Έχουν αλλάξει πολλά από την εποχή που κυρίαρχο στοιχείο του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού ήταν οι προσφωνήσεις του Βασιλιά Καρνάβαλου και οι αντιφωνήσεις. Αυτά τα κείμενα έχουν ιδιαίτερη σημασία για τον σημερινό ερευνητή της ιστορίας του Ρεθύμνου. Γιατί μέσα από την πηγαία σάτιρα αναδύονταν τα προβλήματα της πόλης και ο τρόπος ζωής των κατοίκων. Σε ένα από τα σπανιότερα κείμενα θα σταθούμε σήμερα. Είχε ετοιμαστεί για τις Απόκριες του σωτήριου έτους 1907!
Το Ρέθυμνο βρισκόταν και τότε σε μια περίοδο μεγάλης στέρησης για τους πολλούς και μόνο μερικές οικογένειες «τα μεγάλα τζάκια» της πόλης είχαν την ευχέρεια να ζουν με άνεση. Δόθηκε λοιπόν μια ευκαιρία στον κειμενογράφο της εποχής να εκτονωθεί σατιρίζοντας τα «τρωτά» της εποχής του.
Και ιδού πως τα παρουσίαζε προσφωνώντας τον Βασιλιά Καρνάβαλο.
Ως ευ παρέστης Βασιλιά της πιο τρελλής χαράς
του γέλωτος, της τέρψεως και πάσης ευθυμίας
πάσης ιδέας σκωπτικής και όψης ιλαράς
διώκτα δε της σκέψεως της θλιβεράς ανίας
Των πάντων οι πιστότεροι ημείς υπήκοοί σου
φαιδρώς πανηγυρίζομεν δια την άφιξίν σου
δι ήν τόση κατέλαβε το Ρέθυμνο φρενίτις
κι έγινε τόσος θόρυβος και τόσο πατιρντί
στην πόλιν των φάιβ ο κλόκ και των απρέ μιντί
Ώστε ο κάθε μασκαράς Ρεθύμνιος πολίτης
ανεξαρτήτως τάξεως φύλου και ηλικίας
είτε εκ του κύκλου του κλεινού της αριστοκρατίας
είτε αστός απρόσκλητος (!!)στα πάτρια εστεμμένων
ενθουσιώδης έτρεξεν εις προϋπάντησίν σου
χοροπηδών κι επευφημών.
Την δε υποδοχήν σου
την προπαρασκευάζομεν από των Χριστουγέννων
και δεν παρήλθεν έκτοτε ημέρα, ουδέ νυξ
άνευ τινός απρέ μιντί, φάιβο ο κλόκ, ζουρ φιξ.
Μπιεν αριβέ, μπιεν αριβέ, πόσον είσθε καλός
και δεν μας λησμονήσατε μον χιερ Καρναβαλός
Μας καθυποχρεώσατε, παρσκ-λα νομπλές ομπλίζ
Γι’ αυτό σας ητοιμάσαμεν κιημείς μια γκράντ σουπρίζ
Πουρ βου μετημφιέσθημεν εδώ όλοι ομού
εις αληθείς Παρισινούς δανδήδες του συρμού
Και πάντες είμεθα αν γκραντ, αν μιραμπώ, αν φράμ
κι ο Γιακουμής ο πρόστυχος κι ο ευγενής «λε Ζάκ»
——
Κρασί πλέον δεν πίνομεν σ’ ετρέ μπουρζουαζί
και νου μπιβόν ντε χιοκολά χιαμπάν ε μαρβαζί
χόρτα, φασόλια κι ες κεσά, σ’ επά κονύ μουά
Ισί ον μανζ ντε φουα γκρα φαιζάν αν Χινουά
του ζούρ μιλούμεν για παρφέμ και εσθήτας μεταξίνας
συνήθως δε τους γάμους μας τελούμεν εις Αθήνας.
