Είναι γνωστό σε όλους ότι πολλοί άνθρωποι στην εποχή μας, στη χώρα μας και στον νομό μας, είναι εξαρτημένοι από ουσίες. Οι ουσίες αυτές, νόμιμες και παράνομες, αποτέλεσαν το αντικείμενο μιας ερευνητικής εργασίας των μαθητών του Πειραματικού Λυκείου Ρεθύμνου. Η εργασία αυτή είχε από ιστορική αναδρομή των εξαρτησιογόνων ουσιών μέχρι και ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν οι μαθητές και οι γονείς τους, σε μια προσπάθεια να δούμε πώς εξελίχθηκε η χρήση τέτοιων ουσιών από γενιά σε γενιά.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ουσίες που προκαλούν εξάρτηση και βλάβη στο ανθρώπινο σώμα διακρίνονται σε νόμιμες, όπως η νικοτίνη, που περιέχεται στο τσιγάρο, και η αιθυλική αλκοόλη, που περιέχεται σε ποτά, μέχρι παράνομες, όπως η τετραϋδροκανναβινόλη, που περιέχεται στο χασίς, μορφίνη, ηρωίνη, αλλά και άλλα συνθετικά ναρκωτικά της εποχής μας.
Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο παράγονται περίπου 400 νέες συνθετικές εξαρτησιογόνες συνθετικές ουσίες, κυρίως στην Κίνα, καθώς μια νέα ουσία μπορεί να εισαχθεί σε μια χώρα, όπως οι ΗΠΑ, χωρίς να εμπίπτει στον νόμο για ναρκωτικά, αν και παρεμφερής χημικά με άλλες απαγορευμένες, κάτι που αποτελεί κίνητρο για την παραγωγή τους. Πολλές δε από αυτές δεν έχουν δοκιμαστεί καν σε ανθρώπινο σώμα και οι εξαρτημένοι αποτελούν τα πρώτα πειραματόζωα. Ακόμα, σημειώνεται εξάρτηση από αλόγιστη χρήση (χωρίς οδηγίες γιατρού) φαρμάκων που μπορεί να προκαλέσουν εξάρτηση, π.χ. αγχολυτικά ή υπνωτικά.
Ξεκινώντας από την ιστορία, το αλκοόλ (αιθυλική αλκοόλη) απετέλεσε την πρώτη ευρέως διαδεδομένη εξαρτησιογόνο ουσία.
Επίσης η παπαρούνα του οπίου είναι και η πηγή των οπιοειδών, που περιλαμβάνουν το όπιο, τη μορφίνη, την ηρωίνη και κωδεΐνη. Τα οπιοειδή αξιολογήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από αρχαιοτάτων χρόνων για την ικανότητά τους να ανακουφίζουν τον πόνο και να προκαλούν αίσθηση ευφορίας. Πήλινες σουμεριακές πλάκες που χρονολογούνται περίπου στο 4000 π.Χ. αναφέρονται στην παπαρούνα του οπίου ως «το φυτό της χαράς».
Επίσης η παπαρούνα του οπίου είναι και η πηγή των οπιοειδών, που περιλαμβάνουν το όπιο, τη μορφίνη, την ηρωίνη και κωδεΐνη. Τα οπιοειδή αξιολογήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από αρχαιοτάτων χρόνων για την ικανότητά τους να ανακουφίζουν τον πόνο και να προκαλούν αίσθηση ευφορίας. Πήλινες σουμεριακές πλάκες που χρονολογούνται περίπου στο 4000 π.Χ. αναφέρονται στην παπαρούνα του οπίου ως «το φυτό της χαράς».
Ο 19ος αιώνας κέρδισε το τίτλο του ως «Ο παράδεισος του ναρκομανή», γιατί τα οπιοειδή ήταν φθηνά, νόμιμα και ευρέως διαθέσιμα. Ορισμένοι καλλιτέχνες και συγγραφείς του 19ου αιώνα χρησιμοποιούσαν οπιοειδή για να προκαλέσουν διαφορετικά στάδια συνειδητότητας. Πολλά άτομα κατά τον 19ο αιώνα βασίζονταν στα οπιοειδή ως αναλγητικά. Ιατροί και φαρμακοποιοί συνταγογραφούσαν ένα είδος αναψυκτικού που ονομαζόταν λάβδανο, ένα μείγμα οπίου και αλκοόλ ως «μαγικό ελιξίριο» για πολλά προβλήματα φυσιολογικής και ψυχολογικής μορφής. Το λάβδανο ανακούφιζε τον πόνο και έκανε τον χρήστη να ανακουφίζεται, να χαλαρώνει από τα προβλήματά του, χωρίς όμως να τα λύνει. Επειδή μια αρκετά μεγάλη δόση του λάβδανου ήταν θανατηφόρα, ήταν ευρέως διαδεδομένο στις αυτοκτονίες του 19ου αιώνα στην Αγγλία.
