Έχουμε αρκετές φορές αναφερθεί στο Μέρωνα της ιστορίας και του θρύλου. Μια από τις αφορμές ήταν η περιγραφή του Χριστόφορου Μπουοντελμόντι, (έκδοση του Συλλόγου Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου (1983) με πρόλογο Στυλιανού Αλεξίου και Μετάφραση – Εισαγωγή Μάρθας Αποσκίτη), που έκανε το 1415 το γύρο της Κρήτης. Η επίσκεψή του στον Μέρωνα αποδείχτηκε εξαιρετικά χρήσιμη για την συλλογή στοιχείων που τον ενδιέφεραν.
Είχε γράψει, μεταξύ άλλων, για το Μέρωνα ο Χριστόφορος Μπουοντελμόντι στο χορηγό του Νικολό Νίκολι. «Ένας δύσβατος δρόμος μας έφερε στην άλλη πλευρά του βουνού Ίδη, στο χωριό Μέρωνας. Είναι χτισμένο σε ένα ύψωμα με ευχάριστη θέση. Στην πλαγιά ψηλών βουνών διακρίναμε πολλές καρυδιές και καρποφόρα δέντρα με ένα αρχοντικό σπίτι. Ετοιμαζόμουν να θαυμάσω το τοπίο, όταν ένας καλόγερος άρχισε να μου λέει: «Όταν ο αγιότατος αυτοκράτοράς μας, κύριος της Οικουμένης και της Κωνσταντινουπόλεως, εγκατέλειψε τη σχηματική και διεφθαρμένη εκκλησία σας στις πλάνες της και μας εστερέωσε στην αγία ορθόδοξη πίστη, χάρις στο σεβαστό μας πατριάρχη, μας έστειλε για να μας προστατεύσει από τις παγίδες των δικών σας τον Καπετάνιο Καλλέργη, ο οποίος μας διοίκησε με τόση αγάπη και αφοσίωση στην πίστη μας, ώστε σήμερα ακόμα οι απόγονοί του δεν θεωρούνται άνθρωποι, αλλά θεοί εδώ κάτω. Όλη η Κρήτη ζει με την εμπιστοσύνη που έχει σ’ αυτούς και ό,τι και να υποδείξει ο πιο μικρός απ’ αυτούς αμέσως το εκτελούμε με όλη μας την ψυχή. Και για να μη συλληφθούν οι Καλλέργηδες, κύριοι, από τους Φράγκους σας δεν κατοικούν ποτέ όλοι μαζί στο ίδιο μέρος.
Η θρυλική Κατερίνα Λαρίου
Οι Μερωνιανοί δεν απουσιάζουν από κανένα προσκλητήριο της πατρίδας. Στην περίοδο κυρίως της Οθωμανικής κυριαρχίας οι κάτοικοι του ιστορικού χωριού συμμετέχουν ενεργά στο τιτάνιο αγώνα για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού.
Γι’ αυτό και τα δεινά δεν έλειψαν όταν οι κατακτητές επέστρεφαν με σκληρά αντίποινα. Κάποιες φορές δικαιώθηκε η σοφή ρήση «Ουδέν κακόν αμιγές καλού», όπως στην περίπτωση της Κατερίνας Λαρίου.
Ήταν η πανέμορφη κοπέλα κόρη του Ιλλαρίωνα Μόσχου (Μοσχάκη).
Πουλήθηκε σκλάβα τέσσερις φορές
Για την αρπαγή της μια προφορική παράδοση αναφέρει ότι, κάποιος Τούρκος Πασάς γοητευμένος από την ομορφιά της, έβαλε να την απαγάγουν.
Κατά μια άλλη εκδοχή το 1823, όταν οι Τούρκοι προσπαθώντας να καταστείλουν την επανάσταση έφθασαν και στο Μέρωνα, συνέλαβαν με άλλα γυναικόπαιδα και την Κατερίνα και την έσυραν στα σκλαβοπάζαρα, όπου και πουλήθηκε σκλάβα τέσσερις φορές. Τελευταία την αγόρασε ένας Αλεξανδρινός έμπορος, ο οποίος την επήγε στην Αίγυπτο, όπου την αγόρασε ο Σύριος μπέης Παρασαμνής και την οδήγησε στο Βερούτι όπου διέμενε.
Το στοιχείο ότι πωλήθηκε τέσσερις φορές, είναι απολύτως ακριβές, αφού και η ίδια το ανέφερε, όταν στα γεράματά της, διηγιόταν τα πάθη της.
