Είναι γεμάτος αγκάθια ο δρόμος που οδηγεί στα μονοπάτια της Αντίστασης. Οι πηγές γεμάτες στοιχεία έγκριτων ιστορικών σε καθηλώνουν με τον πλούτο και τις γλαφυρές περιγραφές. Μετράς ανάστημα γιγάντων στην καρδιά και στην πίστη τους στα ιδεώδη της φυλής. Και τι σημασία έχει αν ήταν εθνικόφρονες, κομμουνιστές ή σοσιαλιστές;
Ο ηρωισμός δεν έχει χρώμα ούτε και ιδεολογία.
Η Αντίσταση δεν ήταν υπόθεση διακρατικής συνεργασίας. Ήταν και παραμένει ζήτημα ζωής και ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ένας αγνός αγωνιστής
Στη χορεία των μεγάλων ηρώων της Αντίστασης και ο Νικόλαος Παπαδάκης από τις Καρίνες, ο περίφημος καπετάν Λεμονιάς, αρχηγός του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο.
Για το μεγάλο αυτό αγωνιστή, ο κορυφαίος της Αντίστασης γιατρός Γιώργης Αγγελιδάκης είχε τονίσει σε μια ομιλία του:
«… Ο αρχηγός του ΕΛΑΣ στο Ρέθυμνο επιλέχτηκε για τη σωφροσύνη του, την παλικαριά, την αγάπη και τη φροντίδα που ένιωθε και έδειχνε για τα παλικάρια του. Αυτή η σεμνότητα ήταν το βασικό κριτήριο που τον ξεχώριζε, συνοδευόμενη από μια ιδιαίτερη ζέση ψυχής. Δεν διέκρινα πάνω του τον αρειμάνιο παλικαριά, τον άνθρωπο των εντυπώσεων, ένας σκλαβωμένος Κρητικός ήταν που έκανε τα πάντα για να αποτινάξει την πολιτική και κοινωνική σκλαβιά από την πατρίδα του και τα παιδιά της. Ο Λεμονιάς θα ζήσει, θα αγωνιστεί και θα πεθάνει με το όραμα μιας δίκαιης Πολιτείας…».
Γόνος ιστορικής οικογένειας
Επιλέξαμε τα βιογραφικά στοιχεία για το αφιέρωμα στον ήρωα, από την ομιλία ενός νέου ανθρώπου, εκλεκτού συμπολίτη και ενεργού πολίτη του Σταύρου Φραγκιουδάκη, φιλολόγου που είχε πει σε μια εκδήλωση, για να τιμηθεί ο ήρωας συγχωριανός και συγγενής του.
Ο Νικόλαος Παπαδάκης ή Καπετάν Λεμονιάς γεννήθηκε στις Καρίνες Αγίου Βασιλείου το 1901. Γόνος της ιστορικής ιερατικής οικογένειας των Παπαδιανών, οι οποίοι συμμετείχαν στους αγώνες της κρητικής ελευθερίας, ως πρωταγωνιστές και οπλαρχηγοί κατά την Οθωμανική περίοδο (β’ μισό 19ου αιώνα).
Παππούς του ήταν ο οπλαρχηγός ιερέας των Καρινών Νικόλαος Παπαδάκης ή Σέρδες, πατέρας του ο Πεντακοσίαρχος κα πρώτος φρούραρχος των προφυλακών του δυτικού Αμαρίου και γενικά οι πρόγονοί του ήταν ένας ένας διαλεκτοί αγωνιστές.
Όλο το βιος στον αγώνα
Σε μεγάλη ηλικία είχε υιοθετηθεί από τον αδελφό του πατέρα του Παπαδάκη Μιχάλη, τον οποίο και κληρονόμησε διαθέτοντας το βιος του στον Αγώνα. Ήταν νυμφευμένος με τη Σοφία Χατζηδάκη από τις Καρίνες, με την οποία απέκτησαν ένα παιδί που πέθανε σε νηπιακή ηλικία.
Τον επιούσιο είχε εξασφαλίσει κάνοντας τον γεωργοκτηνοτρόφο και τον κρεοπώλη.
Η γνωριμία με τον Μαθιουδάκη
Υπηρέτησε ως εθελοντής στη Μικρασιατική Εκστρατεία μαζί με τον εξάδελφό του Νικόλαο Γεωργίου Παπαδάκη. Από τους πρώτους ήταν που μυήθηκε στο ΕΑΜ. Καθοδηγητής του ήταν ο φλογερός απόστολος της Αντίστασης Κοξαριανός καθηγητής Γιάννης Μαθιουδάκης.
Εύκολα τα μηνύματα της καθοδήγησης άνθισαν στην συνείδησή του.
