Οι τουριστικοί θύλακες του Ρεθύμνου
Ο Νομός Ρεθύμνου διαθέτει πολλές περιοχές τόσο κατά μήκος της Βόρειας παραλιακής ζώνης, όσο και της Νότιας όπου μπορούν να δημιουργηθούν δυναμικοί θύλακες τουριστικής ανάπτυξης όπως είναι στις πλέον ανεπτυγμένες περιοχές της Κρήτης όπως: της Ελούντας, των Μαλίων, της Χερσονήσου, της Αγίας Μαρίνας και του Πλατανιά ακόμη και της Παλιόχωρας. Τέτοιοι χώροι στο Ρέθυμνο είναι: του Μπαλίου, του Πανόρμου, του Λατζιμά και της Σκαλέτας, του Πετρέ και της παραλίας της Επισκοπής στο Βορά, όσο και στο Νότο, της Αγίας Γαλήνης και του Αγίου Γεωργίου Μελάμπων, του Αλίκαμπου και του Αγίου Παύλου Σακτουρίων, της Τριόπετρας και της Ακουμιανής Γυαλιάς, στις Λίγκρες και στο Δρυμισκιανό Αμούδι, στα Σχοινάρια, στο Αμμούδι και στο Δαμνόνι, του Πλακιά και της Σούδας και τέλος του Ροδάκινου και της Αγίας Μαρίνας ως τα σύνορα των Χανίων. Όμως για την αξιοποίηση αυτών των περιοχών που διαθέτουν απαράμιλλες φυσικές ομορφιές, θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν το παράδειγμα της πλέον έντονης τουριστικής ανάπτυξης που έχει συμβεί στο νησί μας, που είναι εκείνο της περιοχής των Μαλίων-Χερσονήσου, όπου, διαχρονικά συντελέστηκε ένα ιδιαίτερα ανορθόδοξο εγχείρημα.
Μάλια-Χερσόνησος: Η αλματώδης τουριστική τους ανάπτυξη!
Η περιοχή των Μαλίων-Χερσονήσου βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα προνομιακή θέση του νησιού μας που πραγματικά κρίνεται ιδανική. Αποτελεί μια από τις πρώτες περιοχές που άρχισαν να αναπτύσσονται τουριστικά στη Κρήτη μαζί με εκείνη του Αγίου Νικολάου! Τα Μάλια που ήταν βέβαια τα Μινωικά χρόνια Ανακτορική πόλη, στα ύστερα χρόνια, αρχές του 1900 εμφανίζεται ως μία κωμόπολη των 800 περίπου κατοίκων. Η Χερσόνησος παρόλο που και εκείνη ήταν λιμάνι και Μινωική πόλη, με την ονομασία Χερόννησος, πολύ αργότερα κατέληξε σε ένα μικρό οικισμό, που αρχές του 1900 αναφέρεται με μόλις 130 κατοίκους. Όμως η τουριστική ανάπτυξη ήρθε από πολύ νωρίς, αρχές της δεκαετίας του ’70. Σήμερα 50 χρόνια μετά, αποτελεί τη περιοχή με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση τουριστικών καταλυμάτων στην Κρήτη, διαθέτοντας στο σύνολό της τουλάχιστον 60.000 κλίνες και το 25% περίπου του συνόλου της Κρήτης.
Οι λόγοι που συνετέλεσαν στην πορεία τους αυτή
Πολλοί λόγοι συνετέλεσαν στη τρομακτική αυτή τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, που θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε και ως «τουριστική έκρηξη»! Θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε στους πιο κύριους απ’ αυτούς:
1ος λόγος, ήταν η ιδανική απόσταση των 20-25 χιλιομέτρων από το αεροδρόμιο και το λιμάνι Ηρακλείου με σχεδόν ευθεία διαδρομή.
2ος λόγος, ήταν η ύπαρξη της πολύ μεγάλης πόλης του Ηρακλείου των 200.000 κατοίκων σε τόσο κοντινή απόσταση των μόλις 20 λεπτών διαδρομής.