Μπιεν απροπό μας έφθασες μες στα διασκεδάσεις
εις εποχήν που δύνασαι προ πάντων να θαυμάσεις
τους κύκλους μας τους υψηλούς, την αριστοκρατίαν
του χρήματος, του πνεύματος και της καταγωγής
την χάριν, την αβρότητα βλέπων την Ρεθεμνίαν
σαν ντουτ, σαν ντουτ μον χιέρ αμί πολύ θα εκπλαγείς
Εδώ οι κυανόαιμοι ευρίσκονται πολίται
εδώ και η ευγένεια και αι περγαμηναί
μόνον εδώ η γαλλική απταίστως ομιλείται
και ρεβεράνς κυριαρχούν όντως Παρισιναί
Εδώ -εδώ Καρνάβαλε η κάθε αυθεντία
με ύφος αρειμάνιον με γλώσσαν αυστηράν
και αι αριστοκράτιδες μέσα στα καφενεία
διδάσκουσιν εις τον λαόν την συμπεριφοράν
Ως ευ παρέστης Βασιλεύ της μασκαραδοσύνης
της μέθης της ξετσιπωσιάς και πάσης αφροσύνης
Επευφημήτω πας λαός και αποκαλυφθήτω
ο κραταιός καρνάβαλος ο βασιλεύς μας ζήτω…
Με αυτάς τας φιλοφρονήσεις υποδέχτηκαν τον Βασιλιά Καρνάβαλο οι Ρεθεμνιώτες του 1907. Εκείνος όμως κατά τα καρναβαλικά πρότυπα δεν φάνηκε να συγκινήθηκε από τις «ρεβεράντζες» και τους στόλισε καλά καλά με την αντιφώνησή του:
Πάντα λοιπόν εις πέλαγος θα πλέετε μωρίας
και θα καταβυθίζεσθε σ’ αμέτρητα δεινά
χωρίς ποτέ καμμιά ακτίς ελπίδος σωτηρίας
για σας κιτρινομούρηδες να λάμπει πουθενά;
Ρεθύμνιοι ανούσιοι κρυοτουρτουρισμένοι
αργόσχολοι, απένταροι, ινφλουεντζαρισμένοι
τα μούτρα σας δεν βλέπετε,της τσέπης σας το χάλι
που μοιάζει σε κουφότητα στο κλούβιο σας κεφάλι
Μόνο ρωτάτε χάσκοντες αν η ορκωμοσία
του αρμοστού εγένετο εν πλήρει απαρτία
Και συζητείτε βλακωδώς προς ποίον τάχα κόμμα
προβλέπει μ’ ευμενέστερον ο αρμοστής σας όμμα
τινές οι νέοι λειτουργοί οι της δικαιοσύνης
και τίνων επληρώθηκαν τα στόματα κινίνης
Αν έπεσε η Κυβέρνησις και αν μεταβολαί
και εις τους κλάδους τους λοιπούς επίκεινται πολλαί
Κι ενώ μη λησμονήσετε φοβούμαι να μασείτε
και κατ’ ανάγκην οπαδοί της Δούγκαν θα γενείτε
χορούς, κονσέρτα κάνετε και θέατρα παντοία
ωσάν μη των στομάχων σας ήρκει η …συναυλία
διόλου δε δεν σκέφτεσθε για δρόμους, για λιμάνι
και τα λοιπά κοινωφελή έργα σας ποιός θα κάνει
‘Ηθελα κι άλλα να σας πω αγαπητοί μου φίλοι
μα προτιμώ το στόμα μου να δέσω με μαντήλι
ως Παπαλέξης έτερος δι’ ευνοήτους λόγους
και συνοψίζων των λοιπών συμβάντων σας τους ψόγους
σας λέγω ότι δι’ αυτά μεγάλως επεθύμουν
είς εκατόγχειρ σήμερον Καρνάβαλος να ήμουν
Για να μπορούσα μονομιάς τα χέρια μου απλώνων
με εκατό καθένα σας φάσκελα να μουτζώνω.
