Το Ωδείο μας, γιατί έτσι είναι στη συνείδηση πολλών Ρεθεμνιωτών, το Ελληνικό Ωδείο, παράρτημα Ρεθύμνου του συνδέσμου για τη διάδοση Καλών Τεχνών, έχει τη δική του ιστορία. Και είμαστε στην ευχάριστη θέση να σας τη μεταφέρουμε επακριβώς με βάση μια συνέντευξη που είχε δώσει επί προεδρίας του ο αείμνηστος Ευάγγελος Νησιανάκης, φαρμακοποιός αλλά και σπουδαίος πολιτιστικός παράγων του τόπου στα τέλη της δεκαετίας του 1950.
Το πλήρες κείμενο αυτής μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα μας politistiko-rethymno.org Ενότητα «Σύλλογοι – Σωματεία». Η πρόσβαση είναι ελεύθερη.
Ακολουθώντας λοιπόν τις αναμνήσεις του χημικού φαρμακοποιού και τότε προέδρου του Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών Ευαγγέλου Ε. Νησιανάκη, γυρίζουμε τη μηχανή του χρόνου στα 1930.
Ανάγκη για μουσική παιδεία
Οι Ρεθεμνιώτες λατρεύουν τη μουσική. Ακόμα και στα γλέντια τους διασκεδάζουν με Βέρντι, ανεβάζοντας διαρκώς τον πήχη για ποιοτικά ακούσματα.
Οι χοροί όμως γίνονται με γραμμόφωνα, των οποίων τα ελατήρια συχνά σπάζουν. Παίρνει πρωτοβουλία λοιπόν ο δικηγόρος Νίκος Ανδρουλιδάκης και καλεί σε σύσκεψη όλους τους πολιτιστικούς παράγοντες με σκοπό να κληθεί ένας μουσικοδιδάσκαλος να διδάξει κάποιο όργανο προκειμένου να δημιουργηθεί ένας πυρήνας ορχήστρας που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες των χοροεσπερίδων. Τόπος συνάντησης ορίστηκαν τα γραφεία της Στρατιωτικής Λέσχης με οικοδεσπότη τον φιλόξενο και φιλοπρόοδο συνταγματάρχη Κωνσταντίνο Γεωργαντά.
Ένας κι ένας ήταν οι παράγοντες που πήραν μέρος στην ιστορική αυτή σύσκεψη. Μητροπολίτης Τιμόθεος, Εμμαν. Σαουνάτσος, Μιχαήλ Πρεβελάκης, Ιωάννης Φώτιος, Εμμ. Λινοξυλάκης, Γεώργιος Δαφέρμος, Γεώργιος Τσουδερός, Πιέρ Γκοντράντ, Ανδρέας Βενιέρης, Εμμ. Τσάκωνας, Γεωργ. Τζανουδάκης, Φερενίκη Βαλαρή, Λάουρα Σωτήρχου, Γεωργία Ζακάκι, Ευαγγελία Δρανδάκη, Λέλα Κούνουπα, Δανάη Σταυρουλάκη, Νίνα Χαλκιαδάκη, Εμμ. Ψυμικος, Ευάγγελος Φουντουλάκης, και Ευάγγελος Νησιανάκης.
Ο τελευταίος είχε και αρκετό τρακ. Ήταν από τους νεότερους και δικαιολογημένα ένοιωθε πανευτυχής που του γινόταν τέτοια τιμή. Να συσκεφθεί με παράγοντες τόσο υψηλού πνευματικού αναστήματος δεν ήταν και μικρό πράγμα για το γόητρό του. Μίλησαν πρώτα οι αρχαιότεροι και συμφώνησαν ότι θα πρέπει να προχωρήσουν σε μια από τις γνωστές λύσεις προσλαμβάνοντας έναν μουσικοδιδάσκαλο.
Τότε ζήτησε το λόγο ο Νησιανάκης και προσπαθώντας να πάρει κουράγιο γιατί τον τρόμαζαν οι περίεργες ματιές κάποιων από την ομήγυρη, εξήγησε ότι «…δεν λύεται το ζήτημα της μουσικής μόρφωσης με ένα μουσικοδιδάσκαλο που θα διδάξει μαντολίνο, βιολί και λίγο πιάνο και ελάχιστη θεωρία. Από την προσπάθεια αυτή δεν μπορεί να προκύψει τίποτε μεγαλύτερο, από μια ορχηστρούλα κατάλληλη μόνο για χορούς. Προτιμότερη βέβαια από το γραμμόφωνο, αλλά άσχετη με τη μουσική….» Και παρακάλεσε να εγκαταλειφθεί πια αυτή η προχειρότητα και να πασχίσουν για κάτι καλύτερο και μονιμότερο όπως η ίδρυση Ωδείου, στο οποίο να διδαχτεί συστηματικά και επίσημα η Μουσική.
