Ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος ήταν από τους σημαντικότερους αγωνιστές που αφιέρωσαν τη ζωή τους για την ελευθερία του τόπου τους. Σπάνια όμως αναφέρεται κι αυτός, όπως και ο Επαμεινώνδας Πριναράκης που διέγραψε κι αυτός μια ένδοξη πορεία στα πεδία της τιμής.
Ας γνωρίσουμε καλύτερα τους δυο αυτούς ήρωες.
Ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος, γεννήθηκε στη Σύρο το 1865 και η πατριωτική του δράση για τη λευτεριά της Κρήτης ξεκινά πολύ νωρίς.
Σπούδασε στη Σχολή Υπαξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1891, ως ανθυπολοχαγός του πεζικού. Ανήκε στην ιδρυτική ομάδα της Εθνικής Εταιρείας και ήταν από τα πιο δραστήρια μέλη της.
Το 1892, παίρνει μέρος, ως αξιωματικός, σε μια ειδική αποστολή, που είχε σκοπό την μελέτη και τοπογραφία της Κρήτης. Κίνησε όμως τις υποψίες των Τούρκων που δεν άργησαν να τον συλλάβουν, να τον φυλακίσουν και αργότερα να τον απελάσουν.
Το 1894 ωστόσο κατάφερε να δημοσιεύσει το έργο του αυτό με τίτλο «Τοπογραφία και Οδοιπορικά της νήσου Κρήτης».
Το 1896, βρίσκεται στο Ρέθυμνο και εκλέγεται από τους συμπατριώτες του Γενικός αρχηγός της Επαρχίας Αμαρίου.
Το 1897, ο Νικόστρατος, παίρνει μέρος στην αποβατική επιχείρηση της Κρήτης ως ανθυπολοχαγός και είναι ο πρώτος που αποβιβάστηκε στην Κρήτη, ως επικεφαλής του πρώτου αποβατικού τμήματος του Σώματος που αποτελούσαν Κρήτες αγωνιστές.
Κι εδώ στην Κρήτη διακρίθηκε για τη γενναιότητά του.
Στο νησί πήρε μέρος στις πιο σημαντικές πολεμικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα στην εκπόρθηση του οχυρού της Μαλάξας.
Και Μακεδονομάχος
Μετά το θάνατο του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, σπεύδει από τους πρώτους να βοηθήσει το Μακεδονικό Αγώνα. Με το ψευδώνυμο καπετάν Νίδας, ηγείται αντάρτικου σώματος, το 1905 και ο ηρωισμός του γίνεται αντικείμενο υπέρμετρου θαυμασμού από τους συναγωνιστές του Αυτός και ο καπετάν Βάρδας, ο περίφημος Γεώργιος Τσόντος από τα Σφακιά, που είχε διαδεχθεί τον Παύλο Μελά, κυριολεκτικά αποθεώνονται για τη δράση τους.
Διαβάζουμε σχετικά με την πορεία του σε κείνες τις επικές στράτες, στο κεφάλαιο «Ο ένοπλος αγώνας στην Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά το έτος 1905» που δημοσιεύεται σε εγκυρότατη ιστορική ιστοσελίδα και παραθέτουμε το απόσπασμα που δείχνει ότι ο Καλομενόπουλος είχε συνείδηση στρατιώτη και ποτέ δεν παρέβη οδηγίες και εντολές ανωτέρων του ακόμα κι αν θα τον οδηγούσαν στο θάνατο ή σε φρικτές περιπέτειες.
«Το Σάββατο του Λαζάρου, το μεγάλο σώμα του Καλομενόπουλου (καπετάν Νίδας), το οποίο βρισκόταν καθοδόν προς τον τομέα Μοριχόβου Γκραντέσνιτσας, κυκλώθηκε από 200 περίπου Τούρκους στην Μπελκαμέν.
Ο Καλομενόπουλος ακολουθώντας κατά γράμμα τις οδηγίες που είχε, αποφάσισε να μην πολεμήσει με τον τουρκικό στρατό και να παραδοθεί.
