Είχε μεγάλη ανταπόκριση το αφιέρωμά μας στις παιδικές κατασκηνώσεις.
Νέα στοιχεία προστέθηκαν σε όσα είχαμε συλλέξει και οι παιδικές μνήμες μας οδηγούν σε ένα εξαιρετικά νοσταλγικό οδοιπορικό. Έτσι μετά τις κατασκηνώσεις Αρκαδίου, όπου κατέθεσε έργο ζωής ο εξαίρετος εκπαιδευτικός κ. Κώστας Μυγιάκης, ας γνωρίσουμε και τις άλλες τις φημισμένες του Μέρωνα.
Ήταν μέσα του 1946 όταν η Πρόνοια Ρεθύμνου καλούσε τους ενδιαφερόμενους γονείς να στείλουν τα παιδιά τους στην παιδική εξοχή Μέρωνα να ακολουθήσουν μια διαδικασία. Ήταν καθαρά τυπική. Έπρεπε να εξεταστούν τα παιδιά στο Νοσοκομείο για τυχόν μεταδοτικό νόσημα και να γίνουν οι σχετικές αιτήσεις. Ακολούθησε άλλη ανακοίνωση όπου καλούνταν οι γονείς για μια ενημέρωση και τις υποχρεώσεις που αναλάμβαναν και σε μια ακόμα δημοσιεύτηκε λίστα με τα είδη που θα έπρεπε να πάρουν τα παιδιά μαζί τους.
Για τα πρώτα χρόνια λειτουργίας των κατασκηνώσεων στο Μέρωνα υπάρχει εκτενές ιστορικό στο ημερολόγιο που εξέδωσε ο Πολιτιστικός Σύλλογος της περιοχής με τις τόσες δραστηριότητες. Το πολύτιμο υλικό μας παραχώρησε και τον ευχαριστούμε ακόμα μια φορά ο τόσο σημαντικός για την περιοχή κ. Γιώργος Λιουδάκης που ανέκαθεν συνεργαζόμασταν για θέματα προβολής του χωριού του.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ημερολογίου και με χειρόγραφες μαρτυρίες του Παπά Κωστή Χαραλαμπάκη για τη λειτουργία των κατασκηνώσεων παραχωρήθηκε ο χώρος από το εκκλησιαστικό συμβούλιο Μέρωνα προς το υπουργείο Πρόνοιας και Υγιεινής, για να λειτουργήσουν οι «Παιδικές Εξοχές Μέρωνα» στην τοποθεσία Άγιος Νικόλαος, υπό την εποπτεία της B’ Εκπαιδευτικής Περιφέρειας Ρεθύμνου. Σε άλλη χειρόγραφη σημείωση από το βιβλίο πρακτικών του εκκλησιαστικού συμβουλίου Μέρωνα αναφέρεται ότι ο χώρος των παιδικών κατασκηνώσεων λειτούργησε προπολεμικά ως στρατιωτικό αναρρωτήριο. Η λειτουργία των κατασκηνώσεων διακόπηκε προσωρινά για λίγα χρόνια στα μέσα της δεκαετίας του 1950 μέχρι περίπου το 1958, όπου οι κατασκηνωτές μεταφέρθηκαν στη Σχολή Ασωμάτων.
Το 1962 ο χώρος των 30 στρεμμάτων παραχωρήθηκε δωρεάν με συμβολαιογραφική πράξη, μετά από αίτημα του υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, από το εκκλησιαστικό συμβούλιο Μέρωνα με τον όρο ότι σε περίπτωση κατάργησης των κατασκηνώσεων η έκταση επανέρχεται αυτοδίκαια στον δωρίζοντα.
Τοποθεσία
Οι κατασκηνώσεις Μέρωνα βρίσκονταν σε ένα ειδυλλιακό τοπίο εντός δασικής έκτασης, κάτω από τον επαρχιακό δρόμο Μέρωνα-Ελένες-Γερακάρι. Κρίθηκε ως απολύτως κατάλληλη λόγω της φυσικής διαμόρφωσης του εδάφους, των πηγών υδροδότησης που βρίσκονται εντός του σημείου αλλά και λόγω του δασικού χαρακτήρα της.