Αυτό ήταν το κείμενο του 1907 που έχει δημοσιευτεί τρεις με τέσσερις φορές. Για μια από τις πηγές του μάλιστα μας πληροφορεί ένα κείμενο εξαιρετικά ενδιαφέρον, που εντοπίσαμε στην «Κρητική Επιθεώρηση» της 15ης Μαρτίου 1959, και που αναφέρει σχετικά:
«Σήμερον που σιγά σιγά έχουν πια ξεφτίσει όλα τα παλιά ήθη κι έθιμα με τη διαβρωτική επίδραση της αμειλίτου εξελίξεως και ισοπεδώσεως των νέων τάσεων, ιδεών, αναγκών και τόσων άλλων παραγόντων και αντιξοοτήτων νομίζομεν ότι επιβάλλεται η αναδρομή εις το παρελθόν το ευτυχέστερον και πνευματοδέστερον και πλέον ενθουσιώδες παρελθόν από το τόσο άτονον σημερινόν παρόν…
Αφού δεν μπορούμε πια να ζήσωμεν τα παλιά εκείνα ήθη και έθιμα εις την πραγματικότητα και να έχωμεν το κέφι και το μπρίο των πατέρων μας σήμερον που και αυτό το «μασκάρωμα» έχει πια αποξεχαστεί τουλάχιστον με τη σκέψη μας από της απόψεως αυτής οφείλομεν και μαζί με ημάς όλοι οι αναγνώσται μας χάριτας εις τον παλαίμαχον αειθαλή δήμαρχόν μας κ. Τίτο Πετυχάκη διότι είχε την καλοσύνη να μας δώσει προς δημοσίευσιν την έμμετρον προσφώνησι των Ρεθυμνίων προς τον Καρνάβαλον κατά τις Αποκριές του Φερβρουαρίου 1907 ως και την απάντηση του Καρνάβαλου εις την προσφώνησιν αυτή.
Που είναι πια εκείνες οι καλές μέρες που τα γλέντια έδιναν κι έπαιρναν κι εγέμιζαν οι δρόμοι μασκαράδες, σερπαντίνες και κομφετί και εμαίνετο ο …φασουλοπόλεμος!».
Στην Αποκριάτικη παρέλαση του 1961
Είχαν μεγάλο ενδιαφέρον οι προσφωνήσεις και οι αντιφωνήσεις του Καρναβάλου γιατί έθιγαν προβλήματα εποχής. Και θα δώσουμε μια συνέχεια, με την ευκαιρία των ημερών, για να γνωρίσουμε καλύτερα εκείνους τους ανθρώπους που με τη χαρισματική τους πέννα σκορπούσαν το κέφι τις μέρες του Καρναβαλιού με την ποιοτική τους σάτιρα.
Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο της αποκριάτικης παρέλασης του 1961
Η προσφώνηση
Καλώς μας ήρθες Βασιλιά του γέλιου της χαράς
κι ας είσαι φουκαράς.
Καλώς μας ήρθες βασιλιά …Καλέ θυμάσαι τα παλιά
θυμάσαι που σε φέραμεν απάνω σ’ ένα κάρο
κι έτρεμε η καρδούλα μας τ’ άλογο μην τρομάξει
και σε ανατινάξει;
Θυμάσαι πόσο κόλιαντρο και ρύζι και φασόλες
σ’ ούρριξαν όλοι κι όλες;
Τότε σ’ υποδεχτήκαμε πλούσια και στρωτά
τώρα ασφαλώς θα μας το πεις
δεν τα ‘χομε σωστά.
