Είμαι πλημμυρισμένη συναισθήματα χαράζοντας αυτές τις γραμμές. Γιατί εκπληρώνω όνειρο ζωής. Από χρόνια τώρα ήθελα να γράψω για την σπουδαία ηρωίδα Νίνα Κουκλινού, που αν την άκουγαν κάποιοι όταν έπρεπε, δεν θα είχαμε το ολοκαύτωμα των οκτώ χωριών του Κέντρους.
Έπρεπε όμως να συγκεντρώσω κι άλλα στοιχεία από διαφορετικές αλλά πάντα έγκριτες πηγές. Μόνον έτσι θα μπορούσα να απεγκλωβίσω τη σπουδαία αυτή γυναίκα από ένα καθεστώς ρεβανσισμού και μισαλλοδοξίας που την ενέπλεξαν τυχαία γεγονότα.
Καιρός όμως να ξεδιπλώσουμε το συναξάρι της αφανούς αυτής ηρωίδας και να της αποδώσουμε την τιμή που της ανήκει.
Ένα λουλούδι ανθίζει στις Ελένες
Η Κωνσταντίνα Κουκλινού γεννήθηκε στις Ελένες Αμαρίου το 1925. Γνωστή η οικογένειά της για τις αρχοντικές της καταβολές της έδωσε σπάνια μόρφωση για την εποχή της. Αυτό στάθηκε δίκοπο μαχαίρι για την νεαρή κοπέλα σε χρόνια δίσεκτα. Εκτός από φωτεινό πνεύμα η Νίνα όπως την έλεγαν οι δικοί της και οι φίλοι της διέθετε και φυσική ομορφιά, ώστε δεν περνούσε ποτέ απαρατήρητη. Εκτός των άλλων είχε και μια έμφυτη διάθεση για το καλό και το ωραίο. Θα μπορούσαν τη Νίνα να φέρνουν παράδειγμα όσοι θέλανε να δώσουν τον ορισμό της «μερακλίνας» κοπελιάς. Λάτρευε τις παραδόσεις του τόπου της και ιδιαίτερα την κρητική μουσική.
Όταν η τοπική κοινωνία την είδε να αναλαμβάνει καθήκοντα στη Γκεστάπο, δακτυλογράφου και μεταφράστριας ξαφνιάστηκε στην αρχή, σήκωσε τους ώμους αδιάφορα στη συνέχεια. Εύκολο το σχόλιο που έσταζε χολή στα χείλη, αλλά σε κάθε δύσκολη ώρα στη Νίνα κατέφευγαν όσοι ήθελαν να ξεμπερδέψουν ανθρώπους τους από τα ναζιστικά κολαστήρια. Κι εκείνη έκανε ό,τι μπορούσε με μεγάλη προθυμία. Κανένας δεν ήξερε το ρόλο της όμορφης αυτής κοπέλας που η ζωή της μοιάζει μυθιστόρημα.
Το μεγάλο της μυστικό ήξεραν μόνον εκείνη, ο Χρίστος Τζιφάκης που την είχε στείλει στη θέση αυτή και ο καλός της Γιώργης Γκόγκας ένα αληθινό παλικάρι στέλεχος της Αντίστασης.
Το πρώτο ξάφνιασμα
Η αλήθεια είναι ότι ξαφνιάστηκε η Νίνα όταν της πρότεινε την τόσο επικίνδυνη αποστολή ο Χρίστος Τζιφάκης μόλις άρχισε να οργανώνεται η Εθνική Αντίσταση. Δεν ήταν μόνο η γνώμη του κόσμου που την απασχολούσε, ήταν οι δικοί της που δεν ήξερε πως θα το δεχτούν… Αν φανταστούμε την ατμόσφαιρα της εποχής θα καταλάβουμε το μέγεθος της θυσίας αυτής της γυναίκας… Ποιος θα έβλεπε με θετικό βλέμμα μια «συνεργάτιδα» των Γερμανών;
Από την άλλη ήταν η πλέον κατάλληλη να βοηθήσει την Αντίσταση.
Μορφωμένη, πανέξυπνη, γοητευτική, θα μπορούσε να προλάβει κάποια συνέπεια από αδυναμία πατριώτη να αντέξει στα βασανιστήρια. Ήταν σε θέση που γνώριζε τα σχέδια των κατακτητών.
