Ο Όμηρος εξυμνεί την Κρήτη
To άρθρο αυτό γράφτηκε με κύριο σκοπό, να γίνουν γνωστές οι Αρχαίες πόλεις του Ρεθύμνου ώστε να δημιουργηθεί ενδιαφέρον από τους τοπικούς φορείς και να προκύψουν αρχαιολογικές έρευνες ή να συνεχιστούν εκείνες που ήδη είναι σε εξέλιξη. Κατ’ αρχήν θα πρέπει να εντοπιστούν οι περιοχές όπου ευρίσκοντο οι πόλεις αυτές και να γίνουν οι ανάλογες ενέργειες, ώστε να αξιοποιηθούν όπου θα κριθεί ότι υπάρχει σπουδαιότητα.
Η αναφορά του Ομήρου στην Ιλιάδα για την Κρήτη γίνεται με εξιστόρηση της προετοιμασίας της εκστρατείας στην Τροία και τη συμμετοχή της Μεγαλονήσου με τον βασιλιά της τον Ιδομενέα.
Χαρακτηριστικά ο μεγάλος ποιητής αφηγείται:
Κρητών δε Ιδομενεύς δουρί κλυτός ηγεμόνευεν
οι Κνωσσόν τ’ έσχον Γόρτυνα τε τειχιόεσσαν
………………………………………………………………………
άλλοι θ’ οι Κρήτην Εκατόμπολιν αμφενέμοντο.
Δηλαδή σε μετάφραση:
Ο θαυμαστός στο δόρυ Ιδομενέας ήταν ο αρχηγός των Κρητών
οι άνδρες της Κνωσσού, της Γόρτυνας με τα τείχη,
της Λύκτου, της Μιλήτου, της ασπροχώματης Λύκαστου,
της Φαιστού και του Ρυτίου, πόλεις καλοκτισμένες, που
κατοικούν στη Κρήτη την Εκατόμπολιν.
Και μάλιστα κατά τον Όμηρο ο στόλος των Κρητών ήταν ο μεγαλύτερος από όλους τους άλλους (στόλους), αφού όπως αφηγείται:
«….Μηριόνης τ’ ατάλαντος Ενυαλίω ανδρειφόντη
τοισι δ’ αμ’ ογδόκοντα μέλαιναι νήες έποντο».
Και σε μετάφραση:
…Και ο Μυριόνης ο όμοιος με τον Ενυάλιο που σκοτώνει τους άνδρες,
μαζί μ’ αυτούς ακολουθούσαν ογδόντα μαύρα καράβια (των Κρητών)!
Σε σύγκριση με τον στόλο των Ροδίων όπου ο Όμηρος αναφέρει:
«…. Τληπόλεμος δ’ Ηραλκεϊδης ηϋς τε μέγας τε
εκ Ρόδου εννέα νήας άγεν Ροδίων αγερώχων».
Δηλαδή σε μετάφραση:
Ο Τληπόλεμος ο γυιός του Ηρακλή, ωραίος και μεγαλόσωμος από τη Ρόδο «οδηγούσε» τα εννέα πλοία των περήφανων Ροδίων.
Η Κρήτη από την 2η χιλιετία π.Χ. και έπειτα
Πράγματι η Κρήτη, σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα, είναι κατοικημένη από τη νεολιθική εποχή, από τη 8η χιλιετία π.Χ., αλλά τη μεγάλη της αίγλη την απόκτησε κατά την εποχή του χαλκού, που ξεκινά από την αρχή της 3ης χιλιετίας π.Χ.
Η Μινωική Κρήτη αρχίζει περίπου στην αρχή της 2ης χιλιετίας π.Χ. με επίκεντρο τη Κνωσσό, και φτάνει στο υψηλότερο σημείο της ακμής της στα 1900-1500 π.Χ.
Ο Όμηρος εξιστορώντας τα κατορθώματα των Ελλήνων κατά την εκστρατεία στην Τροία, που τοποθετείται περίπου στα 1200 π.Χ., αναφέρεται στα υστερομινωικά χρόνια, και βρίσκει την Κρήτη με εκατό πόλεις, και γι’ αυτό την ονομάζει «Εκατόμπολιν»!
Ακμή και παρακμή των Κρητικών πόλεων
Οι πόλεις βέβαια αυτές, βρισκόταν σε μια δυναμική σχέση μεταξύ τους, πότε ευρισκόμενες σε κατάσταση συμμαχίας, και πότε σε κατάσταση ρήξης μεταξύ τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι πόλεις αυτές άλλοτε να είναι σε ακμή, και άλλοτε σε παρακμή ή και σε ολοκληρωτικό αφανισμό.
