Νοσταλγικές ημέρες Ραδιοφωνίας

      Στην Κρήτη, τίθεται επίσημα σε λειτουργία ο ραδιοφωνικός υποσταθμός Ε.Ι.Ρ., στα Χανιά, στις 29 Σεπτεμβρίου 1954. Με αφορμή την συμπλήρωση 59 ακριβώς χρόνων από την πρώτη εκείνη εκπομπή, θα επιχειρήσουμε μια συνοπτική καταγραφή της πορείας του ραδιοφώνου στην Ελλάδα μέχρι την ίδρυση της ΕΡΤ το 1975. Μιας νοσταλγικής ραδιοφωνικής περιόδου.

      Η ραδιοφωνική τεχνολογία την πρώτη περίοδο της ζωής της χρησιμοποιείται ως ασύρματη επικοινωνία καλύπτοντας στρατιωτικές ανάγκες. Γι’ αυτό και η πρώτη απόπειρα ραδιοφωνικής εκπομπής στην Ελλάδα το 1923 γίνεται από την ΔΡΥΝ (Διοίκηση Ραδιοφωνίας του Υπουργείου Ναυτικών). Το 1928 στα πλαίσια της ΔΕΘ ο ραδιοερασιτέχνης Χρίστος Τσιγγιρίδης εγκαινιάζει τον πρώτο ραδιοσταθμό δικής του κατασκευής. Τα μέσα της εποχής ευτελή και από το στούντιο ακούγονται μέχρι και οι στάλες της βροχής που πέφτει, αφού η οροφή του είχε κατασκευαστεί από ψάθα. Ο αριθμός των ραδιοφώνων στην Ελλάδα κατά τη συγκεκριμένη περίοδο υπολογίζεται σε 200, ενώ για το νέο αυτό μέσο επικοινωνίας η συνδρομή ήταν 500 δραχμές (ποσό μεγάλο για τα δεδομένα της εποχής) στη Διεύθυνση Λαχείων του Στόλου του Υπουργείου Ναυτικών.

      Ο Ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών παύει να εκπέμπει. Όμως το σήμα κατατεθέν του, η μελωδία του «τσομπανάκου» φυγαδεύεται και συνοδεύει τις ελληνικές ραδιοφωνικές εκπομπές του BBC και του Ραδιοσταθμού του Καΐρου. Το 1943 σφραγίζονται περίπου 43.000 ραδιόφωνα, σχεδόν το σύνολό τους ανά την επικράτεια, προκειμένου να λαμβάνουν σήμα μόνο από τον κατοχικό σταθμό Αθηνών. Εποχή των «λαθρακουστών», οι οποίοι μετά τη σφράγιση του ραδιοφώνου με πένσα, το ξανανοίγουν υπό τη σπάθη βαρύτατου προστίμου για την εποχή.

Η ανακάλυψη μιας νέας τεχνολογίας

 

      Η αρχή της ασύρματης επικοινωνίας εντοπίζεται στα τέλη του 19ου αιώνα όταν ο Ιταλός φυσικός Γουλιέλμος Μαρκόνι ανακαλύπτει τις ιδιότητες ενός πετρώματος, ονόματι «γαληνίτης». Ο Μαρκόνι το 1896 ακολουθώντας το έργο του Τέσλα κατασκευάζει τον πρώτο ραδιοφωνικό πομπό, ο οποίος αποτελεί την προϋπόθεση για την εκπομπή ραδιοκυμάτων μεγάλης συχνότητας. Το πρώτο του ερτζιανό μήνυμα τρία χρόνια μετά, έχει ως βάση εκπομπής τη Μ. Βρετανία, ταξιδεύει στη Μάγχη, διασχίζει τον Ατλαντικό και το λαμβάνουν μέχρι τον Καναδά. Στις ΗΠΑ, οι πρώτοι «πειρατές» του ασυρμάτου επικοινωνούν μεταξύ τους το 1910. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού το 1914, στη Γαλλία, εκπέμπεται η πρώτη ραδιοφωνική εκπομπή ψυχαγωγικού χαρακτήρα.

Ακούγοντας… θέατρο

      Μια ραδιοφωνική θεατρική παράσταση απαιτούσε φαντασία, δημιουργικότητα και άριστη εκφορά του λόγου. Όλα τα ιερά τέρατα του ελληνικού θεάτρου πέρασαν από τους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου στα πλαίσια των ραδιοφωνικών θεατρικών. Το «Θέατρο της Τετάρτης«, το «Θέατρο της Δευτέρας», η ραδιοφωνική σειρά «Πικρή μικρή μου αγάπη», είναι μερικά μόνο από τα προγράμματα, που καθήλωναν τους ακροατές της εποχής: Α. Μινωτής, Αιμ. Βεάκης, Λ. Καλλέργης, Κυβέλη, Δ. Διαμαντίδου, Μ. Μερκούρη, Σ. Νοταρά, Β. Κύρου, Μαρ. Νέζερ, Ντ. Ηλιόπουλος, Δ. Παπαμιχαήλ και τελειωμό δεν έχει η λίστα των ηθοποιών που συμμετείχαν στα θεατρικά. Στο πλαίσιο αυτών υπήρχαν οι «θορυβοποιοί» και οι «ηχοσυλλέκτες», ειδικοί για τα ηχητικά εφέ. Έτρεχαν τριγύρω στο στούντιο προκαλώντας ήχους με ειδικές κατασκευές, όπως βήματα σε σκαλοπάτια, σε χιόνι, ο ήχος της καταιγίδας, ή του ανέμου, όσο οι ηθοποιοί στέκονταν υποδυόμενοι μπροστά στο μικρόφωνο. «Όχι απαντώ στην ακροάτρια που γράφει από την Λάρισσαν με τα αρχικά Π.Ρ. Όχι, δεν είναι δυνατόν το «Θέατρο στο μικρόφωνο» να δώσει ηλικίες καλλιτεχνών, είτε ανδρών, είτε- προπάντων…- γυναικών. Ας μου επιτραπεί να πω ότι η περιέργεια αυτή δεν είναι θεμιτή», γράφει ο Αχ. Μαμάκης στη στήλη του στο «Ραδιοπρόγραμμα» την περίοδο 1955-1956.