Κι έτσι άρχισε ο Γολγοθάς της Νίνας Κουκλινού, που κανένας δεν αναγνώρισε ποτέ για να της χαρίσει όσο ζούσε την πολυπόθητη ανάσταση.
Μοναδική της παρηγοριά ο Γιώργης της που μαζί του μοιράστηκε σημαντικά καθήκοντα και στην ομάδα Πετρακογιώργη. Να διευκρινίσουμε ότι ο Γεώργιος Πετράκης (Πετρακογιώργης) ήταν ο αρχηγός της Αντίστασης και ο αντισυνταγματάρχης Χρίστος Τζιφάκης ήταν ο στρατιωτικός υπεύθυνος του Νομού Ρεθύμνης. Ο αρχηγός κανόνιζε τις αποστολές κι ο Τζιφάκης μοίραζε καθήκοντα ανάλογα με τις ικανότητες κάθε στελέχους.
Φύλακας άγγελος για δεκάδες πατριώτες
Η Νίνα εκτός από τις εντολές που έπαιρνε αναλάμβανε η ίδια πρωτοβουλία αν διαπίστωνε ότι κάποιος πατριώτης κινδύνευε.
Ο πρώτος που μου την ανέφερε σε διηγήσεις του ήταν ο Γιάννης Κυριακάκης. Ο μεγάλος αγνός πατριώτης που έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του ακλόνητος στις πεποιθήσεις του. Θυμόταν τη Νίνα να παρίσταται στο βασανισμό του και να μεταφράζει κατά τρόπο που να ευνοούσε τον κρατούμενο. Με τρόπο ώστε να μη γίνεται αντιληπτή μετέδιδε κουράγιο και δύναμη στο θύμα των βασανισμών ανήμπορη να κάνει κάτι περισσότερο.
Ο επόμενος που μου μίλησε για τη Νίνα ήταν ο Κώστας Ξεξάκης, ο αξέχαστος καθηγητής που έζησε και τη φρίκη του στρατοπέδου. Μου έλεγε πως είχε διαισθανθεί πως η Νίνα Κουκλινού διαδραμάτιζε κάποιο άλλο ρόλο στο χώρο που βρισκόταν. Και το επιβεβαίωσε το ύφος της όταν τον κοιτούσε αλλά και το γεγονός ότι σε κάποια φάση που τον βασάνιζαν η Νίνα δεν άντεξε και λιποθύμησε.
Κάποιοι μπορεί να αναρωτηθούν: Μα δεν ήξεραν οι αντιστασιακοί ποιοι ήταν σύντροφοι και συναγωνιστές τους.
Κανένας δεν ήξερε τότε το πραγματικό όνομα του ατόμου με το οποίο ερχόταν σε επαφή. Και τα στελέχη της αντίστασης με ψευδώνυμα επικοινωνούσαν.
Δεν είναι τυχαίο ότι η Μαρία Λιονή μετά τον πόλεμο πληροφορήθηκε ότι ο μικρός της «μαντατοφόρος» που πηγαινοέφερνε τα μηνύματα στο Αρκάδι, στον ηγούμενο Διονύσιο Ψαρουδάκη, ήταν ο Κώστας Μυγιάκης ο μετέπειτα λαμπρός εκπαιδευτικός.
Έτσι και στην περίπτωση της Νίνας κανένας δεν ήξερε τη μεγάλη της αποστολή.
Ενδιαφέρουσες μαρτυρίες
Στην πρώτη φάση της έρευνάς μου, από τις πιο ενδιαφέρουσες μαρτυρίες ήταν αυτή του αξέχαστου εμπόρου Ιωσήφ Χομπίτη.
Αμέσως μόλις η Νίνα Κουκλινού είδε πως κινδύνευε να συλληφθεί έσπευσε να τον ειδοποιήσει στο Ροδάκινο που βρισκόταν.