3ος λόγος, ήταν η μικρή απόσταση από τα δύο πιο σημαντικά αρχαιολογικά αξιοθέατα του νησιού, που είναι το Μουσείο Ηρακλείου και η Κνωσσός.
4ος λόγος, ήταν το πολύ καλό κλίμα της περιοχής που χαρακτηρίζεται από ελάχιστη υγρασία και συγχρόνως είναι και δροσερό.
5ος λόγος, ήταν το ότι επειδή οι εκτάσεις στο μεγαλύτερός τους ποσοστό ήταν άγονες, η τιμή της γης κρατούνταν σε χαμηλά επίπεδα και αυτό τους προσέδιδε το πλεονέκτημα ότι οι επενδυτές μπορούσαν να αγοράζουν οικόπεδα σε χαμηλές τιμές.
6ος λόγος, ήταν οι τολμηρές πράγματι κινήσεις των μεγαλοεπενδυτών στον τομέα του τουρισμού, που από πολύ νωρίς δημιούργησαν πολύ μεγάλες τουριστικές μονάδες υψηλής ποιότητας.
7ος λόγος, ήταν η ύπαρξη από πολύ νωρίς, μεγάλων τουριστικών μονάδων γεγονός που ευνόησε την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισμού και που η επιτυχημένη πορεία τους, επανατροφοδοτούσε συνεχώς τη ανέγερση και νέων πολύ μεγάλων τουριστικών μονάδων.
8ος λόγος, ήταν η προοδευτική στάση του ντόπιου πληθυσμού, που αποδέχτηκε από πολύ νωρίς την τάση αξιοποίησης των ιδιοκτησιών τους με την πώληση σε τρίτους όταν οι ίδιοι δεν διέθεταν τη δυνατότητα να τα αξιοποιήσουν .Με τα κεφάλαια που εισέπρατταν από τις πωλήσεις αυτές, προχωρούσαν οι ίδιοι σε δικές τους επενδύσεις μικρότερης κλίμακας ανάλογα με τις δυνατότητές τους.
9ος λόγος, ήταν επίσης η ιδιοσυγκρασία του ντόπιου πληθυσμού, που με τον ήπιο και φιλήσυχο χαρακτήρα του, δημιουργούσε ένα πολύ ασφαλές περιβάλλον για τους επενδυτές.
10ος λόγος, ήταν η αποδοχή και το αγκάλιασμα από το τοπικό πληθυσμό των επιχειρηματιών που προτίθεντο να επενδύσουν στην περιοχή τους. Τους περιέβαλλαν με εμπιστοσύνη και ήταν φανερό ότι ευχαριστιόταν με τις επιτυχίες των νεοφερμένων επιχειρηματιών. Εδώ σημειώνουμε ότι η πλειονότητα, ειδικά αυτών των μεγαλοεπενδυτών, δεν είχε σχέση καταγωγής με την περιοχή.
11ος λόγος, ήταν η συνεπής ανταπόκριση της πολιτείας που χρηματοδοτούσε συνεχώς και διαχρονικά τα αναγκαία έργα υποδομής.
12ος λόγος, ήταν η αίσθηση επενδυτικής ασφάλειας που δημιουργήθηκε και η οποία επέτρεπε στο τραπεζικό σύστημα να χρηματοδοτεί με ευχέρεια τις σχεδιαζόμενες επενδύσεις.
και 13ος λόγος, ήταν η προνομιακή γεωγραφική θέση της περιοχής, βρισκόμενη στο μέσον περίπου της περιοχής των κορυφαίων τουριστικών προορισμών που είναι οι περιοχές της Ελούντας και του Αγίου Νικολάου.