Ορισμένοι από τους υπαρχηγούς του ωστόσο ήταν αποφασισμένοι να πραγματοποιήσουν έξοδο και το έκαναν. Ο Αντώνης Τσίτουρας και ο καπετάν Ρέμπελος (Χρήστος Τσολακόπουλος), ο οποίος τραυματίστηκε, κατόρθωσαν να διαφύγουν με πενήντα πέντε περίπου άντρες.
Αρκετοί (ανάμεσά τους και ο Λαμπρινός Βρανάς) σκοτώθηκαν. Ο Καλομενόπουλος και σαράντα πέντε περίπου άντρες παραδόθηκαν.
Όταν έλαβε χώρα το επεισόδιο αυτό, ο Μακρής βρισκόταν κοντά στο Λέχοβο και μόλις το έμαθε, έσπευσε σε βοήθεια του Καλομενόπουλου, συγκεντρώνοντας στο δρόμο μέρος από το δικό του σώμα που είχε διασπαρθεί.
Έφτασε σε ένα από τα λημέρια στου στους πρόποδες του όρους Βίτσι απέναντι από την Μπελκαμένη το πρωί του Πάσχα και βρήκε εκεί τον πληγωμένο καπετάν Ρέμπελο, το Τσίτουρα και όλους όσοι είχαν διαφύγει. Αφού ένωσαν τις δυνάμεις τους για λίγες μέρες, διέτρεξαν την περιοχή, συγκρούστηκαν με ένα τοπικό εξαρχικό σώμα, από το οποίο σκότωσαν έξι άντρες.
Λίγο αργότερα, σύμφωνα με τις εντολές του Κέντρου Μοναστηρίου, ο Ρέμπελος και ο Τσίτουρας μετακινήθηκαν προς το Μορίχοβο όπου τους περίμενε ο καπετάν Ζώης Αντώνης. Σεμνός καθώς ήταν, αναγνώρισε ως αρχηγό τον καπετάν Ρέμπελο και συνέχισαν τη δράση τους στο Μορίχοβο» (e-istorias.wordpress.com και grandlod.gr).
Οπλαρχηγός στην Φλώρινα – Φρούραρχος Σμύρνης
Ο Καλομενόπουλος έδρασε λοιπόν ως οπλαρχηγός στην περιφέρεια Φλωρίνης κατά των Βουλγάρων και των Τούρκων. Κρατήθηκε τρία χρόνια αιχμάλωτος στο Μοναστήρι και κάποια στιγμή κατάφερε να αποδράσει.
Ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος παραμένει ένας άγρυπνος στρατιώτης στην υπηρεσία της πατρίδας του.
Το 1912, συμμετείχε στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και τραυματίστηκε στη μάχη του Σαρανταπόρου.
Στη συνέχεια έγινε διοικητής της Κρήτης και της Λέσβου και το 1916 προσχώρησε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης, ηγηθείς μάλιστα των προσφυγόντων στην Κωνσταντινούπολη Αξιωματικών Εθνικής Άμυνας που τον όρισαν αρχηγό τους.
Το 1919 προβιβάστηκε σε υποστράτηγο και διορίστηκε διοικητής της 8ης Μεραρχίας. Διετέλεσε φρούραρχος Σμύρνης Αποστρατεύθηκε το 1921, οπότε και αφοσιώθηκε στις διάφορες τοπογραφικές και στρατιωτικές του μελέτες.
Άφησε ένα εξαιρετικά σημαντικό συγγραφικό έργο για την Στρατιωτική Οργάνωση της ελληνικής Αυτοκρατορίας του Βυζαντίου (1937) και επάξια θεωρείται από τους σημαντικότερους στρατιωτικούς συγγραφείς. Πέθανε στην Αθήνα το 1952.
Άγνωστος στον τόπο του
Όπως συμβαίνει συνήθως και ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος, ενώ αναφέρεται σε έγκριτα λεξικά και μελέτες είναι άγνωστος στον τόπο του.
Οι άνθρωποι όμως εκείνης της εποχής, ποτέ δεν επιδίωξαν την προσωπική τους προβολή και καταξίωση με δημόσιες σχέσεις. Άφησαν την πορεία και το έργο τους να στοιχειοθετήσουν την υστεροφημία τους. Και ο Νικόστρατος Καλομενόπουλος, ενώ έδωσε τα πάντα για την πατρίδα του δεν διεκδίκησε καμιά διάκριση, μένοντας απλός και αξιοπρεπής μέχρι το τέλος της ζωής του. Όπως όλοι οι σημαντικοί και μεγάλοι αυτού του τόπου.