Αφού Σένα διαλέξαμε
πως δεν εσωμπερδέψαμε;
Θυμάσαι τότε βασιλιά γυναίκες να καπνίζουν
τις είδες να ψηφίζουν;
Ή μήπως είχαν τότες εκείνο το ΣΑΠΟΛ
τις είδες να χορεύουν τότε το ΡΟΚ ΕΝΤ ΡΟΛ;
Είδες κανένα πύραυλο ή Σπουτνικ δορυφόρο
στην εφορία δήλωση κατέθεσες για φόρο;
Δεν θέλω κι άλλα να σου πω και να σ’ υπενθυμίσω
Αφέντη και Κουμπάρε;
Μα τα παλιά περάσανε και δεν ξαναγυρίζουν
κι απόφαση το πάρε.
Πήγαινε τώρα άρχοντα ν’ ακούσεις κι άλλους λόγους
και να φροντίσεις να γραφτείς στους νέους καταλόγους …
Η αντιφώνηση του καρνάβαλου
Καλώς σας ηύρα Άρχοντες που ξέρετ’ όλοι γράμματα
κι έχετε συνηθίσει στα εύκολα τρεχάματα.
Εγώ θα θεραπεύσω όλες σας τις ανάγκες
και θα δημιουργήσω στην αμμουδιά παράγκες.
Τουριστικό περίπτερο εκεί θα σας σκαρώσω
να σας αποστραβώσω.
Το χαρουποεργοστάσιο εγώ θα σας το κάνω
εις την Φορτέτζα πάνω.
Και τον περιφερειακό εγώ θα τον τελειώσω
αν δεν το μετανιώσω.
Κι εκείνο το λιμάνι σας όπου το λένε μώλο
θα σας το κάνω να χωρεί της γης όλο το στόλο.
Θέλετε αεροδρόμιο και αερολιμένα
μα όλα από μένα;
Τα χασαπιά, τα μαγαζιά, τα μέσα και τα όξω
βγαν’ από τα θεμέλια.
Μη σας φανεί παράξενο μη σκάσετε απ’ τα γέλια
με θέλουν στη διάσκεψη κείνη της κορυφής
να πάω παρευθείς.
Κι εγώ για το συμφέρον σας και για καλό δικό σας
πάω χωρίς αναβολή μα με το Δήμαρχό σας!
Κάποια προβλήματα απλά αλλάζουν εποχή
Αν προσέξουμε όμως κάποια από τα προβλήματα δεν επιλύονται και απλά αλλάζουν διατύπωση και χρόνο έκφρασης πάντα μέσα από τις προσφωνήσεις και αντιφωνήσεις Καρνάβαλου.
Χαρακτηριστικό το κείμενο της αποκριάτικης παρέλασης 1981 που υπογράφει ο Στέλιος Κανταρτζής και λέει μεταξύ άλλων προσφωνώντας τον Καρνάβαλο:
Το θέμα της ζωοκλοπής ακόμη παραμένει,
και σου το παραθέτομε αρκούντως πικραμένοι.
Παρακαλούμε το λοιπόν όλοι μικροί μεγάλοι,
γιατί μας βλάπτει όλους μας και όλους μας προσβάλει,
να βγάλεις μια διαταγή ο κόσμος να χωνέψει
πως θα κουτσοχερίζεται εκείνος που θα κλέψει…
Για το Νοσοκομείο μας την προσοχή σου δώσε
εκεί νοσηλευόμεθα πατείς μα και πατώ σε.
Και, θεωρείται τυχερός αυτός που θα μπορέσει
έστω και σε διάδρομο να καταλάβει θέση.
Μα με τη νέα πτέρυγα το ζήτημα θα λύσει
Κι όποτε θέλει θα μπορεί καθένας ν’ αρρωστήσει.
Χωρίς καμιά επιλογή απ’ το σωρό παρμένα,
πολύπλοκα, οξύθυμα και πολυκαιρισμένα,
σου αναφέρομε αυτά, απ’ τα πολλά δεινά μας,
που θα τα βρούνε φαίνεται και τα δισέγγονά μας.
ΠΗΓΗ: Πολιτιστικό Ρέθυμνο
