμνο προσδέθηκε στην ίδια την ιστορία τούτου του τόπου που ο Ν. Δερεδάκης αφηγείται παράλληλα. Οι εποχές που θερίζουν πανδημίες, φτώχεια αλλά και επικρατούσε ανάλογη ιατρική άγνοια (ανθούσαν οι κομπογιαννίτες). Το νοσοκομείο πάνω στη Φορτέτζα που ολοκληρώθηκε το 1574, αυτό που βρίσκονταν στο σημερινό ξενοδοχείο «Fortezza» και το ίδρυμα περίθαλψης απροστάτευτων παίδων, μέσα του 16ου αι. Απλά Υγειονομεία στην Τουρκοκρατία, στρατιωτικό το Νοσοκομείο στο Τελωνείο στο λιμάνι, οκτώ κλινών το 1867 στα ορεινά Πλατάνια Αμαρίου για τους τραυματίες. Αργότερα μετακόμισε στην Κράνα και στην Αξό.
Αρκαδίου και στο στενάκι Χατζηγρηγοράκη, το πρώτο Δημοτικό στην πόλη (δωρεά Τουρκοκρητικού), 13 ασθενείς το 1881. Το 1893 νοσηλεύθηκαν 102 ασθενείς, οι 39 φυλακισμένοι. «Εξετάσθηκαν προσθέτως επί ποδός και 1.648, οι 153 πάλιν ήσαν φυλακισμένοι».
Το σιτηρέσιο, ψωμί. Επί Ρώσων, νοσοκομείο το σήμερα κτήριο της Βιβλιοθήκης. Κατόπιν στον κήπο. 30 κλινών στη σημερινή Νομαρχία, εγκαινίασε ο αρμοστής Κρήτης Πρίγκιπας Γεώργιος. Το δώρισε ο Τσάρος Νικόλαος Β’.
Ο συγγραφέας θα ανακαλύψει περισσότερα στοιχεία για το Νοσοκομείο από τις αρχές του 20ου αιώνα με τα νέα τότε τμήματα που περιοδικά προστίθενται και τους γιατρούς που υπηρέτησαν, ορισμένοι πολιτεύτηκαν ή αναδείχθησαν σε σπουδαίες προσωπικότητες με ευρύτερη κοινωνική δράση και προσφορά.
Ευλογιά και διφθερίτιδα κατά την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922. Ο γιατρός Β. Σπανδάγος καταγγέλλει (1926) ότι αντί ωφελείας το νοσοκομείο προξενεί κακά, ο Διευθυντής αδιαφορεί, οι νοσοκόμες αργόμισθες, χωρίς εργαλεία και όργανα, χωρίς πετρέλαιο και επιδέσμους, κοριοί βόσκουν. Η πρόταση αγοράς του από Ρεθεμνιώτες γιατρούς, απορρίπτεται. Ανυπόφορος ο θόρυβος λόγω… ποδοσφαίρου από το γειτονικό Γυμναστήριο…
Βαθιά, αμερόληπτη και λογοτεχνική η εξέταση του Ν. Δερεδάκη επεκτείνεται με τάξη, ημερομηνίες, ονόματα και δεδομένα στη Γερμανική κατοχή. Το Νοσοκομείο μετακομίζει συνεχώς, 70 κλινών αλλά με προβλήματα μονίμως, τώρα εξαιτίας της συστέγασης με το Ορφανοτροφείο. Τέσσερις γιατροί – τέσσερα τμήματα, ξεχωριστό το Φυματιολογικό. Με εράνους, δωρεές, ταλαιπωρίες και μια μνημειώδη σπατάλη(!!) στα εγκαίνια, 1953 το… νέο, νοσήλευε 100 άτομα ημερησίως. Ο συγγραφέας παραθέτει πίνακες προσωπικού, τα προβλήματα επί δικτατορίας, την επέκταση που ολοκληρώθηκε το 1987.
Νέοι δωρητές μεσολαβούν από το 1998, απαλλοτριώσεις, αρνήσεις παραχώρησης και εγκατάλειψης του χώρου, αυθαίρετες κατασκευές σημαδεύουν και τη νέα επέκταση που διακόπηκε το 2001 ελλείψει χρηματοδοτήσεων. Τότε ο πρώτος αξονικός που με εντολή του Υπουργείου μένει στα κιβώτια, αφού λείπει ο χώρος που θα τον στεγάσει. Ο Οργανισμός του 2012 προέβλεπε 220 κλίνες και 83 γιατρούς. Υπηρετούσαν 70. Το 2014 οι θέσεις γιατρών αυξήθηκαν στους 87 και προστέθηκαν νέα τμήματα και κλινικές (όπως το Ψυχιατρικό, Πνευμονολογικό, Νεφρολογικό κ.α.).
Τερπνά, φρικτά, επαινετά, αντιφατικά, τραγικά, 100 δράμια κρέας (με οίνο!) αδιανόητα και της ανελέητης πραγματικότητας περιστατικά, με κατατοπιστικές φωτογραφίες και διαφωτιστικές αναδημοσιεύσεις, το βιβλίο του Νίκου Δερεδάκη γράφει τη δική του, προσωπική ως βιβλίο, ιστορία, μέσα στη γενική του Ρεθύμνου και της πολυτάραχης πατρίδας, της Κρήτης και της Ελλάδας. Οφειλόμενος ο ανεπιφύλακτος έπαινος της προσπάθειας και της όλης έκδοσης που αποθησαυρίζει και κληρονομεί ένα καταπληκτικό υλικό για την πόλη ειδικά και τους άξιους ανθρώπους (γιατρούς και μη) τούτους τους αντίξοους καιρούς και για το μέλλον.
Είθε τα πολλαπλά οφέλη του να χρησίμευσαν παντοιοτρόπως και στους πάντες, γιατί τα διδάγματα που εξάγονται, όντως ξεχειλίζουν. Είθε…
* Ο Νικόλαος Ξυπολυτάς είναι διοικητής Γ.Ν. Ρεθύμνου