Στις παιδικές κατασκηνώσεις Μέρωνα συμμετείχαν παιδιά και έφηβοι από 7 έως 18 ετών, μαθητές των σχολικών κοινοτήτων της Κρήτης αλλά πολλές φορές και εκτός του νησιού. Η φιλοξενία των κατασκηνωτών γινόταν σε σκηνές στρατιωτικού τύπου. Η σίτιση γινόταν αρχικά υπαίθρια σε προσωρινές κατασκευές δίπλα από τον Ι.Ν. Αγίου Νικολάου και μετά το 1969 σε σύγχρονο κτίριο τραπεζαρίας. Οι εγκαταστάσεις περιελάμβαναν διοικητήριο-αποθήκη, μαγειρεία, φούρνο, υδροδεξαμενή, στέρνα, λουτρά και αφοδευτήρια. Οι χώροι άθλησης ένα γήπεδο ποδοσφαίρου και ένα βόλεϊ ήταν υποτυπώδεις με χώμα. Οι σκηνές του προσωπικού βρίσκονταν στα επίπεδα πάνω από τον Άγιο Νικόλαο, ενώ των κατασκηνωτών πίσω και κάτω από το Ναό. Οι ανάγκες σε ρεύμα για το φωτισμό κυρίως του χώρου και των σκηνών καλύπτονταν από γεννήτρια Η/Ζ έως και την έλευση του ρεύματος το 1969 στο χωριό.
Η δυναμικότητα της κατασκήνωσης ήταν για 150 περίπου κατασκηνωτές, οι οποίοι διέμεναν σε δύο περιόδους 21 ημερών η κάθε μια. Υπήρχε διαχωρισμός αρένων-θηλέων ανά περίοδο εκτός από τα τελευταία δυο τρία χρόνια, που έγιναν μικτές.
Η Διοίκηση των Παιδικών Κατασκηνώσεων ασκούνταν από τον Αρχηγό, όπως ονομαζόταν, τον Υπαρχηγό (συνήθως εκπαιδευτικούς), τους κοινοτάρχες-τμηματάρχες, τους ομαδάρχες, τον διαχειριστή και το βοηθητικό, τεχνικό και εργατικό προσωπικό. Επίσης υπήρχε ιατρική περίθαλψη από ιατρό και νοσοκόμο.
Δραστηριότητες
Το πρόγραμμα των κατασκηνωτών ήταν οργανωμένο από το πρωί και για όλη την ημέρα, στο οποίο περιλαμβανόταν, αθλοπαιδιές, διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα, εκδρομές και πολιτιστικές δράσεις (θεατρικές, χορευτικές παραστάσεις κινηματογραφικές προβολές κ.α.).
Συχνά πραγματοποιούνταν και εκδρομές σε κοντινά χωριά, ενώ κάθε Τετάρτη και Κυριακή επισκέπτονταν το Μέρωνα δίνοντας του ζωή με τα παιχνίδια και τα τραγούδια τους. Αντίστοιχα το εκάστοτε διοικητικό προσωπικό είχε πάντοτε καλές σχέσεις με το χωριό και εύρισκαν μια ευκαιρία να διασκεδάσουν είτε στα καφενεία του είτε ανηφορίζοντας στο «Καμάρι» που λόγω της εγγύτητας του με το χώρο των κατασκηνώσεων, είχε γίνει στέκι τους για τις καλοκαιρινές βεγγέρες.
Ένας από τους πρώτους κατασκηνωτές θυμάται.
Από τους πρώτους κατασκηνωτές ήταν ο κ. Ανδρέας Σμαραγδάκης υποδηματοποιός, από τους γενναιόδωρους δωρητές στο δήμο Ρεθύμνου.