Υπέδειξε και τον τρόπο δημιουργία του Ωδείου διά της ιδρύσεως Συνδέσμου Διαδόσεως Καλών Τεχνών, ακριβώς όπως έγινε στα Χανιά, που είχε ξεκινήσει τη λειτουργία του παράρτημα του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών.
Η σωτήρια παρέμβαση Π. Τσάκωνα
Η απόλυτη σιωπή που ακολούθησε την εμπνευσμένη πράγματι εισήγηση πάγωσε το νεαρό Νησιανάκη. Κατάλαβε πως κανένας δεν έδωσε σημασία στην εισήγησή του. Και ήταν κάτι αναμενόμενο. Ένας νέος 27 μόλις χρόνων πόσο να επηρεάσει τόσο έμπειρους στην πολιτιστική δράση παράγοντες. Έτσι η σύσκεψη έληξε άδοξα χωρίς κανένα αποτέλεσμα.
Ο Νησιανάκης φανερά απογοητευμένος πήρε τους δρόμους για να ξεπεράσει το φιάσκο της απόπειρας να πει κι αυτός τη γνώμη του σ’ ένα τόσο ενδιαφέρον ζήτημα. Δεν είχε περάσει μια ώρα και τον αναζήτησε ο δικηγόρος Πολύβιος Τσάκωνας.
Με το διεισδυτικό του βλέμμα να τον ενθαρρύνει, ζήτησε από τον νεαρό φαρμακοποιό να του αναπτύξει την πρόταση που έκανε προηγουμένως γιατί πίστευε κι ο ίδιος ότι με την επιστημονική μουσική παιδεία θα έλυναν το πρόβλημα οριστικά.
Κι αφού πήρε τις απαντήσεις που ήθελε για κάποιες απορίες του ζήτησε από το Νησιανάκη να βρουν το καταστατικό των γειτόνων και με τις ανάλογες παρεμβάσεις να προχωρήσουν. Έτσι κι έγινε. Με το καταστατικό του συνδέσμου έτοιμο και απόλυτα προσαρμοσμένο στις απαιτήσεις του Ρεθύμνου ορίστηκε η νέα σύσκεψη στον ίδιο χώρο την Κυριακή 7 Δεκεμβρίου 1930.
Ο Τσάκωνας με το δικό του χαρισματικό τρόπο παρουσίασε το καταστατικό που ομόφωνα ενεκρίθη και μάλιστα εξελέγη και πενταμελής επιτροπή που αποτελούσαν εκτός από τον Πολύβιο οι Ευάγγελος Νησιανάκης, Δανάη Σταυρουλάκη, Ευαγγελία Δρανδάκη και Νένα Χαλκιαδάκη για να υποβάλει το Καταστατικό στο Πρωτοδικείο προς έγκριση.
Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο
Η πενταμελής Επιτροπή κάλεσε αμέσως τους Ιδρυτές προς εκλογή του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου, την 4η Ιανουαρίου 1931 στο κατάστημα της Στρατιωτικής Λέσχης.
Πρόεδρος της Συνέλευσης εξελέγη ο αείμνηστος Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκης και Γραμματέας ο Ιωάννης Φώτιος. Παρόντες Πολύβιος Τσάκωνας, Κωνσταντίνος Γεωργαντάς, Μάνος Τσάκωνας, Ιωάννης Φώτιος, Ιωσήφ Κοντρον, Εμμ. Ψιμικός, Ανδρέας Βενιέρης, Εμμαν. Λινοξυλάκης, Γ. Τζανουδάκης, Νίκος Γκίνος, Γεωργ. Δαφέρμος, και Ευαγγ. Δρουδάκης.
Η συνέλευση εξέλεξε Πρόεδρο τον Πολύβιο Τσάκωνα. Αντιπρόεδρο τον Κωνσταντίνο Γεωργαντά, Γραμματέα τον Γ. Τζανουδάκη, ταμία τον Ευάγγελο Νησιανάκη, έφορο την Νένα Χαλκιαδάκη και Μέλη Ευαγγ. Δρανδάκη και Δανάη Σταυρουλάκη. Το πρώτο αυτό Διοικητικό Συμβούλιο, είχε ν’ αντιμετωπίσει τεράστιες δυσκολίες. Δεν υπήρχε διδάσκαλος. Δεν υπήρχε στέγη, ούτε μια καρέκλα και προπαντός δεν υπήρχαν χρήματα. Και όμως χάρη στην δραστηριότητα του Προέδρου Πολυβίου Τσάκωνα και του Διοικητικού Συμβουλίου, εντός μικρού διαστήματος αρχίζει η λειτουργία του Ωδείου.