Επαμεινώνδας Πριναράκης
Ο υποστράτηγος Επαμεινώνδας Πριναράκης, είχε πάντα πρωταγωνιστικό ρόλο στα πεδία των μαχών από το 1905 μέχρι το 1940.
Γεννήθηκε στο Δαμαβόλου, το 1885, κλωνάρι κι αυτός της ιστορικής οικογένειας και ήταν πατέρας του ιστορικού, λογοτέχνη, συγγραφέα, πρώην προέδρου της Παγκρήτιας Ένωσης και τέως διευθυντή της Ασφαλιστικής Εταιρείας ΦΟΙΝΙΞ Μιχάλη Πριναράκη, Προέδρου της Πολιτιστικής Εταιρείας Χρωμοναστηρίου «Ο Μύλος του Πρινάρη».
Ο Επαμεινώνδας ήταν ένα από τα 14 παιδιά του πρώτου γάμου του καπετάν Πριναρο-Μανόλη. Εκεί στου Δαμαβόλου έζησε τα παιδικά του χρόνια και τα πρώτα εφηβικά κι έμαθε τα λιγοστά γράμματά του, ασχολούμενος με τις αγροτοκτηνοτροφικές δραστηριότητες.
Το 1905 κατατάχτηκε ως μαθητής πεζός χωροφύλακας, εις την χωροφυλακή της Κρητικής Χωροφυλακής.
Λάτρης του Βενιζέλου
Η τουρκική σκλαβιά τον είχε σημαδέψει βαθειά όπως και κάθε σύγχρονό του νέο και το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας ήταν το μεγαλύτερο ιδανικό. Κι ο γνησιότερος εκφραστής της ιδέας ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος γι’ αυτό και ο Επαμεινώνδας έγινε από τους φανατικότερους οπαδούς του.
Από τη συμμετοχή του στην εκκαθάριση της Θεσσαλονίκης από τη Βουλγαρική Φρουρά, όπου τραυματίστηκε στις συμπλοκές της Αγίας Σοφίας, αλλά και στους άλλους Εθνικούς Αγώνες του 1912-1913, προάγεται «επ’ ανδραγαθία» σε Υπενωματάρχη και του απονεμήθηκαν διάφορα μετάλλια του Ελληνοβουλγαρικού πολέμου, των Βαλκανικών πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου.
Το 1915 προάγεται ύστερα από εξετάσεις σε Ενωμοτάρχη και τον Αύγουστο του 1916, ενώ βρισκόταν για υπηρεσία στην Αστυνομική Διεύθυνση Σερρών αιχμαλωτίζεται με το Δ’ Σώμα Στρατού από τα Γερμανοβουλγαρικά Στρατεύματα και οδηγείται στο στρατόπεδο αιχμαλώτων του Γκέρλιτς Γερμανίας.
«Λόγω απηνούς καταδιώξεως»
Δραπετεύει όμως από το στρατόπεδο Γκέρλιτς «λόγω της απηνούς καταδιώξεως την οποίαν υφιστάμην παρά των εκεί ευρισκομένων συναδέλφων και προϊσταμένων μου, δια τα φιλελεύθερα φρονήματά μου, κατόπιν ανήκουστων βασάνων και λοιπών κακουχιών, κατόρθωσα να επανέλθω εις την προσφιλή πατρίδα την 25ην Δεκεμβρίου 1918» γράφει σε αναφορά Παραπόνων του προς το Αρχηγείο Χωροφυλακής.
Ήταν φυσικό να υφίσταται τόσες ταλαιπωρίες ένας φλογερός οπαδός του Βενιζέλου όταν συγκρατούμενοί του ήταν Βασιλόφρονες και εμάχοντο ανελέητα τους Κρήτες Βενιζελικούς.
Κι ο Επαμεινώνδας με τη στολή της Κρητικής Χωροφυλακής φάνταζε σα μαύρο πρόβατο με τη σκούρα μπλέ τσόχινη βράκα, το μεϊτανογέλεκο και τα μαύρα στιβάνια, ανάμεσα στις χακί στρατιωτικές στολές. Οι σχέσεις κατά συνέπεια και η διαβίωση μαζί τους ήταν τέτοιες, ώστε προτίμησε την απόδραση από το να παραμείνει μαζί τους.