Βρέθηκε στις κατασκηνώσεις εκείνη την πρώτη χρονιά που υπήρχε αγωνία από τους εκπαιδευτικούς για την λειτουργία των κατασκηνώσεων σε ηλικία έξι χρόνων μετά από παρακλήσεις συγγενούς του δασκάλου στον πατέρα του.
Οι πρώτες εντυπώσεις ήταν άριστες. Στην κατασκήνωση υπήρχαν και κορίτσια που έμεναν όμως σε άλλη πτέρυγα με σκηνές.
Από την εμπειρία του αυτή ο κ. Σμαραγδάκης συγκράτησε δυο περιστατικά που τον είχαν εντυπωσιάσει. Το ένα είχε σχέση με εξαιρετικά αυστηρό δάσκαλο στον οποίο είχαν βγάλει τα παιδιά και τραγούδι. Αυτός είχε μεταφέρει τις παιδαγωγικές μεθόδους της τάξης και στην κατασκήνωση, έτσι ώστε να αφήσει η βέργα του αρκετές οδυνηρές αναμνήσεις στα «διαβολάκια» κατασκηνωτές.
Το άλλο περιστατικό που μας κατέθεσε, ομολογούμε ότι μας συγκλόνισε το άκουσμά του.
Μια τραγική περίπτωση
Στην κατασκήνωση ήταν ομαδάρχης ένα παιδί από την παλιά πόλη μιας πολύ φτωχής οικογενείας. Ο ομαδάρχης αυτός εντυπωσιασμένος από την αφθονία τροφίμων και κυρίως ψωμιού, και ξέροντας ότι στο σπίτι του πεινούν, πήρε τη μεγάλη απόφαση. Ώρες ανάπαυσης και χωρίς να γίνεται αντιληπτός έπαιρνε ψωμί και το έκρυβε σε ένα μεγάλο σακούλι. Βρίσκοντας μετά ευκαιρίες, έστελνε το ψωμί στο σπίτι του για να φάει η οικογένειά του. Κάποτε όμως έγινε αντιληπτός. Αντιμετωπίστηκε με μεγάλη αυστηρότητα και με αφορμή μια ατάκα του όταν τον κυνηγούσε να τον τιμωρήσει ένας δάσκαλος, άφησε το στίγμα του σε μια γωνιά που αποτελούσε μονοπάτι της ομάδας του. Γιατί τα παιδιά συνήθιζαν παίζοντας να κλείνουν με πέτρες ένα χώρο στον οποίο έδιναν και όνομα.
Όταν λοιπόν ο δάσκαλος κυνηγούσε τον ομαδάρχη που έπαιρνε το ψωμί, εκείνος κατάφερε με την εφηβική ευλυγισία να ξεφύγει από ένα επικλινές έδαφος. Γυρίζοντας μετά και βλέποντας στην κορυφή της κατωφέρειας τον Ιαβέρη του να τον απειλεί, του φώναξε «Αν μπορείς κατέβα». Κι αυτή η φράση έδωσε όνομα στην περί ο λόγος «τσούρα».
Αυτό το δύστυχο παιδί βρέθηκε αργότερα στις κατασκηνώσεις της Σχολής Ασωμάτων. Μια μέρα όμως επιβαίνοντας σε ένα παλιό όχημα της εποχής έπεσε θύμα τροχαίου κι έχασε τη ζωή του εντελώς άδοξα.
Αυτά μας διηγήθηκε ο αγαπητός συμπολίτης και με αρκετή συγκίνηση μάλιστα.
Από τις εκδρομές που έκαναν θυμάται αυτή στο Γερακάρι. Ήταν ακριβώς δυο χρόνια μετά το ολοκαύτωμα του χωριού. Και οι μικροί εκδρομείς περπατούσαν ανάμεσα από ερείπια και συντρίμμια που θύμιζαν την καταστροφή. Εικόνες που χαράχτηκαν βαθειά στη μνήμη του μικρού τότε Ανδρέα.
Μνήμες ενός πανεπιστημιακού
Από τα παιδιά που συμμετείχαν στις κατασκηνώσεις και ο εκλεκτός μας συμπολίτης πανεπιστημιακός κ. Χρίστος Λιονής, ο οποίος στο ημερολόγιο που προαναφέραμε προλογίζει με τα παρακάτω συγκινητικά λόγια.