Στις αρχές του 1860 φυσικοθεραπευτές χρησιμοποιούσαν τη μορφίνη, το κυρίως δραστικό συστατικό στο όπιο, για να εξαλείψουν τον πόνο στους τραυματίες του Αμερικανικού Εμφυλίου. Η ονομασία της μορφίνης προερχόταν από το όνομα του Μορφέα, του αρχαίου Έλληνα θεού των ονείρων, επειδή προκαλούσε μια κατάσταση ευτυχισμένης ανεμελιάς. Κατά τη διάρκεια του 1898 επιστήμονες χρησιμοποίησαν το όπιο για να δημιουργήσουν ένα δυνατότερο παράγωγο, την ηρωίνη. Η ηρωίνη έλαβε το όνομα της από τον αρχαίο ελληνικό «Ήρωα», γιατί ήταν ευπρόσδεκτη ως θεραπεία για την απεξάρτηση της μορφίνης.
Τον 20o αιώνα, τον αιώνα των ναρκωτικών, το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα ηρωίνης στην Ελλάδα καταγράφηκε στο Δαφνί το 1906. Η μόνη δεκαετία που είχε έκτοτε μείωση ήταν η δεκαετία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς τα δίκτυα μεταφοράς λόγω πολέμου σχεδόν αχρηστεύθηκαν. Η μείωση αυτή βοήθησε στο να μειωθεί η χρήση όχι μόνο στην περίοδο του πολέμου αλλά και στην πενταετία που ακολούθησε μέχρι να ξαναδημιουργηθούν τα παράνομα δίκτυα από εμπόρους ναρκωτικών. Αυτό δείχνει και τον σημαντικό ρόλο που παίζει η Ελληνική Αστυνομία στην εξάρθρωση τέτοιων δικτύων.
Θα περίμενε κανείς στην Ελλάδα της κρίσης να υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό ναρκομανών από άλλες εύρωστες οικονομικά ευρωπαϊκές χώρες. Τα στατιστικά δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Η Ελλάδα, αν και χώρα διακίνησης και πύλη εισόδου ναρκωτικών στην Ευρώπη, έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά σε όλες τις κατηγορίες ναρκωτικών. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν σε άλλους παράγοντες, π.χ. οικογένεια. Δυστυχώς αντιγράφουμε την Ευρώπη και στα καλά της και στα κακά της με πρώτο θύμα τη νέα γενιά, τους μαθητές.
Οι μακροπρόθεσμες τάσεις δείχνουν αύξηση της χρήσης κάνναβης από μαθητές, από το 2007 που άρχισαν να καταγράφονται. Στην περίπτωση χρήσης παράνομων ναρκωτικών πέραν της κάνναβης, των ηρεμιστικών ή των ηρεμιστικών χωρίς συνταγή και των νέων ψυχοτρόπων ουσιών, τα ελληνικά αποτελέσματα ήταν παρόμοια με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο με στοιχεία του ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs). Περίπου το 3% των Ελλήνων μαθητών ανέφεραν τη χρήση συνθετικών κανναβινοειδών χωρίς διακοπές. Η χρήση τσιγάρων τις τελευταίες 30 ημέρες ήταν παρόμοια με τον μέσο όρο του ESPAD.