Οι φυσικές καταστροφές
Παρατηρούμε λοιπόν πως η τουριστική ανάπτυξη της περιοχής δεν ήταν καθόλου τυχαία αλλά στην πραγματοποίησή της, συνέτρεξαν όλοι οι παραπάνω λόγοι. Ωστόσο οι πρόσφατες φυσικές καταστροφές στην περιοχή αυτή, που συνέβησαν στις αρχές Νοεμβρίου, επέφεραν τεράστιες καταστροφές στις τουριστικές επιχειρήσεις και στα ξενοδοχεία. Παράλληλα, πολύ μεγαλύτερες καταστροφές προκλήθηκαν στις δημόσιες υποδομές. Το χειρότερο όμως σε αυτή τη περίπτωση είναι το ότι τα καιρικά αυτά φαινόμενα σίγουρα σε κάποια μελλοντική στιγμή θα επαναληφθούν και ίσως και σε μεγαλύτερη κλίμακα. Σε αυτό συνηγορεί η σημερινή πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής όπου σύμφωνα με τις επιστημονικές απόψεις οι πιθανότητες εκδήλωσης τέτοιων αιφνίδιων καιρικών φαινόμενων με κάποια συχνότητα είναι αρκετά υψηλές.
Η πρώτη αιτία των καταστροφών
Είναι σαφέστατο πως οι καταστροφές αυτές προκλήθηκαν αφενός γιατί έβρεχε καταρρακτωδώς επί πολλές ώρες αλλά και λόγω του ότι είχαν προκληθεί τρομακτικές παρεμβάσεις στο ευρύτερο και το στενότερο φυσικό περιβάλλον. Αυτό δυστυχώς για τη χώρα μας είναι μια συνηθισμένη κατάσταση, όπου στενεύονται ή και καταργούνται ρέματα απορροής, καθώς επίσης και σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν προβλεφτεί επιτυχώς, τα επαρκή μεγέθη των αγωγών απορροής των όμβριων υδάτων. Ακόμη στις πολεοδομήσεις των περιοχών αυτών, που τις περισσότερες φορές αυτές έγιναν αφού δομήθηκε η κάθε περιοχή, δεν τηρήθηκαν οι ενδεδειγμένοι πολεοδομικοί όροι. Το σημαντικότερο όμως είναι το ότι, πολύ σπάνια ή και σχεδόν ποτέ στη χώρα μας δεν προηγείται ο πολεοδομικός σχεδιασμός σε μια νεόδμητη περιοχή και μετά να ακολουθήσει η δόμηση, αλλά συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ο πολεοδομικός σχεδιασμός τις περισσότερες φορές εκτελείται, όταν πια η δόμηση μιας περιοχής έχει ήδη προχωρήσει αρκετά.
Η έτερη αιτία των καταστροφών
Στην περίπτωση βέβαια της περιοχής των Μαλίων-Χερσονήσου, ένας επιπλέον λόγος των καταστροφών που προκλήθηκαν ήταν οι παραλήψεις που έγιναν κατά τη κατασκευή του πολύ μεγάλου έργου του ΒΟΑΚ, της παράκαμψης των Μαλίων-Χερσονήσου στην πλαγιά του ανάντι ορεινού όγκου. Το έργο σίγουρα ήταν απαραίτητο για να μπορεί να εξυπηρετείται η μεγάλη τουριστική κίνηση της περιοχής. Ωστόσο αυτό που δεν προβλέφτηκε ήταν το ότι δεν θα έπρεπε να απορριφθούν στις κατάντη πλαγιές τα εκατομμύρια κυβικών μέτρων βράχων και χωμάτων που προέκυψαν κατά τη διάνοιξη του μεγάλου δρόμου και των γεφυρών που κατασκευάστηκαν. Η κατάσταση επιδεινώθηκε τρομακτικά και από την απόρριψη ομοίως, των εκατοντάδων χιλιάδων κυβικών μέτρων υλικών που επίσης προέκυψαν κατά τη διάνοιξη της σήραγγας μήκους 0,7 χιλιομέτρων που κατασκευάστηκε στη τοποθεσία αυτή. Τα εκατομμύρια κυβικά μέτρα αυτά των υλικών, απορρίφθηκαν στις κατάντη πλαγιές φράζοντας και αλλάζοντας ριζικά το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής. Όμως παρέμβαση στο υδρογραφικό δίκτυο προκάλεσε και η ίδια η χάραξη του οδικού άξονα καθότι για να μην διαταραχθεί η φυσική απορροή των όμβριων υδάτων θα έπρεπε να δημιουργείται γέφυρα ή μικρό τεχνικό στο οποιοδήποτε ρέμα που θα συναντούσε η χάραξη. Αυτό δεν έγινε, αλλά αντίθετα μπαζώνονταν και σκεπάζονταν τα μικρά ρέματα και πάνω σε αυτά πατούσε το νεοδημιουργημένο οδόστρωμα. Με αυτή την τακτική βέβαια το υδρογραφικό δίκτυο παραβιάστηκε εντελώς. Αυτή η κατάσταση της αλλαγής ή και σε κάποιες περιπτώσεις της εντελώς κατάργησης, του υδρογραφικού δικτύου συνέβη και στη πεδινή περιοχή εκεί που αναπτύχθηκε η τουριστική ζώνη. Η αλλαγή αυτή της φυσικής πορείας των ομβρίων υδάτων και η εγγενής αδυναμία της πρόβλεψης της νέας τους πορείας, αφού κλείστηκαν οι φυσικοί τους δίοδοι, ήταν η αιτία που προκλήθηκαν τα πλημμυρικά φαινόμενα.