Ο Παρασαμνής την παντρεύτηκε και είχαν να λένε για τη λατρεία του στο πρόσωπό της. Η αδυναμία που της είχε φαινόταν και από την ελευθερία που της έδινε να πηγαίνει όπου ήθελε και γινόταν θυσία για να μην της λείψει τίποτα.
Εκείνη, όμως, δεν μπορούσε να χαρεί τίποτα από τη ζωή της αυτή, μέσα στη χλιδή, καθώς την έτρωγε η νοσταλγία για τον τόπο της και τους δικούς της. Έκανε δυο παιδιά που φρόντιζε η ίδια με στοργή αλλά ακόμα κι όταν τα έσφιγγε στην αγκαλιά της, ένοιωθε σαν να μην τα είχε γεννήσει. Την ενοχλούσε ότι ήταν «Τουρκάκια» που τα ανάτρεφε, όπως ήθελε, ο άντρας της και θα γινόταν κάποτε κι αυτά εχθροί της πατρίδας της.
Πέρασαν δώδεκα ολόκληρα χρόνια αλλά η Κατερίνα δεν κατάφερε να προσαρμοστεί στη ζωή που της πρόσφερε ο άνδρας της κι ας ήταν τυλιγμένη στο μετάξι και τα πιο ακριβά διαμαντικά στόλιζαν την ομορφιά της.
Με την ελευθερία των κινήσεων που διέθετε, δημιούργησε στενή φιλική σχέση με μια οικογένεια Χριστιανών, που έτυχε να συναντήσει, στην οποία και ο άντρας της Κατερίνας είχε εμπιστοσύνη.
Όταν η Μερωνιανή καλλονή βεβαιώθηκε ότι ο αρχηγός της οικογενείας αυτής, Χατζηβασίλης λεγόταν, θα τη βοηθούσε να δραπετεύσει δεν έχασε καιρό.
Η μεγάλη απόφαση
Με σπαραγμό η αλήθεια, περίμενε να ξυπνήσουν τα παιδιά της. Τα έντυσε, τα κτένισε, τα φίλησε κι έφυγε δήθεν για ένα περίπατο. Δεν ξαναγύρισε.
Κατά μια εκδοχή ο Χατζηβασίλης τη βοήθησε να διαφύγει με ένα καραβάνι που πήγαινε στα Ιεροσόλυμα. Άλλη πάλι εκδοχή αναφέρει ότι δραπετεύοντας από το Βερούτι κατάφυγε στη Μονή Καλογραιών στην Τήνο. Μπορεί και οι δυο εκδοχές να ευσταθούν γιατί η Κατερίνα λεγόταν και Χατζήνα, επομένως θα είχε περάσει από τους Αγίους Τόπους.
Αλλά και η περίπτωση του μοναστηριού επιβεβαιώνεται από τα γεγονότα που ακολούθησαν.
Ο άντρας της όταν συνειδητοποίησε ότι η γυναίκα του εξαφανίστηκε, λίγο έλειψε να τρελαθεί.
Εγκατέλειψε τα πάντα και άρχισε να τη γυρεύει παντού. Έφθασε και στο μοναστήρι. Εκεί υποχρέωσε τις καλόγριες να περάσουν μία μία από μπροστά του.
Τα χρόνια πέρασαν κι ήρθε η επανάσταση του 1866. Με το μαχαίρι οι Τούρκοι, σε άγριες επιδρομές, προσπαθούσαν να την καταπνίξουν, τρομοκρατώντας τα γυναικόπαιδα. Άφηναν παντού ερείπια και χαλασμό. Ανάμεσά τους και Αιγύπτιοι που ήταν ακόμα σκληρότεροι και από τους Τούρκους. Αρχηγός τους ο Μεχμέτ Πασάς, σκληρός, θαρραλέος και αποφασιστικός. Αφού σκόρπισε όσο μεγαλύτερη καταστροφή γινόταν με τους άνδρες του, πάτησε το Αμάρι και τράβηξε για το Μέρωνα. Οι νέοι, και όσοι μπορούσαν να κρατήσουν όπλα, είχαν προλάβει να φύγουν και στο χωριό είχαν απομείνει μόνο γυναίκες, γέροι και παιδιά. Εκεί βρισκόταν και η Κατερίνα.
