Οι τελευταίοι δίσκοι του Νίκου Ξυλούρη

8 Φεβρουαρίου 1980

Μια μέρα σημαδιακή για την Κρήτη και όλη την Ελλάδα, για την Κρητική και την ευρύτερη Ελληνική μουσική, σαν σήμερα ο μεγάλος Ανωγειανός και Κρητικός Ψαρονίκος έφυγε πρόωρα από τη ζωή, έχοντας όμως αφήσει ένα μεγάλο μουσικό έργο σε διάστημα 20 χρόνων, από το 1958 που ηχογράφησε τον πρώτο του δίσκο μέχρι το 1978. Πολύτιμα και ανεκτίμητα διαμάντια της Κρητικής μουσικής και στη συνέχεια με τη συμμετοχή του σε έργα μεγάλων Ελλήνων συνθετών (Μαρκόπουλος, Ξαρχάκος κ.ά.). Το σημερινό αφιέρωμα αναφέρεται στους τελευταίους δίσκους του Νίκου Ξυλούρη (δύο συμμετοχές σε έργα συνθετών και ένας εξ ολοκλήρου δικός του με κρητικά τραγούδια) που αποτέλεσαν τα «κύκνεια άσματά» του λίγο πριν η επάρατη νόσος χτυπήσει την υγεία του και που κατά μια ειρωνεία της μοίρας ή και της ζωής δεν εκτιμήθηκαν όσο θα έπρεπε ή και καθόλου τον πρώτο καιρό που κυκλοφόρησαν παρά μόνο μετά το θάνατο του Νίκου Ξυλούρη.

Κυκλοφόρησαν την άνοιξη του 1978, η μουσική ήταν του Λίνου Κόκοτου και οι στίχοι του Δημήτρη Χριστοδούλου, παραγωγός ήταν ο Γιώργος Πετσίλας και η ηχογράφηση έγινε στα κεντρικά στούντιο της Columbia με ηχολήπτες τους Γιώργο Κωνσταντόπουλο και Τάκη Φιλιππίδη και στο στούντιο Action με ηχολήπτες τον Γιάννη Τριφύλλη και τον Γιάννη Κιουρτσόγλου. Ήταν ένα έργο που μίλαγε για τις αιτίες του πολέμου, που στιγμάτιζε τα δημιουργήματα της αλληλοεξόντωσης των ανθρώπων και καλούσε τον κόσμο να πιάσει το χορό της ειρήνης και της αγάπης. Τα τραγούδια που ξεχώρισαν και που είναι γνωστά μέχρι και σήμερα από αυτόν τον δίσκο ήταν Ο μικρός στρατιώτης και το ζεϊμπέκικο Γεννήθηκα σε μια στιγμή που έκτοτε συμπεριλήφθηκαν σε αρκετές συλλογές με κομμάτια του Ξυλούρη μετά θάνατον. Δυστυχώς ο συγκεκριμένος δίσκος άρχισε να βγαίνει στην επιφάνεια όταν ο ερμηνευτής είχε φύγει από τη ζωή όπως και οι δύο επόμενοι δίσκοι που θα αναφέρουμε στη συνέχεια, όταν υπήρχε μια γενικότερη αναζήτηση του έργου που άφησε πίσω του.

Ο τελευταίος δίσκος του Νίκου Ξυλούρη με κρητικά τραγούδια που κυκλοφόρησε αρχές φθινοπώρου του 1978. Από τα πιο γνωστά τραγούδια αυτού του δίσκου ήταν ο Μυριολής, Τη Μάνα μου την αγαπώ και Τ’ Αγάκου το Μετόχι. Όπως περιγράφετε στο βιβλίο με τη βιογραφία του Νίκου Ξυλούρη που συνέγραψε ο Χρήστος Χαραλάμπους, ο δίσκος αυτός περιφρονήθηκε από την εταιρεία Columbia γιατί δεν είχε εμπορικά τραγούδια, ωστόσο άρεσαν πολύ στον κόσμο. Κι ήταν πολλοί εκείνοι που είπαν ότι τα Ξυλουρέικα ήταν το πιο σπουδαίο έργο, η καλύτερη δουλειά του Ψαρονίκου με κρητικά τραγούδια.