Μπορεί να υπάρξει θεραπεία;
Δυστυχώς τώρα πια, η συνολική θεραπεία της περιβαλλοντικής βλάβης της περιοχής ώστε να αποκατασταθεί πλήρως η φυσική της κατάσταση και έτσι να μπορέσει να ανταποκριθεί επαρκώς στην εκδήλωση έντονων καιρικών φαινομένων είναι πλέον αδύνατη. Ωστόσο πάντα υπάρχουν περιθώρια τόσο με ενέργειες και έργα από πλευράς της πολιτείας, όσο και από τη πλευρά των πολιτών και των επιχειρηματιών, ώστε να μετριαστούν οι ζημιές σε μελλοντικά ανάλογα αιφνίδια συμβάντα.
Το δίδαγμα και για το Ρέθυμνο
Το δίδαγμα λοιπόν που παίρνουμε από το παράδειγμα των Μαλίων-Χερσονήσου, για το καλό τόσο των τουριστικών επενδυτών και των ιδιοκτητών της οικοπεδικής γης, όσο και της ίδιας της πολιτείας, σε μια περιοχή που διαθέτει χαρακτηριστικά τουριστικής ανάπτυξης είναι ξεκάθαρο. Για να συντελεστεί μια ορθολογική τουριστική ανάπτυξη σε μια περιοχή θα πρέπει να προηγηθούν κατ’ αρχήν, οι παρακάτω ενέργειες:
Α. Δεν είναι απαραίτητο να προκληθεί μια παρόμοια «έκρηξη» όπως στην εν λόγω περιοχή των Μαλίων-Χερσονήσου. Είναι προτιμότερο να υπάρξουν μελετημένα και σίγουρα βήματα.
Β. Θα πρέπει κατ’ αρχήν να έχει εκπονηθεί και μάλιστα να έχει προχωρήσει και η πράξη εφαρμογής, του πολεοδομικού σχεδιασμού της περιοχής.
Γ. Ακόμη θα πρέπει να σχεδιαστούν και να εκτελεστούν με πολύ περίσκεψη και χωρίς καμία έκπτωση στους περιβαλλοντικούς όρους, όλα τα αναγκαία έργα υποδομής.
Δ. Τέλος θα πρέπει να μην χωρέσει απόλυτα «καμία έκπτωση ή διευκόλυνση» στα σχέδια των επενδυτών και των πολιτών, όταν κινδυνεύουν να καταστραφούν περιβαλλοντικοί φυσικοί σχηματισμοί, όπως ρέματα, φαράγγια, απότομες πλαγιές, δέλτα ποταμών, παραλιακές σπηλαιώσεις και ότι άλλο θεωρείται περιβαλλοντικά ευαίσθητο. Μόνο με αυτό το τρόπο θα αξιοποιηθεί ορθά μια παραλιακή περιοχή τουριστικά, που διαθέτει μια δυναμική, και με αυτό το τρόπο θα εξασφαλιστεί η διαχρονικότητα στην ασφάλεια των επενδυτικών σχεδίων.