Οι Αιγύπτιοι έζωσαν το χωριό και ήταν έτοιμοι να το καταστρέψουν, όταν ξαφνικά είδαν μπροστά τους μια ηλικιωμένη γυναίκα, που, σε άπταιστα Αραβικά, τους ζήτησε να την οδηγήσουν μπροστά στον αρχηγό τους. Έτσι κι έγινε. Ο Μεχμέτ έκπληκτος την άκουσε στη γλώσσα του να τον ικετεύει να σπλαχνιστεί τον άμαχο πληθυσμό του χωριού και να μην τους πειράξει. Απορημένος τη ρώτησε που έμαθε τόσο καλά τα Αραβικά και εκείνη του διηγήθηκε την ιστορία της. Ακόμα και το όνομα του συζύγου της του αποκάλυψε, μπροστά στην μεγάλη του επιμονή.
Και τότε η Κατερίνα έζησε την πιο συγκλονιστική στιγμή της ζωής της. Είδε τον αγέρωχο Αιγύπτιο στρατηλάτη να πέφτει στα πόδια της, να της φιλά με λυγμούς τα χέρια και να την αποκαλεί γλυκιά του μανούλα. Ο Μεχμέτ ήταν ένας από τους γιους που είχε αφήσει πίσω της!
Όπως ήταν φυσικό δεν πείραξε κανέναν από το χωριό αλλά μάταια την εκλιπαρούσε να γυρίσει πίσω στο σπίτι της και στα παιδιά της.
Η Κατερίνα ξαναγύρισε στην Πόμπια, αμέσως μετά, όπου πρόσφερε σε όποιον χρειαζόταν τη βοήθειά της, ελεώντας τους φτωχούς και παρηγορώντας του αδυνάτους. Εκεί πέθανε και ετάφη.
Η ιστορία τελειώνει με δυο εκδοχές. Η μία λέει ότι κάποτε ο Μεχμέτ ξαναγύρισε να δει τη μητέρα του και βρήκε τον τάφο της. Ξέθαψε τα οστά της και τα μετέφερε στην Αίγυπτο όπου τα ενταφίασε, αποτίοντας έτσι το χρέος του προς τη μητέρα του, όπως το νόμιζε αυτός. Η άλλη λέει, πως όταν η Κατερίνα είχε πεθάνει, ήλθε στην Πόμπια ένας γέρος άγνωστος και εγκαταστάθηκε εκεί. Ζούσε ερημικά και η μόνη του ασχολία ήταν να πηγαίνει στον τάφο της Κατερίνας κάθε τόσο. Κι όταν ο Γέρος αυτός πέθανε, απεκαλύφθη πως ήταν ο Μεχμέτ που είχε περιέλθει σε δυσμένεια και ζήτησε άσυλο και παρηγοριά στη μάνα του που ήταν όμως νεκρή.
Παλαιότερα είχαμε πάρει στοιχεία για την Κατερίνα Μοσχάκη από τη σειρά «Κρήτη Αφιέρωμα» και μάλιστα με αυτά είχαμε συνθέσει ένα δρώμενο, που παρουσιάστηκε στο Ωδείο στο πλαίσιο επετειακής εκδήλωσης. Είχε γίνει μάλιστα αφορμή για μια αναφορά στην εκπομπή του Γιώργου Βιτώρου και μια συζήτηση σε τηλεοπτικό πάνελ στην τηλεόραση Creta, για τον ψυχισμό των γυναικών που αναγκάζονται να αλλάξουν πατρίδα.
Καταφύγιο της οικογένειας Γιαμπουδάκη
Από το Μέρωνα ήταν η μάνα του πυρπολητή Κωστή Γιαμπουδάκη, η Δέσποινα, το γένος Λιοδάκη. Στο χωριό αυτό έφερε ο ήρωας τη γυναίκα του Αικατερίνη Περακάκη και τοΝ γιο του Αριστοφάνη, ανέθεσε τη φύλαξή του στον αδελφό του Κίσσανδρο και έφυγε να πολεμήσει στο Αρκάδι.
Ο Μέρωνας πλήρωσε ακριβά στις 2 Φεβρουαρίου 1867 τη συμμετοχή του στους αγώνες αυτούς.
Για το γεγονός υπάρχει μια σπουδαία ιστορική πηγή, ένα κειμήλιο που άφησε ο παπα-Κωστής Χαραλαμπάκης, ένα χειρόγραφο που φυλάσσεται στο αρχείο της ενορίας Μέρωνα.