Τα πρώτα χρήματα τα έδωσαν ο Δήμος Ρεθύμνης επί δημαρχίας Τίτου Πετυχάκη. Το Ωδείο στεγάσθηκε στη Λεωφόρο Κουντουριώτη, απέναντι στον ΟΤΕ περίπου κοντά στο βιβλιοπωλείο Ρεράκη. Τον πρώτο μήνα γράφτηκαν πάνω από 40 μαθήτριες. Στον πραγματικό αυτό άθλο συνετέλεσαν και η αποτελεσματική βοήθεια του Ελληνικού Ωδείου Αθηνών υπό τη Γενική Διεύθυνση του Πέτρου Κοτσιρίδη και του Καλλιτεχνικού Διευθυντή Μαέστρου Θησέως Πινδίου.
Το αξέχαστο ζευγάρι Γέροντα έδωσε αμέσως πνοή στην όλη προσπάθεια κάνοντας να ξεχαστεί ένα δυσάρεστο επεισόδιο με προηγούμενη δασκάλα. Ο περίφημος βιολονίστας Αχιλλεύς Γέροντας και η εξαιρετική πιανίστα Αγγέλα Γέροντα κερδίζουν αμέσως την τοπική κοινωνία με την ευγένεια, το ήθος και την καλλιτεχνική τους κατάρτιση. Οι μαθήτριες αυξάνουν. Το Ωδείο μεταφέρεται στο Τζαμί Μεγάλης Πόρτας.
Εκείνη την περίοδο ο Ευάγγελος Νησιανάκης αναγκάζεται να απουσιάσει λόγω ασθενείας για τέσσερις μήνες. Επιστρέφοντας βρίσκει σε πλήρη εξέλιξη το Ωδείο μας.
Δύο ωραιότατα πιάνα κοσμούν την αίθουσα. Οι μαθητές έχουν σχεδόν διπλασιαστεί στο πρώτο δεκάμηνο κιόλας λειτουργίας του. Πριν όμως συμπληρωθεί χρόνος τον Ιανουάριο του 1932, ο Πρόεδρος Πολύβιος Τσάκωνας υποβάλλει την παραίτηση του προκειμένου να μεταβεί στην θέση του Νομάρχη Μεσολογγίου. Η απομάκρυνσή του αυτή λύπησε και αποθάρρυνε τους πάντες. Έχανε το συμβούλιο ένα τόσο ικανό και δραστήριο Πρόεδρο και σαν να μην έφτανε αυτό έπρεπε να αντικαταστήσει δυο ακόμη μέλη του συμβουλίου λόγω παραιτήσεως τη Νένα Χαλκιαδάκη και την Ευαγγελία Δρανδάκη.
Κατά τη γενική συνέλευση στις 31 Ιανουαρίου 1932 εκλέγεται νέος Πρόεδρος ο αείμνηστος Εμμ. Τσιριμονάκης Δικηγόρος και στη θέση των παραιτηθέντων οι Αριστείδης Κορωνάκης και Ιωάννης Δερμιτζάκης. Η εξεύρεση χρημάτων είναι το επιτακτικό πρόβλημα.
Ο πρόεδρος Εμμ. Τσιριμονάκις χτυπά απελπισμένα όλες τις πόρτες. Παράλληλα χοροί, τσάγια, συναυλίες δίνονται τακτικά, μήπως και σωθεί η κατάσταση, αλλά η απόδοση είναι μικρή για να εξυπηρετήσει τόσες υποχρεώσεις.
Μέσα στην απελπισία του ο πρόεδρος Εμμ. Τσιριμονάκης στην συνεδρίαση της 12ης Ιουνίου 1932 προτείνει να πουληθούν τα δύο πιάνα προς εξόφληση του υπολοίπου στην συναλλαγματική αξία μισθών του ζεύγους Γέροντα, και να διαλυθεί το Ωδείο ή να συγχωνευθεί με το Λύκειο Ελληνίδων. Είχε κάνει ήδη μια πρώτη κουβέντα με την Πρόεδρο του Ιουλία Πετυχάκη.