Αμέτρητες οι μαρτυρίες που την αφορούν και τη δικαιώνουν. Η κ. Ιωάννα Χρυσού, θυμάται από τον πατέρα της ότι σε μια εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο η Νίνα τον ειδοποίησε να πάρει την οικογένειά του και να εξαφανιστούν γιατί θα τους έκαναν έφοδο οι Γερμανοί. Έτσι κι έγινε αλλά χάρις στη σπουδαία αυτή κοπέλα ο πατριώτης αυτός πρόλαβε να πάρει την οικογένειά του και να σωθούν από το μπλόκο.
Κι ένα ακόμα συγκλονιστικό παράδειγμα της αθόρυβης δράσης της τόσο αδικημένης γυναίκας.
Όταν οι αντάρτες είχαν μείνει χωρίς εφόδια εξουσιοδότησαν ένα σύντροφό τους (δεν έχω ακόμα την άδεια να αναφερθώ στην δράση του και σέβομαι την απόφασή του να πάρει έγκριση από την παράταξή του για τέτοιες αναφορές) να καλύψει τις ελλείψεις τους.
Πράγματι ο αντάρτης κατέβηκε στο Ρέθυμνο και απευθύνθηκε σε γιατρό να τον βοηθήσει. Εκείνος του εξασφάλισε την κάλυψη διώχνοντας τους βοηθούς του με το αιτιολογικό ότι είχε να αντιμετωπίσει περίπτωση φθισικού και όφειλε να τους προστατεύσει. Περιποιήθηκε τον αντάρτη, που ήταν μέσα στην ψείρα, και μετά τον εφοδίασε με τα φάρμακα που χρειάζονται οι αντάρτες, πρόσθεσε λίγα τρόφιμα και τον έστειλε στο καλό με την προτροπή να πάρει το λεωφορείο. Έτσι κι έγινε.
Εκεί όμως που ανέβαινε κάποιος αδιόρατα του ψιθύρισε βιαστικά να κατέβει στα Τρία Μοναστήρια οπωσδήποτε. Εκείνος υπέθεσε ότι αναλάμβανε νέα αποστολή. Όταν το αυτοκίνητο πλησίασε στα Τρία Μοναστήρια ζήτησε και κατέβηκε. Λίγο αργότερα και με την άνεση που του παρείχε το γυμνό τοπίο είδε να σταματά το λεωφορείο γερμανική περίπολος. Αυτός όμως χάρις στο μήνυμα του αγνώστου κατάφερε να σωθεί. Πέρασε καιρός για να πληροφορηθεί πως ο καλός του άγγελος ήταν η Νίνα Κουκλινού που δεν τη γνώριζε ούτε κατ’ όψη. Εκείνη όμως ήταν παρούσα όταν ειδοποιήθηκαν οι Γερμανοί για τον αντάρτη που είχε κατέβει να εφοδιαστεί με φάρμακα κι έσπευσαν να τον συλλάβουν. Η Νίνα όμως κινήθηκε συντομότερα και τον έσωσε.
Μοιραίες συγκυρίες σημάδεψαν μια ζωή
Όλα δείχνουν πως ήξερε να ελίσσεται έτσι ώστε ποτέ να μην αντιληφθούν οι Γερμανοί το διπλό ρόλο της. Κάποια στιγμή χρεώθηκε ένα γεγονός αλλά έπρεπε να «κάψει» το δέντρο για να γλιτώσει το δάσος.
Ήταν τότε που είχε αναλάβει αποστολή ο Γιώργης Αγγελιδάκης με το Θανάση Μαρκογιαννάκη και έναν ακόμα πατριώτη να πάνε να συναντήσουν κάποιο στέλεχος της ΕΟΡ στα Αγιοβασιλειώτικα για κάποια συνεννόηση των δύο πλευρών. Οι γενναίοι αυτοί όμως έπεσαν σε μπλόκο και οι Γερμανοί τους κυνήγησαν όταν αντιλήφθηκαν ότι ο Θανάσης κρατούσε όπλο. Ο Αγγελιδάκης με την προτροπή των συντρόφων του κατάφερε να διαφύγει αλλά του έπεσε καθώς έτρεχε το πορτοφόλι του. Οι Γερμανοί το εντόπισαν και ανοίγοντας είδαν δυο φωτογραφίες γυναικών. Ήταν η μητέρα του ήρωα αντιστασιακού, η αρχόντισσα Χρυσή Αγγελιδάκη και η αγαπημένη του γιατρού και μετέπειτα σύζυγός του Ελένη Τρουλλινού συμμαθήτρια της Νίνας.