Ο παπα-Κωστής γεννήθηκε το 1888 και ήταν γιος του Γεωργίου Κων/νου Χαραλαμπάκη και της Μαρίας το γένος Γεωργίου Στρατιδάκη εγγονής του Ιερέως Γεωργίου Καλοείδα του 1866.
Το 1910 παντρεύτηκε στην Χρυσάνθη Ιωάννη Μοσχονά που γεννήθηκε το 1902 και πέθανε το 1938. Χειροτονήθηκε ιερέας και εφημέριος Μέρωνα στις 27 Φεβρουαρίου 1910 εις τον Ι. Ν. Αγίας Βαρβάρας Ρεθύμνης. Υπηρέτησε την ενορία Μέρωνα μέχρι το 1960. Επίσης υπηρέτησε στις ενορίες Γερακάρι, Ελενών, Μεσονησίων, Αποστόλων, Παντανάσσης και Βολεώνων.
Υπηρέτησε και ως διδάσκαλος στο Μέρωνα από το 1915 μέχρι το 1924.
Ο Παπά Κωστής Χαραλάμπάκης εκοιμήθη την 17ην Μαρτίου 1972.
Για την ιστορία αξίζει να παραθέσουμε το χειρόγραφό του που αναφέρεται στο ματωμένο χρονικό του Φλεβάρη 1867. Αναφέρει λοιπόν.
«Ιστορικά γεγονότα 2-2-1867 υπό Τουρκικού Στρατού κατά του Μέρωνος»
«Αφορμή του Τουρκικού Στρατού να έλθη από το Αρκάδι να καταστρέψη τον Μέρωνα ήτο η παρουσία Μερωνιανών υπό τον Κορονέον να κτυπήσουν τον Τουρκικό Στρατό της πολιορκίας Αρκαδίου 8-11-1866 ως μοι είπεν ο Ζαχαρίας Π. Καναβάς εκ Πειραιώς Θεμιστοκλής Εμ. Σταυρουλάκης Μιχαήλ Χ. Βαμιεδάκης και πολλοί άλλοι χωριανοί μας ήσαν εις το Αρκάδι.
Και μετά την καταστροφήν του Αρκαδίου και τον φόνο πολλών ανδρών και γυναικών Απεφάσισεν ο Δ/τής των Τουρκικών Στρατευμάτων με δυνάμεις Τακτικού Στρατού Κατομεριτών Τούρκων μεταγωγικών μέσων γύρω 3 χιλιάδες να αναχωρήσουν εξ Αρκαδίου για Μέρωνα.
Την 1 Φεβρουαρίου 1867 αφίχθησαν εις Μέρωνα βράδυ και κατεσκήνωσαν εις Ρέντα ρίψαντες βολές Κανονιού ήτοι Κατοχής.
Άμα το ακούσματι του Κανονιού μετέβησαν οι τροφοδόται των Τουρκικών αρχών εδώ Μιχαήλ Ζερβός- Μιχαήλ Σημαντήρης Μιχαήλ Βαμιεδάκης να ερωτήσουν τι συμβαίνει με το Κανόνι. Εις Τούρκος εμπιστευτικώς τους είπε αι γυναίκες σας να φύγουν και σεις όσοι ημπορείτε.
Το πρωί 2-2-1867 εισήλθον εις Μέρωνα Στρατός και Μεταγωγικά και κατέλυσαν εις την Εκκλησίαν Αγίου Παντελεήμονα και ήρχησαν ταις αρπαγές ρουχισμού τροφίμων και κάψημον των οικιών του χωριού μας.
1) Θύμα μια θεία του Νικολάου Χ. Καλοείδα (όνομα Πιπινιά) έπεσαν πάνω της Τούρκοι μέχρι θανάτου της.
2) Θύμα Μαρία πρεσβυτέρα παπά Γιώργη της πήραν τα χρυσαφικά της και ρουχισμό που πήγαινε να τα κρύψει.
3) Παύλος Καναβάς εφονεύθη μαχόμενος 1867.
4) Ιωάννης Ν. Σημαντήρης κατεσφάγη 1867.
5) Εμμανουήλ Χ. Βαμιεδάκης κατεσφάγη 1867.
6) Κωνσταντίνος Χρ. Καλοειδάς κατεσφάγη 1867.
7) Νικόλαος Δουλγεράκης εφονεύθη Πατσός 1867.
8) Γεώργιος Κατσούγκρης εσφάγη εδώ 1867.
