Πρόσφατα, ολοκλήρωσα την προσεχτική ανάγνωση του «Αιμιλίου», του σχετιζόμενου με την ανατροφή και διδασκαλία των παιδιών συγγράμματος μιας σημαντικής φυσιογνωμίας του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, του Ζαν – Ζακ Ρουσσώ (1712 – 1778). Εγράφη, λοιπόν, το σημερινό μας σημείωμα, ως ελάχιστος φόρος τιμής στη μνήμη του Γάλλου στοχαστή με τις, παρά το διάβα των χρόνων, δυνατές και βαθιά ανθρώπινες ιδέες.
Από το βιβλίο του «Πολιτική Οικονομία», διαβάζουμε: «Το πιεστικότερο συμφέρον του ηγέτη και το πιο αναγκαίο καθήκον του είναι, λοιπόν, να επιβλέπει την τήρηση των νόμων τους οποίους θεραπεύει και στους οποίους θεμελιώνεται όλη η εξουσία του. Εφόσον πρέπει να κάνει τους άλλους να τους τηρούν, ακόμη περισσότερο πρέπει να τους τηρεί ο ίδιος που απολαμβάνει τα προνόμιά τους.[…]».
Και παρακάτω: «Η αυστηρότητα των ποινών δεν είναι παρά μάταιο μέσο, που έχουν επινοήσει κάποιοι μικρόνοες για να υποκαταστήσουν με φόβο το σεβασμό που δεν μπορούν να αποκτήσουν. […]».
Ο Ζ. – Ζ. Ρουσσώ κατέχει, ως γνωστό, ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους στοχαστές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Πολλές απ’ όσες ιδέες του ξεπροβάλλουν από την «Πολιτική Οικονομία», το «Λόγο περί ανισότητας», τον «Αιμίλιο» και το «Κοινωνικό Συμβόλαιο» ξεπέρασαν, θαρρώ, τα στενά χωροχρονικά πλαίσια της Γαλλίας του 18ου αιώνα και επηρέασαν σημαντικά την παγκόσμια κατοπινή Ιστορία και Διανόηση. Πάντοτε σαφείς και τεκμηριωμένες καθίστανται προσιτές σ’ όλους και προσφέρουν, ανέκαθεν, επιχειρηματολογία σ’ εκείνους π’ αγωνίζονται υπέρ της ευνομίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων στους κόλπους μιας οργανωμένης κοινωνίας.
Προσκαλεσμένος ο Ρουσσώ από το λαό της Κορσικής, ήθελε (Ιανουάριος – Σεπτέμβρης 1765) να θέσει, με ιστορικά παραδείγματα, τις βάσεις για μιαν ελεύθερη πολιτεία, που θα στηρίζεται στην ισότητα των πολιτών και στο ρουσσωικό κολεκτιβισμό και το κρατικό σοσιαλισμό, καταδικάζοντας τον πλούτο και τα πολιτικά καθεστώτα, που εξαρτώνται απ’ αυτόν! Στην ταραγμένη και γεμάτη σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα Πολωνία του 1770 – ’71, ο Ρουσσώ, προβάλλοντας τις απόψεις του για κάθε πτυχή της κοινωνικοπολιτικής ζωής, αποδίδει μεγάλη σημασία στο ρόλο που παίζουν οι οργανωμένοι πολιτειακοί θεσμοί στη διαμόρφωση της ταυτότητας ενός λαού. Ο λαός μόνο με τη φιλοπατρία και την αγωγή θ’ αναπτύξει τον πατριωτισμό και την ενεργό συμμετοχή στα κοινά, μακριά από κάθε αναρχία και κοινωνικοοικονομική δυσπραγία.
Στο «Σχέδιο Συντάγματος για την Κορσική», τέλος, σημείωνε: «[…] Ας φυλαχτούμε απ’ την αύξηση του χρηματικού πλούτου σε βάρος του ηθικού πλούτου· είναι ο δεύτερος, που μας επιτρέπει να έχουμε στη διάθεσή μας τους ανθρώπους, μαζί και όλη τους τη δύναμη, ενώ με τον πρώτο δεν αποκτούμε παρά μια επίφαση προσφοράς· όμως, η βούληση δεν αγοράζεται. […]»!.
* Ο Γεώργιος Η. Ορφανός είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ., φιλόλογος, Msc Διαχ/σης Πολιτιστικής Κληρονομιάς