Αυτά που αποτελούσαν στόχους του ιδρυτικού καταστατικού της οργάνωσης ήταν και δικοί του διακαείς πόθοι:
«Απελευθέρωση του έθνους από τον ξένο ζυγό, διατήρηση ακμαίου απελευθερωτικού πνεύματος του ελληνικού λαού, συνεργασία των ελληνικών πολιτικών δυνάμεων…».
Αρετές μεγάλου πατριώτη
Ο Γιάννης Μαθιουδάκης διέγνωσε στο πρόσωπο του Παπαδάκη το προφίλ ενός αγνού αγωνιστή που θα διακρινόταν στο πεδίο της τιμής.
Και δικαιώθηκε από τη δράση του Λεμονιά που ακολούθησε.
Σύντομα ο Νικόλαος Παπαδάκης αναδείχτηκε σε γενναίο καπετάνιο του Επαναστατικού Λαϊκού Στρατού (ΕΛΑΣ) στρατιωτικού σκέλους του Ε.Α.Μ. την αρχηγία του οποίου παρέλαβε από τον καπετάν Γιάννη Σπιθουλάκη από την Κοξαρέ για τον οποίο και θα γίνει σύντομα ανάλογο αφιέρωμα. Δεν θα εύρισκαν, άλλωστε και καλύτερο για το αξίωμα από το Νικόλαο που διακρινόταν για την φιλοπατρία, την τόλμη, την παλικαριά, την ανδρεία, αρετές που τον χαρακτήριζαν μέχρι το τέλος της ζωής του. Κυρίως όμως μια σεμνότητα ήταν η βασική του αρετή. Η πατρίδα του τον απασχολούσε και όχι η προσωπική του διάκριση και αναγνώριση της προσφοράς του. Μια δίκαιη πολιτεία ονειρευόταν. Και για να υποστηρίξει το όραμά του αυτό αγωνιζόταν.
Συμμετοχή σε μεγάλες μάχες
Πρώτος σε κάθε εντολή χρέους έδινε ψυχή στα παλικάρια του Επικεφαλής του 44ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ και των τριών ταγμάτων που είχε υπό τις διαταγές του συμμετείχε στις μάχες Ποταμών, Αγριμοχώραφου, Κρουσανιώτικου Φαραγγιού, και στις 14 Ιουλίου του 43 και της 7ης Αυγούστου του ίδιου έτους. Πολέμησε επίσης στις Αραβάνες, 29 Αυγούστου του 1943 και στην Κοξαρέ τον Αύγουστο του 43.
Ως προς το πολιτικό σκέλος είχε την ευθύνη για τις συναντήσεις και τις διαβουλεύσεις των πατριωτικών οργανώσεων που πραγματοποιούνταν στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου Καρινών, το οποίο ως γνωστόν λειτουργούσε ως έδρα, τηρουμένων των αναλογιών, βουλευτηρίου του βουνού.
Μοιραία συνδιάσκεψη
Εκεί έγινε η Παγκρήτια Συνδιάσκεψη του ΕΑΜ παρουσία του στρατηγού και υπουργού στρατιωτικών της Κυβέρνησης του Βουνού, Μανόλη Μάντακα τον Μάρτη του 1943. Εκεί έλαβε χώρα η διάσπασή του και απόσχιση μέρους ανταρτών και δημιουργήθηκε αρχικά η Εθνική Οργάνωση (ΕΟΡ) και μετέπειτα η Εθνική Οργάνωση Κρήτης (ΕΟΚ). Και πώς να εμποδίσει ο αγνός αγωνιστής αυτή την εξέλιξη επιζήμια για το κύρος της Αντίστασης, όταν μεθοδικός υποκινητής η Αγγλία έσπερνε τα ζιζάνια που θα έφερναν τα «Γεναριανά» στο νησί;
Πρόλαβε τη λευτεριά
Κι ήρθε η ευλογημένη στιγμή να ζήσει ο πρωτοκαπετάνιος την ώρα της λευτεριάς και να μπει καβαλάρης και νικητής στην πόλη του Ρεθύμνου.
Η ψυχή του φτερουγίζει όταν συμμετέχει στην ύψωση της γαλανόλευκης στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στης Άμμος την Πόρτα.
Πόσο είχε αγωνιστεί για την ιερή εκείνη στιγμή «Νυν απολύεις…» θα μπορούσε να πει. Δυστυχώς όμως δεν χάρηκε τη λευτεριά.
Γενάρη του 1945 δολοφονήθηκε από χέρι αδελφικό μαζί με τον επίσης αγωνιστή Μανούσο Πορτάλιο από την Παντάνασσα, για τον οποίο έχουμε κάνει ειδικό αφιέρωμα στο παρελθόν.
