Πρωτότυπη ήταν η διάλεξη που πραγματοποιήθηκε την περασμένη Κυριακή, 28 του μηνός, στον ζεστό και φιλόξενο χώρο του Λυκείου των Ελληνίδων Ρεθύμνης. Ήταν η πρώτη από τις τέσσερις διαλέξεις του Λυκείου που είναι αφιερωμένες στους «Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες και μη». Η πρωτοτυπία της εκδήλωσης έγκειται στο γεγονός ότι η εν λόγω διάλεξη που είχε ως θέμα: «Οι απαρχές του Μικρασιατικού Ελληνισμού», με ομιλητή τον φιλόλογο και διδάσκαλο Νικόλαο Τσουπάκη, είχε να κάνει με την αρχαία Μικρά Ασία, της αισιοδοξίας, του σφρίγους και της δημιουργικότητος των πρώτων Ελλήνων αποίκων, εκείνων που ενέσπειραν τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα της Μεσογείου. Και τούτο διότι λίγες διαλέξεις έχουν γίνει σχετικές με τον ιωνικό, τον δωρικό, τον αιολικό πολιτισμό και την ιστορική πορεία των Ελλήνων Μικρασιατών στην περίοδο της αρχαιότητας. Η παρουσίαση του θέματος συνοδεύτηκε με προβολή διαφανειών στην οθόνη, ενώ ο ομιλητής έγραψε κι εκτύπωσε ένα τρισέλιδο φυλλάδιο, που περιείχε έναν αρχαίο χάρτη της Ελλάδος με τις αποικίες της στην Μικράν Ασία και στον Εύξεινο Πόντο, και την ετυμολογική προσέγγιση των λέξεων «Ελλάς, Ασία, Μικρά Ασία». Το φυλλάδιο έδωσαν σε όλους τους προσκεκλημένους τα παιδιά του ομιλητή, η Αμαρυλλίς και ο Ελλήνοος.
Η πρόεδρος του Λυκείου κ. Φέφη Βαλαρή αφού καλωσόρισε τους προσερχόμενους δήλωσε: «Το Λύκειο των Ελληνίδων συνεχίζει το αφιέρωμα του στους «Έλληνες Μικρασιάτες πρόσφυγες και μη», με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τις σφαγές που έγιναν το 1914 στην Παλιά και Νέα Φώκαια. Το πρώτο αφιέρωμα έγινε με τον Κλήδονα το καλοκαίρι και σήμερα γίνεται η πρώτη διάλεξη, ενώ θα ακολουθήσουν άλλες τρεις μέχρι τα Χριστούγεννα. Η επόμενη εκδήλωση του Λυκείου θα γίνει στις 12 Οκτωβρίου, στις 7.00 μ.μ. όπου θα γίνει η παρουσίαση του βιβλίου «Στιγμές που περνούν, σκιές που μένουν» του συνταξιούχου διδασκάλου κ. Κώστα Ταταράκη. Στο Λύκειο θα πραγματοποιούνται και φέτος «Μαθήματα χορών από τη Κρήτη και όλη την Ελλάδα» με δασκάλους την Μαρία Μαράκη, την Μαρία Παλάση και τον Λάμπη Νικολουδάκη, «θεατρικές παραστάσεις και μάθήματα υποκριτικής» από την σκηνοθέτη Μαρία Σακαράκη Σακαδάκη, «Μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας Ιστορίας και Πολιτισμού» από τον φιλόλογο και διδάσκαλο Νικόλαο Τσουπάκη».
Με τη σειρά της η κ. Μαριέτα Εκκεκάκη, έφορος του αρχείου του Λυκείου κι έφορος διαλέξεων, έκανε παρουσίαση του πλούσιου βιογραφικού του κ. Τσουπάκη.
Ο Νικόλαος Τσουπάκης, στην ομιλία του αναφέρθηκε στην πρώτη συνάντηση της Ελλάδος (ή των Ελλήνων) με την Ασίαν και δη την Μικράν Ασίαν.