9) Νικόλαος Σ. Σπυριδάκης Τράχηλο Αγ. Βασιλείου 1867.
10) Μιχαήλ Δ. Καναβάς εδώ 1867.
11) Γεώργιος Δ. Καναβάς Μάχη Καλικράτη Σφακίων 1867.
11) Ιωάννης Μ. Σημαντήρης Πατσό 1867.
12) Στυλιανός Εμ. Σημαντήρης 1867.
13) Γεώργιος Γαργερός γύρου χωρίου 1867.
14) Αντώνιος Αγγελάκης γύρου χωρίου 1867.
15) Κωνσταντίνος Χαραλαμπάκης γέρων τον βρήκαν σπίτι του, του πήραν τα ενδύματα τον κτύπησαν και πέθανε.
Εβεβήλωσαν τις Εκκλησίες μας στον Άγιο Παντελεήμονα, έβαλαν φωτιά στην κολώνα για να πέση της Παναγίας φαίνονται ακόμα αι βεβηλώσεις των εικόνων της Εκκλησίας. Τα τρία χρόνια επαναστάσεως υπέφεραν πείνα, δίψα, γυμνότητα οι κάτοικοι μετά την καταστροφή του Μέρωνος ετράβηξαν για Γερακάρι και τους εκτύπησαν εις τον κατήφορον Ελενών οι Μερωνιανοί με πολλά θύματα Τουρκικά. Ας είναι αιωνία η Μνήμη αυτών. Οι Τούρκοι οίτινες εκακοποίησαν τας εικόνας μας έπαθον απέθανον ετάφησαν εκεί ακριβώς που είναι η αποθήκη.
Αντίγραφον εκ του βιβλίου μου αναγνωσθέν επ’ εκκλησίες 27 Ιουλίου 1930 και 10-2-1948
Εν Μέρωνι τη 1-2-1968.
Αρχ/της Κων. Χαραλαμπάκης».
Ένα νέο ιστορικό στοιχείο
Το σημαντικό αυτό γεγονός τιμάται πλέον επίσημα στο Μέρωνα υπό την αιγίδα του δήμου.
Εξαιτίας της πανδημίας η επέτειος τιμήθηκε φέτος με όλα τα μέτρα που ορίζει το πρωτόκολλο.
Θα μείνει όμως στην ιστορία η φετινή εκδήλωση γιατί έφερε στο φως ένα νέο στοιχείο εξαιρετικά ενδιαφέρον.
Όπως μας είπε ο αντιδήμαρχος κ. Μοσχονάς Γαλάτιος μετά το πέρας της εκδήλωσης μια 86χρονη κυρία ανέφερε ότι η επέτειος ετιμάτο με ιδιαίτερη λαμπρότητα κάποτε στο Μέρωνα. Η ίδια ως μαθήτρια Γυμνασίου συμμετείχε σε παρέλαση. Ελέγετο μάλιστα κι ένα τραγούδι σχετικό που ευτυχώς η κυρία το θυμάται και φυσικά θα καταγραφεί.
Ακόμα λοιπόν ένα επιχείρημα για όσους ισχυρίζονται ότι η ιστορική έρευνα δεν έχει ημερομηνία λήξης. Και είναι απολύτως σωστό όπως και η ταπεινή μας προσπάθεια στον τομέα αυτό διαπιστώνει.
Με τον τίτλο «ΜΕΡΩΝΑΣ Μνήμες Ηρώων και Δόξας» κυκλοφόρησε το ημερολόγιο του Πολιτιστικού Συλλόγου Μέρωνα Αποτελεί μια επετειακή έκδοση 1821-2021.
Πρόκειται για μια αξιόλογη έκδοση που ενδιαφέρει και εκείνους που απλά ασχολούνται με την ιστορία.
Πηγές:
Ο γύρος της Κρήτης στα 1415 από το Χριστόφορο Μπουοντελμόντι, έκδοση του Συλλόγου Πολιτιστικής Αναπτύξεως Ηρακλείου (1983)
Εύας Λαδιά: Κατερίνα Λαρίου
Εύας Λαδιά: Από το Μέρωνα στο Αρκάδι
Πολιτιστικό Ρέθυμνο
Χειρόγραφο ιερέως Κωνσταντίνου Χαραλαμπάκη
Ηλία Μοσχάκη: Κατερίνα Λαρίου «Εθνικός Κήρυκας» της Νέας Υόρκης (22 Φεβρουαρίου 1959).