Τα γεγονότα από αρχείο Πολιουδάκη
Σχετικά με τα γεγονότα εκείνα αναφέρει ο Μάρκος Πολιουδάκης:
Από τις αρχές του Οκτώβρη μέχρι της απόσυρση των Γερμανικών δυνάμεων από το Ρέθυμνο, στις 13 Οκτωβρίου 1944, η προσπάθεια και η μέριμνα αρχηγού της ΕΟΡ Χρ. Τζιφάκη επικεντρώθηκε στο ξεσήκωμα όλων των δυνάμεων της ΕΟΡ απ’ όλο τον Νομό. Η εντολή του ήταν η προσέγγιση της πόλης του Ρεθύμνου απ’ όλα τα σημεία, με τη δημιουργία ενός κλοιού, με σκοπό την παρεμπόδιση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από οποιαδήποτε πρωτοβουλία κατάληψης των Αρχών με το φεύγα των Γερμανών. Υπό την ιδιότητά του ως Στρατιωτικός διοικητής του Νομού, στράφηκε εναντίον του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με το πρόσχημα της «διατηρήσεως με κάθε τρόπο, της τάξεως» και για τη μη συμμόρφωση του ΕΛΑΣ να κτυπά τους Γερμανούς που δεν συμμορφωνόταν με τις διαταγές του Σ.Σ.- Μ.Α. που διαβίβασαν υπευθύνου του Νομού. Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ από τον Ψηλορείτη και το Μυλοπόταμο κατέβηκαν και στρατοπέδευσαν στην περιοχή Πηγής – Αγ. Δημητρίου και από κει στα περίχωρα της πόλης.
Οι Άγγλοι και οι διοίκηση της ΕΟΡ εγκατέστησαν το Αρχηγείο τους στην Κλινική Δανδόλου και στο σπίτι δοσίλογου κοντά στον Άγνωστο. Οι άντρες της ΕΟΡ πέταξαν στους δρόμους πολλά σακιά βύσσινα ξερά από τις αποθήκες του δοσίλογου, τα θυμάμαι σκορπισμένα στους δρόμους.
Όρισαν Φρούραρχο της πόλης τον Παύλο Γύπαρη και εγκαταστάθηκε στα στρατιωτικά οικήματα της Στρατολογίας, εγκατέστησε φυλάκια με άνδρες της ΕΟΡ σε επίκαιρα σημεία, άμμος πόρτα, ΒΙΟ, δυτική πλευρά του κήπου. Ομάδες Εθνικοφρόνων της ΕΟΡ κατέλαβαν το λόφο Ευλυγιά.
Τμήματα του ΕΛΑΣ κατέλαβαν την περιοχή Μύλους – Χρωμοναστήρι και το λόφο της Μεσκηνιάς. Εγκατέστησαν τη διοίκηση του 44ου Συντάγματος υπό τον Στρατή Βελουδάκη στο κτίριο της Επιστρατεύσεως στη Σοχώρα.
Ο λαός μαζί με τους αντάρτες πανηγύριζαν την απελευθέρωση με χορούς τραγούδια, παρελάσεις και δοξολογία στη Μητρόπολη. (Δες «Η Μάχη της Κρήτης στο Ρέθυμνο», τόμο Β’ σελ. 405-414).
Πέρασαν τρεις μήνες, με παρεξηγήσεις, μικροτσακωμούς και έντονη προπαγάνδα αλληλοκατηγοριών μεταξύ των δύο οργανώσεων.
Στις 16 Ιανουαρίου 1945, άντρες της ΕΟΡ με τον Παύλο Γύπαρη κτύπησαν και κατέλαβαν τα γραφεία του ΚΚΕ, με έναν νεκρό, χωρίς να λάβουν υπόψη τους τις συμφωνίες μεταξύ των δύο παρατάξεων. Την επόμενη 17ην Ιανουαρίου ο Γύπαρης συγκέντρωσε αντάρτικες δυνάμεις από το δυτικό Ρέθυμνο, Επισκοπή, όπου βρισκόταν και βοήθησε ο Εμμ. Κελαϊδής, Κουρνά, Ασή Γωνιά και κτύπησαν τη διοίκηση του ΕΛΑΣ στο κτίριο της Επιστρατεύσεως με πολυβόλα από τις γύρω ταράτσες. Επετέθησαν δε και εναντίον του τμήματος του ΕΛΑΣ που κρατούσε το λόφο του Τιμίου Σταυρού στα γερμανικά ρήγματα, από τους ΕΟΡίτες του Ευλυγιά, ανάγκασαν τους άνδρες του ΕΛΑΣ να αποσυρθούν προς Τρία Μοναστήρια. Είχαν τρεις νεκρούς και η ΕΟΡ ένα νεκρό και τρεις τραυματίες.