Μεταξύ άλλων ανέφερε:
«Ο όρος Ελλάς σημαίνει κυριολεκτικά «φωτεινή πέτρα» και κατ’ επέκταση «έδρα του φωτός» ή «τόπος του φωτός». Και τούτο διότι το πρώτο μέρος της η ρίζα «σελ-» που με τη δασεία γίνεται «ελ– σημαίνει φως (π.χ σελήνη, σέλας, Ελένη, Έλλην) και το δεύτερο συνθετικό της είναι η λέξις «λάς» που σημαίνει πέτρα (π.χ λα+τέμνω= λατομείο, λατόμος, Λάρισα= οχυρό από πέτρες). Άρα Ελ+λάς = φωτεινή πέτρα και μεταφορικά τόπος του φωτός, του πνεύματος, του πολιτισμού.
«Ασία» από την άλλη πλευρά σημαίνει, «πλούσια, χορτασμένη, κορεσμένη». Ασία ονόμασαν οι Έλληνες την διπλανή τους ήπειρο, επειδή είναι πλούσια σε σχέση με την Ελλάδα ‘ο τόπος της αφθονίας και της ευμάρειας’. Η λέξη Ασία προέρχεται (σύμφωνα με την πιο πιθανή εκδοχή), από το ουσιαστικό «άση» που σημαίνει κορεσμός, αφθονία, πλούτος.
Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο παραπάνω τίτλος «Η Ελλάς εις την Ασίαν» σημαίνει ετυμολογικά «Το φως εις την πλούσιαν ήπειρον», δεν είναι σύμπτωση ότι οι Ελλάδα έγινε πλούσια χώρα κυρίως μετά τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ο δε τίτλος «Οι Έλληνες εις την Μικράν Ασίαν» σημαίνει «Οι φωτεινοί, στην μικρή Ασία» την κατεξοχήν Ασία των Ελλήνων, την ελληνική Ασία ( εν αντιθέσει με την Μεγάλη και αχανή Ασία), εκείνη που αργότερα ονόμασαν ουσιαστικά και πνευματικά «καθ’ημάς Ανατολή».
Πράγματι η ‘Μικρή Ασία των Ελλήνων’, η ‘δικιά μας Ασία’, κατάφερε να ανατείλει το ‘ιωνικό φως’ και να γίνει το ‘λίκνο του πολιτισμού’ στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Οι δε Ίωνες κατάφεραν να διαδώσουν τη φήμη και το όνομά τους στα πέρατα της ασιατικής ηπείρου με αποτέλεσμα οι Άραβες, οι Τούρκοι και γειτονικοί τους λαοί, να αποκαλούν μέχρι σήμερα τους Έλληνες Γιουνάν, δηλαδή Ίωνες και την Ελλάδα Γιουνάνισταν» δηλαδή χώρα των Ιώνων».
Ο ομιλητής έκανε σύντομη ιστορική αναφορά στα πρώτα βήματα των Ελλήνων στα ιστορικά εδάφη της Μικράς Ασίας. Μίλησε για την αποικίες των Μινωιτών θαλασσοπόρων τον 18 αιώνα π.Χ στην Μ. Ασία και την ίδρυση από εκείνους της Μιλήτου και της Ιασού, καθώς και την επέκταση σε αυτά τα εδάφη των Μυκηναίων και των Αχαιών. Κατόπιν ανεφέρθη στον 1ο Ελληνικό Αποικισμό που άρχισε μετά το 1100 π.Χ., κατά τον οποίο Αιολείς από την Θεσσαλία και την Βοιωτία αποίκισαν την Λέσβο, την Τένεδο και τις απέναντι μικρασιατικές ακτές ιδρύοντας την Αιολίδα, του Ίωνες των Αθηνών, της Αργολίδος και της Κορινθίας που επεκτάθηκαν στις βόρειες Κυκλάδες και ίδρυσαν την Ιωνία που συμπεριελάμβανε την Χίο, την Ικαρία, τη Σάμο και τις απέναντι ακτές (Ιωνική Δωδεκάπολη), τους Δωριείς της Πελοποννήσου της Κρήτης που επεκτάθηκαν στις νότιες Κυκλάδες στα Δωδεκάνησα και τις απέναντι ακτές ιδρύοντας τη Δωρική Εξάπολη.