Στο σύντομο ή μακρύ ταξίδι της ζωής, σημασία έχουν οι σταθμοί. Για μένα οι παιδικές κατασκηνώσεις του Μέρωνα ήταν ίσως ο πιο σημαντικός σταθμός στη ζωή μου. Όχι μόνο γιατί μου θυμίζουν έντονα τον πατέρα μου, αλλά γιατί σε μια ευαίσθητη περίοδο της ζωής μου, που μέτρησε αρκετά καλοκαίρια και απλώθηκε μέχρι την εφηβεία, θεμελιώθηκαν αρχές και αξίες που επηρέασαν τις μετέπειτα αποφάσεις αλλά και τις στάσεις της ζωής μου. Η περίοδος αυτή της ζωής μου λειτούργησε όχι μόνο ως μοναδική εμπειρία, να ζεις και να μοιράζεσαι τις μέρες μέσα από μια ομαδική και οργανωμένη ζωή, αλλά και ως ένα μοναδικό σχολείο με πολλούς δασκάλους.
Αναφέρομαι στους απλούς και σεμνούς Μερωνιανούς που πλαισίωναν το προσωπικό της κατασκήνωσης, ένα μοναδικό συγκύτιο δημόσιας υπηρεσίας και κοινότητας, ένα εξαιρετικό παράδειγμα για αυτούς που θέλουν σήμερα να σχεδιάσουν παρεμβάσεις κοινωνικής αλλαγής και ανάπτυξης.
Τα πρόσωπα αυτά μου δίδαξαν την ευγένεια, τη σεμνότητα, την συμπόνια και την αγάπη, μοναδικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά που σήμερα χρησιμοποιώ στα μαθήματα μου στην ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ήσαν εκείνοι, οι επώνυμοι για μένα αλλά και για πολλούς, που δίδαξαν την ομορφιά της Κρήτης, αυτή που ταίριαζε τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά στον καταπράσινο και ορεινό Μέρωνα. Άνθρωπος και φύση σε μια απόλυτη αρμονία!
Όλα αυτά τα πρόσωπα μου λείπουν τόσο πολύ σήμερα, το ίδιο όπως και οι παιδικές κατασκηνώσεις του Μέρωνα. Στη μνήμη και στο όνειρό μου κρατώ το σταθμό αυτό και μέχρι σήμερα φαντάζομαι το χώρο αυτό ως ένα μουσείο που θα κρατούσε ζωντανές τις εικόνες και τα πρόσωπα των πρωταγωνιστών εκείνης της περιόδου.
Εκτός από τον αξέχαστο Δημήτρη Λιονή, πατέρα του πανεπιστημιακού μας υπηρέτησαν και άλλοι εκλεκτοί τις κατασκηνώσεις. Παραθέτουμε τη λίστα όπως αναφέρεται στο ημερολόγιο.
Το προσωπικό της κατασκήνωσης
Για τις ανάγκες της λειτουργίας των παιδικών εξοχών του Μέρωνα γίνονταν πρόσληψη εποχικού προσωπικού διαφόρων ειδικοτήτων. Πολλοί από αυτούς εργάστηκαν για αρκετές περιόδους και το όνομά τους έχει συνδεθεί με τη λειτουργία τους. Ανάμεσα τους και πολλοί Μερωνιανοί, κάποιοι από τους οποίους εργάζονταν, πριν την υποδοχή των κατασκηνωτών μόνο για τις εργασίες καθαρισμού, διαμορφώσεων και γενικότερης προετοιμασίας και κάποιοι συνέχιζαν σε ολόκληρη την κατασκηνωτική περίοδο. Ενδεικτικά αναφέρουμε παρακάτω λίστα εργαζομένων με βάση αρχεία του τμήματος Κοινωνικής Πρόνοιας Ρεθύμνου αλλά και προφορικές αναφορές:
Αρχηγοί: Ιωάννης Μυρ. Βαμιεδάκης (Δάσκαλος)*, Μαρίνος Γαλανάκης (Δάσκαλος), Νίκος Σοφιαδής (Δάσκαλος).