Ο δίσκος αυτός έχει μια ιδιαίτερη ιστορία, και ο λόγος είναι ότι δεν ηχογραφήθηκε το έτος που αναγράφετε αλλά δύο χρόνια νωρίτερα. Η ιστορία αυτού του έργου ξεκίνησε 7 χρόνια νωρίτερα πριν την ηχογράφησή του. Πρόκειται για μια σειρά μελοποιημένων ποιημάτων γνωστών Ελλήνων ποιητών (Καρυωτάκη, Βάρναλη, Αλεξάνδρου και Θάνου) με τη συνθετική ματιά του Λουκά Θάνου, ο οποίος ξεκίνησε και ολοκλήρωσε τούτη τη δουλειά την τριετία 1969-1972. Εν συνεχεία, το 1974 έγιναν οι ενορχηστρώσεις και το 1976 ο Νίκος Ξυλούρης ήταν εκείνος που έδωσε φωνή στο έργο. Ωστόσο, η κυκλοφορία του καθυστέρησε αρκετά και μάλιστα η χήρα του αξέχαστου «αρχάγγελου» Ουρανία, είχε πει ότι όταν πήγε στην ΑΕΠΙ για να δηλώσει τη συμμετοχή του συζύγου της στο δίσκο, το όνομά του δεν υπήρχε στα αρχεία του φορέα!

Τελικώς, το άλμπουμ κυκλοφόρησε λίγες ημέρες μετά τον πρόωρο θάνατο του Ξυλούρη, τον Φεβρουάριο του 1980. Δηλαδή, αν υπολογίσουμε το γεγονός ότι ο Θάνος ξεκίνησε τη δουλειά το 1969, χρειάστηκε να περάσουν έντεκα χρόνια για να τη δει να κυκλοφορεί. Δεν πρόλαβε όμως να κάνει το ίδιο ο αείμνηστος λυράρης. Κατά πάσα πιθανότητα, το άλμπουμ ήταν έτοιμο να βγει το 1976 αλλά η έκδοσή του αναβλήθηκε για άγνωστους λόγους κι εμφανίστηκε τελικώς μετά το χαμό του ερμηνευτή του. Όπως και να ‘χει, πρόκειται για ένα εξαιρετικό δημιούργημα από την αρχή μέχρι το τέλος. Ο Λουκάς Θάνος με υποδειγματικές μελωδίες κι ενορχηστρώσεις δίνει μια νέα διάσταση στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, η οποία ως τότε ήταν ως επί το πλείστον συνυφασμένη με το έντεχνο λαϊκό τραγούδι. Εδώ, κυριαρχεί η λιτότητα στην ορχήστρα και φυσικά ο Ξυλούρης έδωσε πραγματικό ρεσιτάλ ερμηνείας.

Το πιο γνωστό τραγούδι που ακούγεται μέχρι σήμερα απ’ αυτό το δίσκο είναι Η Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πασίγνωστη και τραγουδιέται παντού, δυστυχώς όχι πάντα από τις ιδανικές φωνές. Είναι όμως ένα κομμάτι που έχει τη «σφραγίδα» του Ξυλούρη κι αυτό δεν αλλάζει. Γενικότερα, όλος ο δίσκος είναι εξαιρετικός. Ξεχωρίζουν όμως τα «Οι πόνοι της Παναγιάς» και το «Είσαι ψυχή μου», χωρίς να υστερούν τα υπόλοιπα.

Παραγωγός ήταν ο Γιώργος Πετσίλας και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο.

Πρόκειται για την τελευταία συνεργασία του Νίκου Ξυλούρη με τον Σταύρο Ξαρχάκο και γενικά με συνθέτη πριν το θάνατό του. Κυκλοφόρησε τελικά το 1984, αφού ο Ξυλούρης είχε φύγει από τη ζωή, από την Κρητική φωνογραφική εταιρεία ΑΕΜΕ. Η ηχογράφηση έγινε στο studio «Polysound» το Νοέμβρη του 1978 από το Γιάννη Σμυρναίο, ενώ η τελευταία τεχνική επεξεργασία το Νοέμβρη του 1984 στο studio «Aκουστίκ» από το Γιώργο Κωνσταντόπουλο. Το εξώφυλλο κοσμεί ένας πίνακας του Γιώργου Σταθόπουλου. Μπουζούκι έπαιξε ο Κώστας Παπαδόπουλος. Η μουσική και τα τραγούδια οι στίχοι των οποίων ήταν του Ματθαίου Μουντέ είχαν ακουστεί το 1978 στην ιστορική τηλεοπτική σειρά «Έρωτας και επανάσταση» σε σενάριο Γιώργου Χριστόπουλου και Βασίλη Ανδρεόπουλου και σκηνοθεσία Κώστα Φέρρη. Δυστυχώς ο δυσεύρετος αυτός δίσκος μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί σε cd.