Αναφέρθηκε επίσης στον 2ο Ελληνικό Αποικισμό από το 800 έως το 500 π.Χ. όπου οι Μιλήσιοι κυρίως έκαναν αποικίες στην Προποντίδα και στη Μαύρη θάλασσα (Πόντος, Ανατολική Ρωμυλία, Ταυρική, Κριμέα).
Σημαντικό ήταν το κεφάλαιο που αφορούσε στις σχέσεις των Ιώνων, Δωριέων και Αιολέων με τους λοιπούς μικρασιατικούς λαούς Φρύγες, Λυδούς, Μυσούς, Λυκίους, Λέλεγες, Παφλαγόνες, Κίλικες, Καππαδόκες, Κάρες και την επιρροή τους πάνω σ΄αυτούς η οποία υπήρξε καταλυτική.
Το ιστορικό οδοιπορικό του κ. Τσουπάκη αναφέρθηκε και στη Λυδική κυριαρχία επί των Ελλήνων με τον ξακουστό βασιλιά Κροίσο, αλλά και στον Μέγα Αλέξανδρο ο οποίος είχε την Μικρά Ασία ως βάση της εκστρατείας του για την κατάλυση της αυτοκρατορίας των Περσών, με αφορμή τα δεινά που οι ίδιοι είχαν προκαλέσει στην Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος της διάλεξης έγινε παρουσίαση σημαντικών πόλεων της Μικράς Ασίας, που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο και προσέφεραν πολλά στον πολιτισμό, ενώ παράλληλα γινόταν προβολή φωτογραφιών είτε των αρχαιοτήτων τους είτε η σύγχρονή τους μορφή.
Καταλήγοντας την ομιλία του ο κ. Τσουπάκης, ανέφερε:
«Δυστυχώς στην Ιωνία των Ελλήνων, το 1922, έπαψε να ομιλείται η γλώσσα του Ομήρου μετά από 2.500 χρόνια. Το ‘μεγαλείο του Ιωνικού πολιτισμού’, οι ‘ Έλληνες της δικής μας Ασίας’, της καθ’ ημάς Ανατολής από τα παράλια του ανατολικού Αιγαίου μέχρι τον Πόντο και την Καππαδοκία και οι ‘ πανάρχαιες γαίες-εστίες’ του Ελληνισμού, χάθηκαν ‘εν μια νυκτί’ από τον σφαγέα των Ρωμιών και των Αρμενίων τον Κεμάλ Ατατούρκ και τους φανατικούς Τσέτες του. Αιτία οι ‘αιώνια εκτός τόπου και χρόνου’ πολιτικοί της Ελλάδος και οι ξένοι σύμμαχοι. Τη στροφή προς τον Κεμάλ έκαναν οι Γάλλοι, που είδαν ότι αυτός γινόταν πλέον ο κυρίαρχος στην περιοχή και ακολούθησαν οι Ιταλοί και οι Γάλλοι.
Αφιερώνω την εκδήλωση στον φίλο μου και μακαρίτη Παναγιώτη Μοσχινόγλου από τις Νέες Φώκιες με τον οποίο βρήκαμε το πατρογονικό του σπίτι στην παραλία της πανέμορφης πόλεως κατόπιν υποδείξεως, της εν ζωή τότε μητέρας του. Όταν τον ρώτησα γιατί δεν είχε έρθει και η ίδια στη Φώκαια μου απάντησε ότι είχε τόσο σοκαριστεί στα χρόνια της καταστροφής διότι μπροστά της έσφαξαν οι Τούρκοι την μάνα, τον πατέρα και τον αδερφό της που δεν θα το άντεχε η ίδια να πάει».
Η πρόεδρος του Λυκείου κ. Φέφη Βαλαρή εκ μέρους του Λυκείου δώρισε ένα ποιοτικό βιβλίο στον κ. Νικόλαο Τσουπάκη, ο οποίος με τη σειρά του συγκινημένος ευχαρίστησε το Λύκειο όχι μόνο για το δώρο, αλλά και την προσφορά του στο Ρέθυμνο «των Γραμμάτων και των Τεχνών».
Λύκειο των Ελληνίδων