Όλοι τον νόμιζαν νεκρό
Στο χωριό του Δαμαβόλου στο μεταξύ του είχαν κάνει δυο ετήσια μνημόσυνα μια και τον θεωρούσαν σκοτωμένο.
Εκείνα τα Χριστούγεννα του 1918 έμειναν αξέχαστα στους Πρινάρηδες που αξιώθηκαν να δούνε ζωντανό τον Επαμεινώνδα τους.
Οι αδικίες τον κυνηγούσαν πάντα λόγω των πεποιθήσεών του. Όλοι οι αιχμάλωτοι του Γκέρλιτς προήχθησαν με την απελευθέρωσή τους πλην του Επαμεινώνδα Πριναράκη.
Το γράφει και αυτό σε αναφορά παραπόνων. Αλλά δεν είχε καμιά ανταπόκριση. Δεν του είχε συγχωρηθεί κατά πως φαίνεται η αναφορά των πραγματικών λόγων που τον οδήγησαν στην απόδραση.
Εκπαίδευση και επιμόρφωση
Ο Επαμεινώνδας είχε ανεπαρκή μόρφωση μέχρι που κατατάχτηκε στη Χωροφυλακή. Εκεί όμως απέκτησε αξιοζήλευτες για την εποχή γνώσεις γραμματικές, νομικές, και γενικές, επειδή η εκπαίδευση που υφίσταντο οι άνδρες της Κρητικής Χωροφυλακής είχε προβλέψει και την επιμόρφωση των ανδρών ιδιαίτερα εκείνων που προχωρούσαν στη διοικητική ιεραρχία του Σώματος.
Όσο και αν προσπαθούσαν κάποιοι να ανακόψουν την εντυπωσιακή πορεία του Πριναράκη, δεν τα κατάφεραν. Γιατί ακόμα κι αν προσπαθούσαν να δημιουργήσουν προσκόμματα στον τομέα των τυπικών προσόντων, ήταν τα ανδραγαθήματα που έδιναν πάντα το προβάδισμα στο γενναίο αυτό άνδρα.
Έτσι ως διοικητής της Υποδιοικήσεως Σπηλίου, όταν ειδοποιήθηκε ότι τρεις ένοπλοι φυγόδικοι είχαν φέρει σε απόγνωση τους κατοίκους Αμαρίου και Ρεθύμνης, δεν δίστασε να τους αντιμετωπίσει με δυο άνδρες του. Μετά από πολύωρη συμπλοκή στην οποία τραυματίστηκε και ο ίδιος, ο ένας από τους φυγόδικους σκοτώθηκε και οι άλλοι δυο παραδόθηκαν.
Έτσι προσέφερε μια ακόμα σημαντική υπηρεσία στην Δημόσια Ασφάλεια επιδεικνύοντας γενναιότητα και αυτοθυσία παραδειγματική.
Διώκτης λήσταρχων
Ο Επαμεινώνδας Πριναράκης συμμετείχε και στη Μικρασιατική εκστρατεία που κράτησε περίπου τριάμιση χρόνια. Πρόσφερε κι εκεί ανεκτίμητες υπηρεσίες με το βαθμό του Ενωμοτάρχου. Εκείνο το διάστημα τον κάλεσαν στην Αθήνα για να δώσει εξετάσεις προκειμένου να λάβει το βαθμό του Ανθυπασπιστή και του Ανθυπομοιράρχου. Και τις δύο δοκιμασίες τις πέρασε με επιτυχία. Το βαθμό όμως του ανθυπομοιράρχου δεν του τον έδωσαν με τη γελοία δικαιολογία ότι η ισχύς του πίνακος προακτέων …εξέπνευσε αφού βέβαια είχαν τακτοποιηθεί όλοι οι «ημέτεροι».