Υπήρξαν πόλεις που μετά από κάποια περίοδο ακμής παρήκμαζαν ή και αφανίζουνταν. Επίσης κάποιες άλλες πόλεις εμφανίζουνταν για να φτάσουν και αυτές σε κατάσταση ακμής και δόξας και να παρακμάσουν αργότερα ή και να διατηρήσουν την αίγλη τους για πολλούς -πολλούς αιώνες.
Έτσι από τα πρώιμα Μινωικά χρόνια έως και τα Ελληνιστικά, τα Ρωμαϊκά και τις αρχές της Χριστιανικής περιόδου, οι ιστορικές έρευνες έχουν καταδείξει τουλάχιστον 140 πόλεις της Κρήτης, που ήκμασαν κάποια ή κάποιες χρονικές περιόδους.
Υπήρξαν πόλεις που διατηρούνταν από τα Μινωικά χρόνια έως και τα Ρωμαϊκά, αλλά υπήρξαν και πόλεις που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των δύο αυτών χιλιετιών.
Οι πόλεις των Ρεθυμνίων
Στην περιοχή του Ρεθύμνου αναφέρονται τουλάχιστον 23 πόλεις που ήκμασαν κατά τις χιλιετίες αυτές.
Από αυτές κάποιες υπήρξαν πολύ σπουδαίες και κραταιές, με σπουδαιότερες, την Αρχαία Ελεύθερνα, την Αρχαία Λάππα την σημερινή Αργυρούπολη, την Αρχαία Αξό, και την Αρχαία Ρίθυμνα.
Ξεκινώντας από τα δυτικά μπορούμε να απαριθμήσουμε όλες εκείνες τις Αρχαίες πόλεις, που οι ιστορικές πηγές αναφέρουν:
Στη βόρεια ακτή
– Η Αρχαία Λάππα ή Λασός ή Μαραθούσα. Είναι η σημερινή Αργυρούπολη με ιδιαίτερη ακμή τα Ρωμαϊκά και Βυζαντινά χρόνια
– Η Αρχαία Ρίθυμνα. Η θέση της πόλης δεν έχει ταυτοποιηθεί απόλυτα. Πιθανολογείται ότι ήταν στη θέση της σημερινής πόλης του Ρεθύμνου.
– Η Οσμίδα. Bρισκόταν στη περιοχή Ονιθέ των Γουλεδιανών, με χρονολόγηση από τον 6ο αιώνα π.Χ. αλλά και τα Ελληνιστικά και τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια.
– Η Αλλαρία. H πιο πιθανή της τοποθεσία είναι στο Σταυρωμένο, η οποία εχρησιμοποιούναν ως επίνειο και λιμάνι της Αρχαίας Ελεύθερνας.
– Ο Πάνορμος. Η πόλη βρισκόταν στη τοποθεσία του σημερινού Πανόρμου.
– Η Αστάλη. Βρισκόταν στον όρμο του Μπαλίου, η οποία εχρησιμοποιούνταν ως επίνειο και λιμάνι της Αρχαίας Αξού.
– Σισσαία. Η πόλη βρισκόταν στην περιοχή των Σισσών.
Στην ενδοχώρα
– Η Σύβριτος ή Μύρινα. Βρισκόταν στην περιοχή του Θρόνου Αμαρίου, με μεγάλη ακμή τα Υστερομινωικά χρόνια.
-Ολόπυξος. Η πόλη ήταν σε άγνωστη θέση που όμως τοποθετείται κοντά στην Πατσό Αμαρίου.
– Φάλλανα ή Φαλανναία. Η πόλη ήταν επίσης σε άγνωστη θέση που όμως τοποθετείται κοντά στη Γέννα ή στο Βένι Αμαρίου.
– Ιλλατία. Η πόλη βρισκόταν σε άγνωστη τοποθεσία, μεταξύ της Αλλαρίας και της Συβρίτου.
– Η Αρχαία Ελεύθερνα ή Άωρος ή Σάωρος ή Σάτρα ή Απολωνία. Σπουδαία πόλη από τα ιστορικά, τα Ελληνιστικά αλλά και τα πρώιμα χριστιανικά ως και τα Βυζαντινά χρόνια.
– Το Όριον. Η θέση της πόλης είναι άγνωστη, αλλά εκτιμάται ότι βρισκόταν κοντά στην Βιράν Επισκοπή.