Τον 20o αιώνα, τον αιώνα των ναρκωτικών, το πρώτο καταγεγραμμένο κρούσμα ηρωίνης στην Ελλάδα καταγράφηκε στο Δαφνί το 1906. Η μόνη δεκαετία που είχε έκτοτε μείωση ήταν η δεκαετία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, καθώς τα δίκτυα μεταφοράς λόγω πολέμου σχεδόν αχρηστεύθηκαν. Η μείωση αυτή βοήθησε στο να μειωθεί η χρήση όχι μόνο στην περίοδο του πολέμου αλλά και στην πενταετία που ακολούθησε μέχρι να ξαναδημιουργηθούν τα παράνομα δίκτυα από εμπόρους ναρκωτικών. Αυτό δείχνει και τον σημαντικό ρόλο που παίζει η Ελληνική Αστυνομία στην εξάρθρωση τέτοιων δικτύων.
Θα περίμενε κανείς στην Ελλάδα της κρίσης να υπάρχει μεγαλύτερο ποσοστό ναρκομανών από άλλες εύρωστες οικονομικά ευρωπαϊκές χώρες. Τα στατιστικά δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Η Ελλάδα, αν και χώρα διακίνησης και πύλη εισόδου ναρκωτικών στην Ευρώπη, έχει από τα χαμηλότερα ποσοστά σε όλες τις κατηγορίες ναρκωτικών. Τα αίτια πρέπει να αναζητηθούν σε άλλους παράγοντες, π.χ. οικογένεια. Δυστυχώς αντιγράφουμε την Ευρώπη και στα καλά της και στα κακά της με πρώτο θύμα τη νέα γενιά, τους μαθητές.
Οι μακροπρόθεσμες τάσεις δείχνουν αύξηση της χρήσης κάνναβης από μαθητές, από το 2007 που άρχισαν να καταγράφονται. Στην περίπτωση χρήσης παράνομων ναρκωτικών πέραν της κάνναβης, των ηρεμιστικών ή των ηρεμιστικών χωρίς συνταγή και των νέων ψυχοτρόπων ουσιών, τα ελληνικά αποτελέσματα ήταν παρόμοια με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο με στοιχεία του ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Other Drugs). Περίπου το 3% των Ελλήνων μαθητών ανέφεραν τη χρήση συνθετικών κανναβινοειδών χωρίς διακοπές. Η χρήση τσιγάρων τις τελευταίες 30 ημέρες ήταν παρόμοια με τον μέσο όρο του ESPAD.
Σε ό,τι αφορά στο αλκοόλ περίπου τα τρία τέταρτα των μαθητών ανέφεραν ότι είχαν καταναλώσει αλκοόλ τις τελευταίες 30 ημέρες, κάτι που δείχνει αρκετά μεγαλύτερη συχνότητα από τον μέσο όρο για όλες τις χώρες. Τέλος, ένα ελαφρώς υψηλότερο ποσοστό από τον μέσο όρο ESPAD ανέφερε ότι κατά την ίδια περίοδο προχώρησε σε «βαριά» κατανάλωση αλκοόλ.
Σχετικά με τη χρήση ναρκωτικών υψηλού κινδύνου στην Ελλάδα, κυρίως ηρωίνης, σύμφωνα με στοιχεία που είναι διαθέσιμα από ετήσιες εκτιμήσεις, από το 2002, αυτή έχει μειωθεί από το 2010. Τα τελευταία χρόνια η χρήση ενδοφλέβιας ηρωίνης μειώθηκε από 44% το 2006 σε 33% το 2015. Ο αριθμός των ατόμων που εισέρχονται για πρώτη φορά στη θεραπεία ως αποτέλεσμα της χρήσης ηρωίνης μειώθηκε κατά το ήμισυ κατά τα τελευταία έτη, ενώ ο αριθμός των αιτήσεων θεραπείας που σχετίζονται με την κάνναβη αυξήθηκε. Όπως επιβεβαιώνεται και από σύγχρονες ελληνικές και ξένες έρευνες, η κάνναβη δρα ως προθάλαμος της ηρωίνης σε χρήστες που, εκτός από την εξάρτηση, παθαίνουν και «ανοχή» με αποτέλεσμα να απαιτούν διαρκώς μεγαλύτερες δόσεις και τελικά «σκληρότερο» ναρκωτικό.
Όπως προκύπτει π.χ. από τα επίσημα στοιχεία του «ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ» στην Πάτρα, σε ό, τι αφορά στο προφίλ των χρηστών της περιοχής, προθάλαμος για να οδηγηθεί κανείς στα σκληρά ναρκωτικά είναι η ινδική κάνναβη. Μόλις στα 16 τους χρόνια ξεκινούν πολλοί νέοι τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών σε Πάτρα και Δυτική Ελλάδα.
