Κάθε μέρα που περνάει ερχόμαστε όλο και πιο κοντά στο ενδεχόμενο ενός θερμού επεισοδίου μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας στην ανατολική Μεσόγειο, με πιθανότερο σημείο διεξαγωγής αυτού στα νοτιοανατολικά της Κρήτης. Για να καταλάβουμε τι σχεδιάζει ο Τούρκος πρόεδρος και να είμαστε προετοιμασμένοι για ότι έρχεται, είναι απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας τις συνθήκες, το νομικό καθεστώς στην περιοχή και τα επιχειρήματα των δύο πλευρών.
Η Τουρκία έχει συνάψει με τη Λιβύη (και έχει καταθέσει στον ΟΗΕ) το γνωστό πλέον σε όλους τουρκολιβυκό μνημόνιο. Αυτό αποτελεί το νομικό της επιχείρημα για τις όποιες έρευνες ή κινήσεις της στην περιοχή. Το εν λόγω μνημόνιο ορθώς χαρακτηρίζεται από την Ελλάδα παράνομο και παράλογο. Είναι παράνομο γιατί φέρει την υπογραφή του προέδρου Φαγέζ αλ Σαράζ, ο οποίος δεν εκπροσωπεί απόλυτα την χώρα του, καθώς αποτελεί την μία μόνο πλευρά ενός χρόνιου εμφυλίου για την πολιτική κυριαρχία στη Λιβύη. Είναι παράλογο λόγω της γεωγραφίας, καθώς Τουρκία και Λιβύη δεν συνορεύουν γεωγραφικά.
Η Ελλάδα διαμηνύει προς πάσα κατεύθυνση ότι διατηρεί όλα τα δικαιώματα της στην περιοχή, τα οποία απορρέουν από το διεθνές δίκαιο. Όμως επί δεκαετίες δεν έχει ασκήσει κανένα από αυτά τα δικαιώματα. Η Ελλάδα στην περιοχή δεν έχει ανακηρύξει ΑΟΖ με καμία από τις όμορες χώρες. Σε αντίθεσή με την υφαλοκρηπίδα που υφίσταται αυτόματα, χωρίς την αναγκαιότητα καμιάς ενέργειας από το παράκτιο κράτος, η ΑΟΖ δεν υπάρχει, εάν δεν κηρυχθεί. Για την ανακήρυξη μιας ΑΟΖ απαιτείται συμφωνία με τα όμορα κράτη για την οριοθέτηση της. Η μόνη ΑΟΖ που η Ελλάδα έχει κατοχυρώσει είναι με το επίσημο κείμενο της συμφωνίας για την οριοθέτηση ΑΟΖ μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας τον προηγούμενο μήνα.
Η Ελλάδα επίσης, παρά το γεγονός ότι δεν συνορεύει στη συγκεκριμένη περιοχή με την Τουρκία, δεν έχει αυξήσει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, όπως δικαιούται με βάση τη σύμβαση για το δίκαιο της Θάλασσας. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 μέχρι σήμερα, όλα τα κράτη του κόσμου πλην της Ελλάδας επέκτειναν τα χωρικά τους ύδατα στα 12 μίλια, ενώ και η Τουρκία ασκεί το δικαίωμα των 12 ν.μ. στον Εύξεινο Πόντο. Σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας το εύρος των χωρικών υδάτων είναι τα 6 ν.μ.
Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε στο μυαλό μας όλα τα παραπάνω, γιατί πολλές φορές οι έννοιες και το καθεστώς στην περιοχή συγχέονται και ακούγονται σε πολλά ΜΜΕ ότι «η Τουρκία ετοιμάζει πρόκληση στην ελληνική ΑΟΖ» ή ότι «η Τουρκία ετοιμάζει έρευνες στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας». Νομικά, η Τουρκία δεν προσβάλει καμία ελληνική ΑΟΖ, καθότι τέτοια δεν υπάρχει και οτιδήποτε είναι πέρα των 6 ν.μ. δεν αποτελεί επίσημα χωρικά μας ύδατα. Εκείνο που προσβάλει η Τουρκία είναι τα κυριαρχικά μας «δικαιώματα». Δηλαδή το δικαίωμα τόσο στην ανακήρυξη ΑΟΖ με τις όμορες σε εμάς χώρες, όσο και την επέκταση μας στα 12 ν.μ.
Με βάση όλα τα παραπάνω, ο προκλητικός Ταγίπ Ερντογάν έχει 2 επιλογές, οι οποίες θα αντιστοιχούν σε ανάλογες ελληνικές αντιδράσεις: α) Να στείλει το όποιο ερευνητικό μεταξύ 6 και 12 ν.μ. (π.χ. από τις ακτές της Κρήτης). Σε αυτή την περίπτωση η Ελλάδα έχει διαμηνύσει προς πάσα κατεύθυνση και σε όλους τους τόνους ότι μια στρατιωτική απάντηση θα είναι όχι απλά πιθανή, αλλά αναπόφευκτη (με ότι αυτό συνεπάγεται). β) Να στείλει το ερευνητικό πέρα των 12 ν.μ. Σε αυτή την περίπτωση σίγουρα η ελληνική αντίδραση αναμένεται ηπιότερη, βασισμένη κυρίως σε διπλωματικά μέσα. Νομικά η Τουρκία θα πατάει πάνω στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, η Ελλάδα θα πατάει πάνω σε προσβολή των εν δυνάμει δικαιωμάτων της.
Μπορεί το δίκαιο να είναι με το μέρος μας. Όμως εύλογα συμπεραίνει κανείς ότι τώρα πληρώνουμε δεκαετίες αδράνειας και φοβίας στην εξωτερική μας πολιτική. Πληρώνουμε τόσο τη μη επέκταση των 12 ν.μ. σε περιοχές που δεν επηρεάζονται από το τουρκικό casus belli, όσο και τη μη οριοθέτηση ΑΟΖ με τις γειτονικές μας χώρες. Έτσι εμφανίζεται μια (παράλογη και παράνομη) «συμφωνία» να παραβιάζει ένα «δικαίωμα».
Καλά κάνουμε και επικαλούμαστε τα κυριαρχικά μας δικαιώματα εδώ και πολλές δεκαετίες. Όμως δικαιώματα που δεν ασκούνται, παραμένουν δικαιώματα μόνο στα χαρτιά. Και τώρα που μας τα προσβάλουν, τρέχουμε εκ των υστέρων να τα κατοχυρώσουμε.