Ύστερα από τη συμφορά και την καταστροφή των Ελλήνων του Αϊδινίου, που έγινε στις 19 Ιουνίου του 1919, και την αδικαιολόγητη εγκατάλειψη της πόλης από το σύνταγμα του συνταγματάρχη Σχοινά, όλο το βάρος της καταδίωξης των ληστοσυμμοριών έπεσε στους ώμους της Χωροφυλακής παρά τις τόσες ελλείψεις που την έφερναν συχνά σε δύσκολη θέση. Να σκεφτεί κανείς ότι αρκετές φορές χρησιμοποιούσαν… ζωστήρα να δέσουν τους συλληφθέντες ελλείψει χειροπέδων.
Ο Επαμεινώνδας Πριναράκης ως επικεφαλής μεταβατικού αποσπάσματος εξόντωσε δυο ληστοσυμμορίες. Η μια είχε επικεφαλής κάποιον Χαρατσά, λήσταρχο αιμοσταγή που είχε επιβάλει κεφαλικό φόρο χαράτσι εξ ου και το όνομα. Αλίμονο σε κείνους που δεν πλήρωναν.
Για την εξόντωση του Χαρατσά απονεμήθηκε στον Πριναράκη πανηγυρικός έπαινος.
Το ίδιο κι όταν συνέλαβε τον λήσταρχο Καρά Γιουσούφ Ογλού Οσμάν και εξάρθρωσε τη συμμορία του.
Είχε να λέει ο Χομπίτης
Θαυμαστής των ανδραγαθημάτων του Πριναράκη ήταν ένας ακόμα γενναίος ο Αναστάσιος Χομπίτης. Όποτε έσμιγε με τον γιο του ήρωα Μιχάλη Πριναράκη του εξιστορούσε διάφορα περιστατικά από την εποχή εκείνη και πάντα κατέληγε με την επωδό: «Αν ήξερες τι παλικάρι ήταν ο πατέρας σου…».
Ο Επαμεινώνδας Πριναράκης είχε τραυματιστεί αρκετές φορές και είχε υποβληθεί σε 12 χειρουργικές επεμβάσεις εξαγωγής βλημάτων, από τις οποίες τρεις στο στήθος και μια στη ρίζα του δεξιού αυτιού.
Το 1934 προήχθη σε μοίραρχο και το 1935 η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά τον έθεσε σε αυτεπάγγελτη αποστρατεία μαζί με 216 αξιωματικούς για τα φιλελεύθερα φρονήματά τους.
Ο Επαμεινώνδας παντρεύτηκε στο Χρωμοναστήρι Ρεθύμνου όπου κι έζησε μέχρι το τέλος του βίου του.
Ούτε ένας δρόμος με το όνομά του
Ο ηρωικός αυτός αξιωματικός πέθανε στις 14 Ιουλίου του 1942 σε ηλικία 57 ετών. Από τις κακουχίες που είχε περάσει, δυο βλήματα που ήταν σφηνωμένα στην αριστερά πλευρά του. Ίσως πάλι τον οδήγησε στο θάνατο η επιμόλυνση ενός συριγγίου που είχε στη βάση του κρανίου.
Αυτές θεώρησε ως πιθανές αιτίες θανάτου ο παθολόγος γιατρός Ευάγγελος Δασκαλάκης, με τον οποίο φυγοδικούσαν σε σπηλιές του Βρύσινα κυνηγημένοι από τους Γερμανούς.
Μετά την απελευθέρωση και με Β.Δ αποκαταστάθηκε και δικαιώθηκε μετά θάνατον ο ηρωικός αξιωματικός.
Το 1960-65 το υπουργείο Άμυνας μετονόμασε την πλατεία Δαμαβόλου σε Επαμεινώνδα Πριναράκη. Δυο αιτήματα όμως του Συλλόγου Δαμαβόλου προς τους δήμους Μυλοποτάμου και Ρεθύμνου για να πάρει ένας δρόμος το όνομά του Επαμεινώνδα, έπεσαν στο κενό. Κι ας συνοδεύτηκαν τα αιτήματα με πλήρη φάκελο για τη δράση του ήρωα.
Πηγές
Κ. Παπαδάκης: Νικόστρατος Καλομενόπουλος (Κρητική Εστία-1964)
Πολιτιστικό Ρέθυμνο: Ήρωες Απελευθερωτικών Αγώνων
Μαρτυρία Μανόλη Παπαδάκη για τον Επαμεινώνδα Πριναράκη