Όπως προκύπτει π.χ. από τα επίσημα στοιχεία του «ΚΕΘΕΑ ΟΞΥΓΟΝΟ» στην Πάτρα, σε ό, τι αφορά στο προφίλ των χρηστών της περιοχής, προθάλαμος για να οδηγηθεί κανείς στα σκληρά ναρκωτικά είναι η ινδική κάνναβη. Μόλις στα 16 τους χρόνια ξεκινούν πολλοί νέοι τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών σε Πάτρα και Δυτική Ελλάδα.
Μέσος όρος ηλικίας των χρηστών είναι τα 26,7 έτη, ενώ η πρώτη επαφή με τις παράνομες ουσίες γίνεται στα 16 χρόνια με ουσία έναρξης την ινδική κάνναβη. Τρία με τέσσερα χρόνια αργότερα, οι χρήστες ξεκινούν την κύρια ουσία κατάχρησης που για τους περισσότερους (8 στους 10) είναι η ηρωίνη.
Τέλος, σε ολόκληρη την Ελλάδα μετά από μία περίοδο συνεχούς μείωσης των θανάτων που οφείλονται στα ναρκωτικά από το 2005, διαπιστώθηκε μικρή αύξηση το 2015. Η πλειοψηφία των επιβεβαιωμένων θανάτων αφορούσε κυρίως άνδρες ηλικίας άνω των 30 ετών και οφειλόταν σε χρήση οπιούχων. Το 2015 το ποσοστό θνησιμότητας για όλες τις ηλικίες ανερχόταν στους 8,7 θανάτους ανά εκατομμύριο, δηλαδή πολύ κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (14,3 θάνατοι ανά εκατομμύριο).
Εκτός από τη θεωρητική εργασία των μαθητών, η ομάδα της ερευνητικής εργασίας επισκέφθηκε το κέντρο απεξάρτησης ουσιών του νομού μας. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο για να συναντηθούν οι μαθητές με τα άτομα που έρχονται απ’ ευθείας σε επαφή με τους εξαρτημένους, καθώς η όποια θεωρητική αντίληψη για ένα αντικείμενο μπορεί στην πράξη να τροποποιηθεί ή ακόμα και να διαψευσθεί. Εκεί οι ψυχολόγοι του τμήματος απεξάρτησης ουσιών στο Ρέθυμνο, κυρίες Ζιώγου Παρασκευή και Τσουρά Βασιλική, επέτρεψαν στους μαθητές να έχουν μια γεύση από εξαρτήσεις στο Ρέθυμνο intra portas.
Εκτός από τη θεωρητική εργασία των μαθητών, η ομάδα της ερευνητικής εργασίας επισκέφθηκε το κέντρο απεξάρτησης ουσιών του νομού μας. Αυτό κρίθηκε απαραίτητο για να συναντηθούν οι μαθητές με τα άτομα που έρχονται απ’ ευθείας σε επαφή με τους εξαρτημένους, καθώς η όποια θεωρητική αντίληψη για ένα αντικείμενο μπορεί στην πράξη να τροποποιηθεί ή ακόμα και να διαψευσθεί. Εκεί οι ψυχολόγοι του τμήματος απεξάρτησης ουσιών στο Ρέθυμνο, κυρίες Ζιώγου Παρασκευή και Τσουρά Βασιλική, επέτρεψαν στους μαθητές να έχουν μια γεύση από εξαρτήσεις στο Ρέθυμνο intra portas.
Η επίσκεψη στο κέντρο βοήθησε τους μαθητές να έρθουν σε επαφή με τους ψυχολόγους κα να αντλήσουν συμπεράσματα για το πού βρίσκεται η προσπάθεια απεξάρτησης σήμερα και να αναθεωρήσουν λανθασμένες απόψεις που είχαν ορισμένοι από αυτούς π.χ. ότι είναι αδύνατον να υπάρχουν εξαρτημένοι μόνο από κάνναβη ή αλκοόλ σε σημείο που να αδυνατούν να συνεχίσουν ομαλά τη ζωή τους και την εργασία τους ή ότι οι χρήστες ηρωίνης ζουν μόνο μερικούς μήνες.