Υπαρχηγοί: Θεοχάρης Δουκάκης, Γεώργιος Σταγκουράκης.
Κοινοτάρχες/ισσες: Ιωάννης Λαζάκης, Δήμητρα Δρανδάκη Μαρία Στυλιανουδάκη, Μαρία Τσιχλάκη, Βαρβάρα Παπαδάκη, Θεανώ Δρανδάκη, Αθηνά Βιδιά, Πόπη Βιδιά, Γιώργος Περπιράκης.
Διαχειριστές: Δημήτριος Λιονής, Ιωάννης Λυγίζος.
Βοηθός Διαχειριστή: Αντωνία Αδράμη*, Αθηνά Μοσχονά*.
Ιατροί: Θεανώ Μιχελιουδάκη, Κυριάκος Σωτηρίδης.
Νοσοκόμοι: Μαρία Παυλάκη, Χρυσή Πατεράκη, Κοκό Φυντίκη.
Αποθηκάριοι: Νίκος Μαν. Αδράμης*, Αλέξης Γαργερός*, Γεώργιος Χαραλαμπάκης*, Εμμανουήλ Βαμιεδάκης (πριν γίνει ιερέας)*, Ζαχαρίας Κασωτάκης (Δάσκαλος), Μιχάλης Γερανιωτάκης.
Μάγειροι: Αθανάσιος Δελήμπασης, Γιάννης Πραματευτάκης.
Βοηθοί Μάγειροι: Πάτρα Βαμιεδάκη*, Ρούσα Μαθιουλάκη*, Αικατερίνη Αντ. Μοσχονά-Τζαγκαρούλη*, Αικατερίνη Ελευθ. Μοσχονά*, Αμαλία Τσαχάκη*.
Εργατικό Προσωπικό: Χαρίδημος Μοσχονάς*, Ευγένιος Λιουδάκης*, Λάμπης Καλοειδάς*, Στέλιος Ιακ. Καλοειδάς*, Μιχαήλ Ματθ. Δουλγεράκης*, Εμμανουήλ Καλοειδάς*, Χρήστος Γ. Καλοειδάς*, Μαρία Βαμιαδάκη*, Μαρία Χαραλαμπάκη*, Περικλής Φραντζεσκάκης*, Αλέξανδρος Καντάνιος*, Γιώργης Μοσχονάς*, Σταύρος Καπετανάκης*, Παναγιώτης Καναβάς*, Μιχάλης Φαν. Σημαντήρης*, Κων/νος Βαμιεδάκης*, Ειρήνη Βαμιεδάκη*, Φανούριος Σημαντήρης*, Κων/νος Παναγιωτάκης*, Χριστίνα Μαθιουλάκη*, Αντιόπη Πλουμιστού, Γιάννης Περνιεντάκης, Γεώργιος Γκουγκούφκας, Γεωργία Κουκλινού-Γκουγκούφκα, Κοσμάς Εισαγγελέας, Σπύρος Αρετάκης, Γιώργος Νικολακάκης, Σταύρος Τσουμενής, Μαρία Καπετανάκη, Κούλα Σιδηροπούλου.
Φύλακας: Αναστάσιος Γιαχάκης.
Ηλεκτρολόγος: Αριστοτέλης Καλοειδάς*.
(Σ.Σ *Με αστερίσκο σημειώνονται οι Μερωνιανοί εργαζόμενοι στις κατασκηνώσεις).
Οι παιδικές κατασκηνώσεις Μέρωνα έπαυσαν τη λειτουργία τους το 1981 λόγω ατονίας του θεσμού και μη ύπαρξης ζωηρού ενδιαφέροντος υποψηφίων κατασκηνωτών. Λειτούργησαν συνολικά για 35 χρόνια με μια παύση στα μέσα της δεκαετία του 1950.