 

      Αλλά και η λογοτεχνία είχε θέση στο ραδιόφωνο της εποχής. «Η Ραδιοφωνική Βιβλιοθήκη» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Η εκπομπή αυτή στα μέσα της δεκαετίας του ‘60 καταπιανόταν κυρίως με μυθιστορήματα τα οποία διαβάζονταν σε συνέχειες από ηθοποιούς. Αφού είχε προηγηθεί μια σύντομη εισαγωγή του παραγωγού της εκπομπής, ακολουθούσε μια εξίσου σύντομη συνομιλία του με τον συγγραφέα. Τα έργα διαβάζονταν από ηθοποιούς. Μόνο μετά τον ερχομό του Μ. Χατζιδάκι στο Τρίτο Πρόγραμμα (1975), οι ραδιοθάλαμοι φιλοξενούν τους ίδιους τους λογοτέχνες σε αναγνώσεις των έργων τους.

 

      Πάνω απ’ όλα όμως το ραδιόφωνο στο επίπεδο της ψυχαγωγίας ήταν η μουσική από λαϊκά, ελαφρολαϊκά και ρεμπέτικα τραγούδια, μέχρι τα μοντέρνα, τα απαγορευμένα έντεχνα του Λοΐζου και του Θεοδωράκη και την κλασσική μουσική. «1954. Ρηγίλλης 4 και Μουρούζη γωνία ήταν το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, γνωστότερο σαν ΕΙΡ, στο Μουσικό Τμήμα του οποίου πήγα να δουλέψω. Σ’ έναν ολόκληρο όροφο, τον τέταρτο, βρισκόταν το Μουσικό Τμήμα με τα επί μέρους υποτμήματα: της κλασσικής μουσικής, με υπεύθυνη την κυρία Όλια Καραζήση, της Ελαφράς Μουσικής, ελληνικής και ξένης, και της Παραδοσιακής Μουσικής, όπου προϊστάμενος ήταν ο αείμνηστος Σίμων Καράς, ο δάσκαλός μου», διηγείται η Δόμνα Σαμίου. Από τα στούντιο του ΕΙΡ πέρασαν και ηχογράφησαν ζωντανά όλοι οι μεγάλοι του ελληνικού τραγουδιού. Επίσης στα πλαίσια του Ιδρύματος λειτουργούσαν η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα (1938) και η Ελαφρά Ορχήστρα (Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής) από το 1954. Μάλιστα η Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα ήταν η τελευταία που διεύθυνε σε ζωντανή αναμετάδοση λίγο πριν τον θάνατό του ο μεγάλος Δημ. Μητρόπουλος, διεθνούς φήμης μαέστρος.

Ο Πολιτισμός στο Ραδιόφωνο

 

      Η «Θεία Λένα» υπήρξε η συντροφιά πολλών παιδιών τη δεκαετία του ‘50. Η παιδική εκπομπή γνώρισε μεγάλη επιτυχία, ενώ τα παιδάκια της εποχής μαγεύονταν από τη στοργική φωνή της Αντιγόνης Μεταξά: «Ένα μικρό παιδάκι που ήθελε σώνει και καλά να μη φύγει χωρίς να γνωρίσει τη Θεία Λένα, ήρθε μπροστά μου, με κλεισμένα σφιχτά τα δύο του ματάκια. «Γιατί, χρυσό μου δεν ανοίγεις τα ματάκια σου;». «Γιατί δε θέλω να δείς τι γράφουν μέσα». «Κι όμως εγώ το ξέρω τι γράφουν. Το γαλάζιο πουλάκι μου τα λέει όλα. Στενοχωρείς τη μανούλα σου». «Ε, ναι! Γι’ αυτό δε θέλω να τ’ ανοίξω». Μου έδωσε όμως το λόγο του ότι δε θα τη στενοχωρή πια. Και έφυγε ευχαριστημένο και με τα μάτια ανοικτά. Και τώρα ένα φιλάκι σε όλα τα παιδιά» (Ραδιοπρόγραμμα, περίοδος 1952).

      Αρχές του ‘70 αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους οι πρώτοι πειρατικοί ραδιοσταθμοί. Ωστόσο η επέκταση του δικτύου του ΕΙΡ επεκτείνεται. Το 1972 ιδρύεται και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Ηρακλείου. Λίγο αργότερα η Μεταπολίτευση έρχεται να αλλάξει τα πάντα στη μεταδικτατορική Ελλάδα. Το 1975 το ΕΙΡ μετατρέπεται σε ΕΡΤ, ενώ 38 χρόνια μετά η ΕΡΤ θα καταργηθεί με μια Κ.Υ.Α. τον Ιούνιο του 2013. Έχει μεσολαβήσει η δεκαετία του ‘90 με την ίδρυση πολυάριθμων ιδιωτικών σταθμών, η επιβολή της τηλεόρασης σαν μεγάλος παίκτης των ΜΜΕ και ο ερχομός του ίντερνετ που τάραξε τα νερά της επικοινωνίας.