Επίσης οι μαθητές δήλωσαν έκπληκτοι όταν διαπίστωσαν ότι το 40% περίπου των ανθρώπων που ζήτησαν βοήθεια από το κέντρο απεξάρτησης του νομού μας ήταν εξαρτημένοι αποκλειστικά από το αλκοόλ, καθώς στο μυαλό τους σε μεγάλο βαθμό το αλκοόλ, ίσως επειδή είναι νόμιμη εξαρτησιογόνος ουσία, έχει αποενοχοποιηθεί. Η εικόνα του αλκοολικού του χωριού, που υπήρχε στις παλιότερες γενιές και δρούσε αποτρεπτικά, δεν υπάρχει στις σημερινές πόλεις, όπου αγνοείται η ύπαρξη εξαρτημένων ακόμα και στο διπλανό διαμέρισμα της πολυκατοικίας. Τέλος, οι μαθητές του προγράμματος (που είναι μαθητές της Β’ Λυκείου) επισήμαναν την έλλειψη ενημέρωσης από τα σχολικά βιβλία. Θεώρησαν απαράδεκτο αυτή η ενημέρωση να γίνεται στη Γ’ Λυκείου (στο αντίστοιχο βιβλίο βιολογίας) όταν αρκετοί μαθητές έχουν έλθει ήδη σε επαφή με νόμιμες (νικοτίνη, αλκοόλ) αλλά πολλές φορές και με παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες, όπως δείχνουν τα στατιστικά.
Από την έρευνα και σύγκριση των στοιχείων των μαθητών με τα αντίστοιχα των γονέων τους, διαπιστώθηκε ότι οι σημερινοί μαθητές έρχονται σε επαφή με τις εξαρτησιογόνες ουσίες σε πολύ μικρότερη ηλικία από ό, τι οι γονείς τους, οι γονείς τους αντιδρούν λιγότερο από ό, τι αντιδρούσαν πριν από δεκαετίες οι δικοί τους γονείς αλλά και ότι οι σημερνοί μαθητές και γονείς δεν είναι ενημερωμένοι. Κάποιοι γονείς θεωρούν όχι απλά ψευδή αλλά και απίθανα π.χ. τα αποτελέσματα σύγχρονων ερευνών που δείχνουν ότι τρεις στα πέντε που δοκιμάζουν τσιγάρο γίνονται μόνιμοι χρήστες αλλά και το 1/3 των ατόμων που δοκιμάζουν έστω και μία φορά παράνομες εξαρτησιογόνες ουσίες (κάνναβη ή μορφίνη ή ηρωίνη) γίνονται τελικά μόνιμοι χρήστες αυτών των ουσιών. Επίσης, οι σημερινοί γονείς αντιδρούν λιγότερο, σχετικά με την αντίδραση που είχαν οι δικοί τους γονείς για τον ίδιο λόγο στο παρελθόν, όταν μαθαίνουν ότι ένα παιδί τους κάνει χρήση σε νόμιμες εξαρτησιογόνες ουσίες (νικοτίνη και αλκοόλ).
Οι μαθητές που πραγματοποίησαν την ερευνητική εργασία: Αντωνιάδης Βασίλειος, Γαλανάκης Γεώργιος, Δράγαση Μαρία, Κουρκούτα Ναϊρή, Κουτζόγλου Ιωάνης, Λεντζάκη Γεωργία, Μαυρογιαννάκης Εμμανουήλ, Μπενάκη Αργυρή, Νικολίνταης Εμμανουήλ, Παπατζανή Αθηνά, Πάτσο Μαρία, Σαρηγιάννη Άννα, Σταγάκης Νικόλαος, Σφακιανάκης Μιχαήλ και Τζανιδάκης Κωνσταντίνος.
Ο συντονιστής του προγράμματος, Χράλαμπος Κασωτάκης
Στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν στην περίληψη της εργασίας:
http://www.athensvoice.gr/greece/357680_narkotika-2017-ellada-i-hora-tis-kannavis-kai-ton-thanaton-apo-ypervoliki-dosi.
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=748220
http://www.athensvoice.gr/greece/357680_narkotika-2017-ellada-i-hora-tis-kannavis-kai-ton-thanaton-apo-ypervoliki-dosi.
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=748220
http://www.espad.org/