Παρά την προσπάθεια των φορέων του χωριού οι παιδικές κατασκηνώσεις δεν ξαναλειτούργησαν με αυτήν την μορφή, όμως αποτέλεσαν για πολλά χρόνια σημείο επισκεψιμότητας των χωριανών και των φίλων του Μέρωνα για διάφορες γιορτές και εκδηλώσεις όπως Πρωτομαγιά, Εορτή Αγίου Πνεύματος, Καθαρά Δευτέρα, όπου οι Μερωνιανοί έσμιγαν κατά παράδοση κρατώντας τα «βρισκούμενα», γλεντώντας και ξεφαντώνοντας σε παραδοσιακές παρέες.
Ο χώρος των κατασκηνώσεων ήταν ανέκαθεν προορισμός των σχολικών εκδρομών του Δημοτικού Σχολείου Μέρωνα αλλά και διοργάνωσης ποδοσφαιρικών αγώνων μεταξύ ομάδων των γειτονικών χωριών. Επίσης στην στέρνα της κατασκήνωσης ήταν πολλοί αυτοί που έμαθαν να κολυμπούν μιας και η θάλασσα ήταν μακριά.
Μια αξιοποίηση που αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση
Σε αντίθεση με τις κατασκηνώσεις Αρκαδίου ο Μέρωνας αξιοποίησε το χώρο με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Με βάση μία σύγχρονη τουριστική προοπτική αποτελεί τοπικό Δημοτικό έργο το οποίο εντάσσεται στον ευρύτερο σχεδιασμό τουριστικής ανάδειξης του Δήμου Αμαρίου. Με αναδιαμορφώσεις και ανακαινίσεις που έγιναν στα υπάρχοντα κτήρια, την δημιουργία βασικών υποδομών (διευρυμένου ηλεκτρικού και αποχετευτικού δικτύου, βιολογικού καθαρισμού, αξιοποίησης των νερών επιτόπιας πηγής), αλλά και κατάλληλες παρεμβάσεις διευθέτησης του περιβάλλοντα χώρου, οι «παλιές κατασκηνώσεις» προετοιμάσθηκαν κατάλληλα, για να μετεξελιχθούν σε αυτό που είναι σήμερα.
Το έργο του Δήμου εκμισθώθηκε το 2008 μετά από δημόσιο ανοικτό διαγωνισμό από επιχειρηματία ο οποίος προσέδωσε στο όλο εγχείρημα έναν καθαρά οικοτουριστικό χαρακτήρα και προσανατολισμό. Η επένδυση που ακολούθησε από μέρους του μισθωτή στηρίχθηκε στην δημιουργία μιας Τουριστικής Κατασκήνωσης Β’ τάξης με άδεια του ΕΟΤ, ανοικτής προς όλες τις ηλικίες, με πρωτότυπες υποδομές υποδοχής και διαμονής που προστέθηκαν, ανταποκρινόμενες στα πιο σύγχρονα διεθνή πρότυπα του οικοτουρισμού (ευρύχωρες σκηνές τύπου «Lodge» από πανί και ξύλο, σκηνές κλασικού τύπου υψηλών προδιαγραφών, υλικοτεχνικός εξοπλισμός για συλλογικές δραστηριότητες, κ.α.).
Η κατασκήνωση που φέρει πλέον την ονομασία «Wild Nature – Άγρια Φύση» προσελκύει κάθε καλοκαίρι ποικίλες ομάδες ξένων και ημεδαπών περιηγητών, βασικό κίνητρο των οποίων είναι η λιτή διαμονή στη φύση και η άμεση επαφή με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της ευρύτερης περιοχής Αμαρίου.
Με αφορμή την πρότυπη αξιοποίηση αυτών των κατασκηνώσεων και μια εύστοχη παρέμβαση του κ. Χάρη Στρατιδάκη για τις ξεχασμένες εγκαταστάσεις των κατασκηνώσεων Αρκαδίου θα ολοκληρώσουμε το αφιέρωμά μας στο αυριανό μας φύλλο.