Όπως ήταν φυσικό εκλήθη η Κουκλινού να αναγνωρίσει τα πρόσωπα. Κι εκείνη μετά από το δίλημμα μπροστά στο οποίο βρέθηκε, αναγνωρίζοντας τις γυναίκες, αναγκάστηκε να δώσει τα ονόματά τους για να αποφύγουν οι άλλοι της ομάδας τα χειρότερα. Άλλωστε ήξερε πως οι Γερμανοί δεν θα έκαναν κακό στις δυο γυναίκες. Από τότε που εκδιώχθηκαν σε άλλες θέσεις ανθρωπόμορφα τέρατα όπως ο Σούμπερτ και τα αποβράσματα της ομάδας του, οι Γερμανοί δεν αντιμετώπιζαν τις γυναίκες με ακραίες μεθόδους.
Είχε δίκιο. Συνελήφθηκαν και η Χρυσή και η Ελένη κρατήθηκαν περίπου μια εβδομάδα αλλά μετά αφέθηκαν ελεύθερες. Η «ρετσινιά» όμως έμεινε στην άτυχη Νίνα. Και σε συνδυασμό με την κατάθεσή της στη δίκη Μπρόγιερ η αφανής αυτή ηρωίδα πέρασε στο μαυροπίνακα. Δεν παραπονέθηκε όμως. Αντίθετα συνέχισε τις τολμηρές της αποστολές με περισσότερο πείσμα και θάρρος. Όλα για την πατρίδα της.
Θα έσωζε τα χωριά του Κέντρους
Κι ήρθε ο Αύγουστος του 44. Η Νίνα διαπιστώνει μια ύποπτη κινητοποίηση των Γερμανών. Εντείνει την προσοχή της και αντιλαμβάνεται ότι μετά τα Ανώγεια σειρά έχουν τα χωριά του Κέντρους. Κι έτυχε εκείνη ακριβώς την περίοδο να λείπει σε αποστολή και ο Γιώργης. Εκείνος ήταν στα Αγιοβασιλειώτικα, αλλά εκείνη νόμιζε ότι είναι στο Γερακάρι.
Χωρίς να χάσει καιρό κάνει αδιάφορα τον περίπατό της στης Άμμος την Πόρτα απ’ όπου περνούσαν πολλοί Αμαριώτες που κατέβαιναν για δουλειές στη χώρα.
Πετυχαίνει ένα πανέξυπνο παιδί που αργότερα έγινε δάσκαλος και από τους πιο γνωστούς. Με τρόπο το παρακαλεί να τρέξει να ειδοποιήσει στο Γερακάρι για τη συμφορά που ερχόταν. Το παιδί έκανε το θέλημα.
Όπως θα μου έλεγε όμως χρόνια αργότερα ο τότε αγροφύλακας του χωριού, ελάχιστοι έδωσαν σημασία στην προειδοποίηση «Σιγά είπαν που θα έδιναν σημασία σε όσα κουβεντιάζονταν στα καφενεία και στα λόγια μιας γυναίκας που δούλευε με τους Γερμανούς». Από τους ελάχιστους που πείστηκαν ο παππούς του Μανόλη Όθωνα, Νικήστρατος Κοκονάς. Πρόλαβε να ειδοποιήσει και να σώσει αρκετούς χωριανούς αλλά ο ίδιος δεν τα κατάφερε. Συνελήφθη και εκτελέστηκε με τα άλλα θύματα της 22ας Αυγούστου 1944.
Θέλουμε πολλές συνέχειες να απαριθμήσουμε τις ευεργεσίες της Νίνας Κουκλινού που βρέθηκε αρκετές φορές σε δύσκολη θέση. Και κανένας δεν βρέθηκε να της ανταποδώσει έστω και εκ των υστέρων την οφειλόμενη τιμή.