Στα λόγια αυτά του Προέδρου, έγινε έξω φρενών ο Αντιπρόεδρος Κων. Γεωργαντάς. Στο ξέσπασμα αυτό κανένας δεν μένει ασυγκίνητος. Πρώτοι το ζεύγος Γέροντα δηλώνουν οικειοθελώς ότι μειώνουν τις οικονομικές απαιτήσεις τους και αποφασίζεται να γίνει έρανος σε όλη την πόλη. Πρώτος μάλιστα ανταποκρίνεται ο πρόεδρος Εμμ. Τσιριμονάκης προσφέροντας για τον σκοπό αυτό 500δρχ.
Ο έρανος στην πόλη έγινε με επιτυχία. Αμέσως καλύφθηκαν οι συναλλαγματικές για τα πιάνα και πληρώθηκε μέρος από τους μισθούς σε εκκρεμότητα των δασκάλων. Έτσι σώθηκε το Ωδείο.
Δυστυχώς όμως τα οικονομικά προβλήματα έφεραν και πάλι σύννεφα με αποτέλεσμα να παραιτηθεί ο Τσιριμονάκης καθώς δεν εύρισκε λύση.
Εκείνη ακριβώς την περίοδο έβγαινε στη σύνταξη ο Γυμνασιάρχης Μιχαήλ Πρεβελάκης. Αμέσως του έγινε πρόταση να πάρει τη θέση του Τσιριμονάκη κι εκείνος αποδέχτηκε μπροστά στις επίμονες παρακλήσεις των μαθητών κυρίως.
Υπό την ηγεσία του το Ωδείο γνωρίζει λαμπρές ημέρες προόδου και δόξας.
Λειτουργούν σχολές πιάνου, βιολιού, βιολοντσέλου, λαϊκών οργάνων, χορωδία, ορχήστρα, οι δε μαθητές υπερβαίνουν τους 150.
Αλλά το επιστέγασμα της επιτυχίας είναι η απόκτηση αίθουσας και μόνιμης στέγης.
Ο στάβλος έγινε πυρήνας πολιτισμού
Η αίθουσα του τζαμιού που στεγάζεται σήμερα το Ωδείο ήταν ένας στάβλος για τα άλογα του στρατού. Το δάπεδο με χώμα και οι τρούλοι ραγισμένοι. Ο Πρόεδρος Μιχαήλ Πρεβελάκης με τη βαρύτητα της προσωπικότητάς του με σύντομες και ακούραστες και όχι σπασμωδικές ενέργειες, κατορθώνει ώστε να ενοικιάσει ο Σύνδεσμος αντί ασήμαντου ποσού το ερειπωμένο κτίριο το 1934.
Εξασφαλίζει παράλληλα σημαντική οικονομική βοήθεια από τον Εμμ. Τσουδερό, τον Παντελή Πρεβελάκη και τον Δήμο Ρεθύμνης. Η αίθουσα επισκευάζεται. Τα πλακάκια του δαπέδου στρώθηκαν υπό την προσωπική επίβλεψη του προέδρου Μιχ. Πρεβελάκη, του Αντιπροέδρου Αριστείδη Κορωνάκη, του Γραμματέως Γεωργίου Τζανουδάκη και όλων των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου.
Κι έλαβε ο στάβλος όψη πολιτισμένης αίθουσας.
Η αίθουσα αυτή είδε δόξες και δόξες, γιορτές, συγκεντρώσεις, χορευτικές συναυλίες, ρεσιτάλ Μεγάλων Καλλιτεχνών. Ήταν εποχή που δεν θα λησμονηθεί ποτέ.
Το Ωδείο χάρη στην νοικοκυρεμένη διοίκησή του είχε αποκτήσει περί τα 400 καθίσματα και ανάλογα τραπέζια και είδη κυλικείου. Κατά τις χορευτικές συγκεντρώσεις ο μπουφές ήταν πάντοτε του ωδείου και όλο το Συμβούλιο υποδεχόταν και περιποιόταν τους προσκεκλημένους με επικεφαλής πάντοτε τον γλυκύ τους τρόπο και με την αλησμόνητη ευγένεια του Προέδρου Μιχαήλ Πρεβελάκη.
Το ζεύγος Γέροντα Αχιλλεύς και Αγγέλα δίδαξαν μέχρι το 1936. Έκτοτε κατά σειρά δίδαξαν Βασίλειος Ξενάκης και Μηνάς Τζωρτζάκης, Λίνα Καραλευθέρη, Αριάδνη Γιανναρέλη, Θεώνη Γεωργίου και Κ. Παπασταύρου.
«Δεν έμεινε ούτε καρέκλα»
Κι ήρθε ο πόλεμος να καταστρέψει και την προσπάθεια αυτή. Το Ωδείο βρέθηκε στο επίκεντρο λεηλασιών. Βάρβαροι εισβολείς άρπαξαν τα πάντα.