– Ο Τρίποδος ή Τριπόδω. Η θέση της πόλης είναι άγνωστη, πάντως υπολογίζεται ότι βρισκόταν στον Τριπόδο Μυλοποτάμου.
– Αξός ή Οάξος. Η πόλη βρισκόταν στην Αξό, με μεγάλη άνθηση τα Μινωικά αλλά και τα Ελληνιστικά χρόνια.
– Σιπηλήν. Η πόλη βρισκόταν σε άγνωστη θέση, μεταξύ Αρχαίας Ελεύθερνας και Απτέρας.
– Θεράπναι. Η πόλη βρισκόταν σε άγνωστη θέση, επίσης μεταξύ Αρχαίας Ελεύθερνας και Απτέρας.
Στη νότια ακτή
– Λάμων. Η θέση της πόλης είναι άγνωστη. Πιθανόν βρισκόταν στη περιοχή του Πλακιά.
– Φοίνικας Λαμπαίων. Η πόλη βρισκόταν ανάμεσα στα Σελλιά και τον Πλακιά.
– Βιώννος. Η πόλη βρισκόταν στην περιοχή του Κεραμέ.
– Ψυχίον. Η πόλη βρισκόταν στο ακρωτήρι Μέλισσα των Ακουμίων.
– Σουλήνα ή Σουλία. Η πόλη ήταν στην Αγία Γαλήνη και εχρησιμοποιούνταν ως επίνειο και λιμάνι της Συβρίτου.
– Δουλόπολις. Η θέση της πόλης είναι εντελώς άγνωστη. Ενοιολογικά και μόνο τοποθετείται από τους ερευνητές ή στο Αποδούλου Αμαρίου ή στην Σκλαβοπούλα Κισσάμου.
Βασιλικά ανάκτορα, λατρευτικοί χώροι και λοιπά κτίρια
Όμως πέραν των πόλεων υπάρχουν και σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι, όπως Ανάκτορα, κατοικήσιμοι και λατρευτικοί χώροι, όπως οι παρακάτω:
– Το Μοναστηράκι Αμαρίου. Βρίσκεται στο Μοναστηράκι, όπου έχει ανακαλυφθεί μεγαλοπρεπές Μινωικό ανάκτορο.
– Ιδαίον Άντρον. Το ιερό σπήλαιο στον Ψηλορείτη όπου λατρευόταν ο Δίας.
– Η Ζώμινθος. Σπουδαίες κτιριακές εγκαταστάσεις στη διαδρομή Ανώγεια – Ιδαίον Άντρον όπου σύμφωνα με την επικρατούσα εκδοχή χρησιμοποιούνταν ως ενδιάμεσος σταθμός στην διαδρομή Κνωσσός – Ιδαίον Άντρον όπου απεσταλμένοι από όλα τα βασίλεια του Αρχαιοελλαδικού χώρου επήγαιναν να προσφέρουν αναθήματα προς τιμή του Δία !
– Οι Πέρα Γαλήνοι Σισσών. Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος Μεσομινωικής περιόδου, σε όρμο ανατολικά των Σισσών.
– Τα Καλά χωράφια Σισσών. Κτιριακές και λιμενικές εγκαταστάσεις Μεσομινωικής περιόδου στη περιοχή Καλά χωράφια ανάμεσα στους οικισμούς Μπαλί και Σίσσες.
– Ο Γομαράς Ορνέ. Ο αρχαίος οικισμός της Υστερομινωικής περιόδου βρίσκεται στο ύψωμα ανατολικά της Ορνέ.
– Το Ιερό κορυφής του Βρύσινα. Στο ομώνυμο ορεινό όγκο νότια του Ρεθύμνου.
– Το Υστερομινωικό νεκροταφείο των Αρμένων. Βόρεια των Αρμένων.
Επιμύθιον
Εκτιμούμε λοιπόν πως στο Ρέθυμνο από τους προϊστορικούς αλλά και τους κλασσικούς χρόνους, υπήρξαν αξιόλογες πόλεις όπως και σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι που μαρτυρούν την σημαντικότητα της ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή. Καθήκον των τοπικών αρχόντων αλλά και όλων των πολιτών είναι να επιδείξουν ενδιαφέρον για την ανάδειξή τους, αφού με αυτό το τρόπο θα συντελεστεί η οικονομική αλλά και η μορφωτική -πολιτιστική ανάταση του Ρεθύμνου.
Το παράδειγμα του Νίκου Σταμπολίδη, της Αρχαίας Ελεύθερνας και του Μουσείου της, παρατίθεται προς μίμηση !
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι γεωλόγος