Ας δώσουμε όμως συνέχεια στο αφιέρωμά μας με την πένα του εκλεκτού κ. Στέφανου Αντωνακάκη, προέδρου της Ομοσπονδίας σωματείων επαρχίας Αμαρίου που αποχαιρέτησε την ηρωίδα στις 27 Ιανουαρίου 2014 που έφυγε από τη ζωή, αναφερόμενος στα χρόνια που έζησε η αφανής ηρωίδα μετά τον πόλεμο. Όπως αναφέρει λοιπόν το 1953 παντρεύτηκε η Νίνα τον εκλεκτό της Γιώργη Γκόγκα, για τον οποίο θα ακολουθήσει ειδικό αφιέρωμα. Απέκτησε δυο χαριτωμένες κόρες την Ελένη και την Αργυρώ. Στην Αθήνα το ζεύγος Γκόγκα γράφει άλλη ιστορία στο χώρο της παράδοσης. Αρχικά ασχολήθηκαν με το εμπόριο ηλεκτρικών συσκευών και ύστερα με τη μέθοδο και διαδικασία ηχογραφήσεων της Κρητικής μουσικής που λάτρευαν και οι δυο.
Ίδρυσαν και λειτούργησαν ένα σύγχρονο ιδιωτικό στούντιο μέσα στο σπίτι τους, απ’ όπου πέρασαν όλοι οι μουσικοί της Κρήτης. Κανένας από τους σπουδαίους οργανοπαίχτες, Μουντάκης, Μανιάς, Σκορδαλός, Μαρκογιάννης, Ροδάμανθος, Κακλής και άλλοι δεν ηχογραφούσαν δίσκους, αν δε συμβουλευόταν το Γιώργο Γκόγκα και αν δεν έγραφαν αρκετές φορές στο στούντιο του μέχρι αυτός να κρίνει ότι έφθασαν και άγγιξαν το τέλειο.
Κι ενώ γινόταν η ηχογράφηση με την εποπτεία του Γιώργη η Νίνα με τις κόρες της τιμούσαν τις Αμαριώτικες παραδόσεις με τη φιλοξενία των επισκεπτών τους.
Μια σπουδαία γυναίκα
Ήταν μεγάλη η συγκίνησή μου όταν επικοινώνησα για πρώτη φορά τηλεφωνικά με τη Νίνα Κουκλινού πριν από 20 περίπου χρόνια. Χάρηκε όταν άκουσε πως τηλεφωνώ από το Ρέθυμνο. Απέφευγε όμως να απαντά στις ερωτήσεις μου. Κι όταν επέμεινε είπε απλά «Καθένας κάνει το χρέος του. Την αγάπη μου στο Ρέθυμνο».
Όταν αργότερα συμφωνήσαμε με το Μιχάλη Πετρακάκη τότε δήμαρχο να κάνουμε ένα αφιέρωμα στη Νίνα, ήταν πλέον αργά. Με άκουγε μεν αλλά δεν έδειχνε να καταλαβαίνει. Σε σημείο που νόμισα ότι θέλει να με αποφύγει. Την επόμενη χρονιά μου παραπονέθηκε για τα πόδια της. Θα έκανε κάποια επέμβαση. Δεν θυμάμαι ακριβώς. Ζούσα με την έγνοια της Λαχταρούσα να έρθει η στιγμή να ειπωθούν αλήθειες. Να αποδοθούν τα του Καίσαρος. Δεν πρόλαβα. Η Κωνσταντίνα Κουκλινού Γκόγκα έφυγε στις 27 Ιανουαρίου 2014 σε ηλικία 89 ετών. Κηδεύτηκε την επομένη στο Κοιμητήριο Ζωγράφου παρουσία συγγενών και φίλων.
Ήταν καιρός να θυμηθούμε μια επέτειος όπως η σημερινή, και να τιμήσουμε μια αφανή ηρωίδα, που θυσίασε και την υπόληψή της για την πατρίδα, καταφέρνοντας να κάνει το ακέραιο το καθήκον της σαν Ελληνίδα, σαν Κρητικιά.
Γι’ αυτό και της αξίζει κάθε αναγνώριση έστω και μετά θάνατον.
Η υποχρέωση απόδοσης τιμής στους αληθινούς ήρωες, όπως στην περίπτωση της Νίνας Κουκλινού, δεν έχει ημερομηνία λήξης. Κάποτε πρέπει να κοιτάξουμε την ιστορική πραγματικότητα κατάματα. Είναι αρκετοί αυτοί που περιμένουν δικαίωση.