Αναφέρει σχετικά ο Ευάγγελος Νησιανάκης στην συνέντευξή του.
«Δεν έμεινε ούτε μια καρέκλα, ακόμη και τα κεραμίδια της παράπλευρης αίθουσας μας πήραν. Μόνο μια ντουλάπα, μερικά είδη κυλικείου βιβλία και το Αρχείο διασώθηκαν με προσωπικό μου κίνδυνο και τα διαφύλαξα.
Με πολλούς κινδύνους και θυσίες διέσωσα το ένα πιάνο το υπάρχον σήμερα, ενώ το άλλο μεταφέρθηκε από τους Γερμανούς μέσω Βάμου στα Χανιά.
Παρ’ όλες τις προσπάθειες μου το πιάνο αυτό δεν κατορθώσαμε να το βρούμε ποτέ. Όταν ο βραχνάς της σκλαβιάς διαλύθηκε και ξανά φώτισε τον κόσμο της λευτεριάς ο ήλιος, το Ωδείο δεν είχε τίποτα.
Έτσι βρεθήκαμε στην ανάγκη να ξαναρχίσουμε από την αρχή. Επί πλέον χάσαμε την αίθουσα και μετεβλήθη σε κινηματογράφο. Είναι μια μεγάλη ιστορία που δεν θέλω ούτε να τη θυμάμαι. Κι ούτε θέλω να μιλήσω γι’ αυτήν εδώ, γιατί τότε θα έλεγα πράγματα ελάχιστα κολακευτικά για ορισμένους ανθρώπους.
Η εξαιρετική μορφή του Προέδρου μας Μιχαήλ Πρεβελάκη βρίσκεται, και πάλι μεταξύ μας. Πρώτος στον αγώνα. Η εσπέρα της ζωής του λάμπει με τα φώτα της νεότητος. Μας ενθαρρύνει μας εμψυχώνει.
Η πρώτη μεταπολεμική συνέλευση της 30ης Δεκεμβρίου 1945 εκλέγει και πάλι πρόεδρο τον Μιχαήλ Πρεβελάκη, αντιπρόεδρο τον Αριστείδη Κορωνάκη, Γραμματέα τον Γεώργιο Τζανουδάκη, ταμία Ευαγγ. Νησιανάκη και Συμβούλους του κ. Γεώργιο Τρουλινό, Γεώργιο Τσουδερό, Ανδρέα Σφηνιά.
Το πρώτο μας βήμα οφείλεται στην κυρία Ελένη Μοάτσου – Μανουσέλη παλιά μαθήτρια του Ωδείου μας, και διπλωματούχου του πιάνου. Η κ. Μανουσέλη αναλαμβάνει την διδασκαλία επί ένα ολόκληρο έτος εντελώς δωρεάν. Έτσι ερχόμαστε σε πρώτη επαφή με τους μαθητές μας και δημιουργείται μια νέα μουσική προσπάθεια. Το έργο της διδασκαλίας συνεχίζει η κ. Χρυσούλα Δαφνομίλη – Ανδρουλιδάκη, με επαινετή προσπάθεια.
Νέα περίοδος αρχίζει. Εδώ όμως κλείνει η μοίρα και την τελευταία σελίδα του βιβλίου της υπέροχης ζωής του Προέδρου μας Μιχαήλ Πρεβελάκη. Η μακρά παραμονή του στο κρεβάτι του πόνου όσον και αν μας είχε συνηθίσει στη σκέψη πως γρήγορα θα τον χάσουμε για πάντα ο θάνατος του μας γέμισε πόνο και θλίψη.
Αν και δεν θα ξανακούσουμε ποτέ πια την ήρεμη και υποβλητική φωνή, δεν θα λησμονήσουμε ποτέ την ευγενική του φυσιογνωμία ούτε τα διδάγματά του.
Έτσι βρεθήκαμε στην ανάγκη να ξαναρχίσουμε από την αρχή…».
Έχει όμως μεγάλο ενδιαφέρον και η δεύτερη περίοδος ανασυγκρότησης του Ωδείου και είναι ιστορικής σημασίας οι ενέργειες μέχρι να αποκτηθεί η αίθουσα. Για να έχουν λοιπόν οι νεώτεροι μια πλήρη εικόνα για την πορεία του Ωδείου μας που έδωσε και δίνει πνοή στην πολιτιστική ζωή του τόπου θα συνεχίσουμε με στοιχεία πάντα από τις εγκυρότερες πηγές.