Οι αρχηγοί του ΕΛΑΣ, Στρατής Βελουδάκης και Λεμονιάς. Συγκέντρωσαν μια δύναμη 80 περίπου ανταρτών και κατέλαβαν αμυντικές θέσεις στα Τρία Μοναστήρια. Την επομένη 17 Ιανουαρίου 1944, βρέθηκαν περικυκλωμένοι απ’ όλες τις πλευρές από τις δυνάμεις της ΕΟΡ, τους ανέτρεψαν και διέφυγαν προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήσαν οκτώ νεκροί, μεταξύ των οποίων και τον Υπεύθυνο της ΕΠΟΝ Ρεθύμνου Μανούσο Πραματευτάκη.
Μια ομάδα με τους Καπετάνιους Στρατή Βελουδάκη, Σήφη Μανωλεσάκη, Ν. Παπαδάκη ή Λεμονιά, με άλλους αντάρτες και τις αντάρτισσες Καλλιόπη Μαραγκουδάκη, Ευαγγελία και Ελένη Κλάδου έφθασαν στον Κορέδο της Κοξαρές. Εκεί βρέθηκαν κυκλωμένοι από δυνάμεις της ΕΟΡ και προσπάθησαν να σωθούν με τη διαφυγή. Ο Καπετάν Λεμονιάς και ο πολιτικός υπεύθυνος Μανούσος Πορτάλιος ήσαν τραυματισμένοι και όταν επλησίασαν οι άνδρες της ΕΟΡ τους σκότωσαν.
(Από το Αρχείο Μάρκου Πολιουδάκη).
Άδικος θάνατος
Ήταν ένας άδικος θάνατος, καθώς ο πράος και σεμνός αγωνιστής είχε καταφέρει να μείνει εκτός εμφυλιοπολεμικών διενέξεων.
Σε μια ανταπόκρισή του στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης» ο Αλέκος Κουκουβάγιας είχε κάνει εκτενή αναφορά σε εκδήλωση προς τιμή του ήρωα επί δημαρχίας Μιχάλη Απανωμεριτάκη που είχε μάλιστα αναφερθεί με πληρότητα στη ζωή και το έργο του αγωνιστή.
Συμπληρώνοντας τον δήμαρχο ο εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Τμήματος του τότε Δήμου Μανώλης Δουλγεράκης, για τον πρωτοκαπετάνιο Νίκο Παπαδάκη (Λεμονιά), είπε ότι «ήταν άνθρωπος σπάνιας παλικαριάς και θάρρους, υπευθυνότητας, σεμνότητας, ευγένειας και ότι ήταν αγαπητός σε όλους, ανεξάρτητα πολιτικής τοποθέτησης. Το Γενάρη του 1945, όταν οι Γερμανοί βρίσκονταν συρματοπλεγμένοι στην περιοχή των Χανίων, ο Λεμονιάς επέστρεψε στο χωριό του, παρά τις συστάσεις που του είχαν γίνει για τον κίνδυνο που διέτρεχε από τους τραμπούκους της Δεξιάς. «Εγώ, δήλωνε, σε κανένα δεν έκανα κακό, γιατί να με σκοτώσουν Ελληνες;». Όμως, δε σκέφτηκε ότι για άλλους (αντικομμουνιστές) είχε κάμει ένα «αμάρτημα», είχε διαφορετική ιδεολογία από αυτούς»!!
Τιμές μετά θάνατον
Ευτυχώς προς τιμήν του ήρωα δόθηκε το όνομά του σε οδό της πόλης, ενώ έχει τιμηθεί ιδιαίτερα και στη γενέτειρά του τις Καρίνες.
Και μένει να θυμίζει, εκτός των άλλων, πόσο επιζήμιος υπήρξε πάντα ο αδελφοκτόνος διχασμός για την προκοπή του τόπου μας και πόσο μοιραίος ήταν ο ρόλος των «συμμάχων» μας και στην περίπτωση αυτή μετά τη ναζιστική κατοχή, καταφέροντας καίρια πλήγματα στο καταματωμένο ήδη σώμα της χώρας μας από τη λαίλαπα της ναζιστικής θηριωδίας. Μια ακόμα από τις σελίδες της ιστορίας με τα πιο σκοτεινά χρώματα που σε κάνουν να ντρέπεσαι για τη μισαλλοδοξία που στάθηκε κατάρα για κείνα τα πέτρινα χρόνια.
