Την περίοδο της τουρκοκρατίας στην Κρήτη (1669-1898), τα χωριά του Αμαρίου, όπως και όλη η Κρήτη έζησε στη φρίκη και στην κόλαση. Λόγω των εξισλαμισμών το 50% του πληθυσμού της Κρήτης ήταν Τούρκοι, ενώ στην Πελοπόννησο ήταν το 10%. Αυτός ήταν και ένας λόγος που η επανάσταση άρχισε από την Πελοπόννησο. Η Κρήτη κατά τον ιστορικό Παπαρηγόπουλο είχε τρεις Πασάδες ενώ η Πελοπόννησος ένα.
Στα χωριά του Αμαρίου σύμφωνα με την επίσημη αιγυπτιακή απογραφή του 1834 και την τουρκική του 1881 υπήρχε έντονη παρουσία τουρκικού στοιχείου.
(1830-1840 η Κρήτη είχε δοθεί από τους Τούρκους, με τη σύμφωνη γνώμη των Μεγάλων Δυνάμεων, στους Αιγυπτίους, λόγω της βοήθειας τους στην καταστολή της Ελληνικής επανάστασης του 1821, με τον Ιμπραήμ= Αβραάμ).
Μόνο Τούρκους είχαν: η Γέννα (το 1881: 263 Τούρκους), οι Βολιώνες (το 1834: 35 τούρκικες οικογένειες και το 1881: 184 Τούρκους και 17 Χριστιανούς), το Βαθιακό (το 1881: 46 Τούρκους και 1 Χριστιανό), ο Άρδακτος (το 1834: 10 τούρκικες οικογ. και το 1881: 68 Τούρκους και 1 Χριστιανό, το Χωρδάκι (το 1834:8 τούρκικες οικογένειες και το 1881:44 Χριστιανούς και 25 Τούρκους), η Σάτα (1834: 1 χριστιανική και 6 μουσουλμανικές και το 1881: 44 μουσουλμάνους.
Πλειοψηφία Τούρκων είχαν: η Πατσός (το 1881: 287 Τούρκους και 14 Χριστιανούς), ο Πλάτανος ( το 1834 είχε 15 Χριστιανικές οικογένειες και 20 Τούρκικες, και το 1881: 122 Χριστιανούς και 98 Τούρκους), οι Κουρούτες (το 1834: 16 τούρκικες οικογένειες και 5 χριστιανικές και το 1881:104 Χριστιανούς και 78 Τούρκους), ο Θρόνος (το 1834: 9 χριστιανικές και 6 τούρκικες οικογ. και το 1881: 63 Τούρκους και 58 Χριστιανούς). Ο Σμιλές το 1834: 1 χριστιανική οικογένεια και 5 τούρκικες και το 1881:19 Χριστιανούς και 1 Τούρκο.
Μειοψηφία Τούρκων είχαν: το Αποδούλου (το 1881: 157 Χριστιανούς και 24 Τούρκους), η Νίθαυρι (το 1881: 252 Χριστιανούς και 21 Τούρκους), ο Φουρφουράς (το 1834: 40 Χριστιανικές οικογένειες και 6 τούρκικες), τα Πλατάνια(το 1881:191 Χριστιανούς και 42 Τούρκους), το Νέφς (κυρίως-πρωτεύουσα) Αμάρι (το 1881: 284 Χριστιανούς και 8 Τούρκους), ο Μέρωνας (το 1834:54 Χριστιανικές οικογ. και 6 Τούρκικες και το 1881: 468 Χριστιανούς και 67 Τούρκους), η Παντάνασσα (το 1834: 8 χριστιανικές οικογένειες και 7 τούρκικες), ο Γερακάρης (το 1834:20 Χριστιανικές οικογ. και 20 Τούρκικες, το 1881: 320 Χριστιανούς και 109 Τούρκους), Η Βισταγή (το 1834: 50 χριστιανικές και 2 τούρκικες οικογένειες, το 1881: 514 Χριστιανούς. Το Πετροχώρι (Αποσέτι): το 1834: 12 χριστιανικές οικογένειες και 1 τούρκικη και το 1881: 195 Χριστιανούς και 35 Τούρκους. Οψυγιάς 1834: 7 χριστιανικές και 1 τούρκικη οικογ.
Δεν υπήρχαν Τούρκοι ή δεν εξισλαμίσθηκαν κάτοικοι κατά την περίοδο αυτή: στον Αϊ-Γιάννη το 1583 επί Βενετοκρατίας 47 κατοίκους, το 1834:15 χριστιανικές οικογένειες, το 1881:123 Χριστιανοί, το 1900: 127 Χριστιανοί), στο Άνω Μέρος (το 1834: 50 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:441 Χριστιανοί), στο Μοναστηράκι (το 1881: 276 Χριστιανοί, στην Αγία Παρασκευή (το 1834: 15 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:78 Χριστιανοί), στο Βυζάρι (το 1834: 20 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881: 192 Χριστιανοί), στο Καλογέρου (το 1881:192 Χριστιανοί), στις Λαμπιώτες το 1881: 133 Χριστιανοί και στη Λοχριά (το 1834: 6 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:80 Χριστιανοί).
Πρέπει να είναι ιδιαίτερα υπερήφανοι οι κάτοικοι αυτών των χωριών που οι πρόγονοί τους, παρά τις αφόρητες πιέσεις, κανένας ή ελάχιστοι τούρκεψαν. Προτίμησαν την ταλαιπωρία, τα βάσανα, τη φτώχια, τους κατατρεγμούς, την αδικία, τους εξευτελισμούς, τους κινδύνους, το θάνατο, από την άνεση, την καλοπέραση, τη σιγουριά, με την άρνηση της πατρογονικής τους πίστης και το τούρκεμα.
Βέβαια οι περισσότεροι από τους παραπάνω τουρκοκρητικούς, ήταν εξισλαμισμένοι Κρήτες (μπουρμάδες-μουρτάρηδες), οι οποίοι έχασαν την εθνική τους συνείδηση, αναμείχθηκαν με τους Τούρκους με γάμους, πολεμούσαν μαζί τους εναντίον των Ελλήνων ακόμα και στο Αρκάδι. Απέκτησαν τεράστιες περιουσίες, τσιφλίκια και μετόχια, αρπάζοντας τις καλές περιουσίες των Χριστιανών, με τη βία, τις απειλές και την εξόντωσή τους. Ήταν η εποχή που Μωαμεθανός=Τούρκος και Χριστιανός=Έλληνας. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν ανεκτό Τούρκος να είναι Χριστιανός ή Μουσουλμάνος να θεωρείται Έλληνας. Η θρησκευτική διαφορά καθόριζε και την εθνική ταυτότητα, γι’ αυτό και όλοι οι εξισλαμισμένοι Κρήτες έφυγαν μαζί με τους Τούρκους οικειοθελώς μετά την αυτονομία της Κρήτης και την αποχώρηση του τουρκικού στρατού το 1898 και υποχρεωτικώς, με την ανταλλαγή των πληθυσμών από το 1922 έως και το 1926.
Έτσι η Κρήτη είχε τη μεγάλη ευλογία να απαλλαγεί από την οθωμανική βαρβαρότητα και την προδοσία των τουρκοκρητικών, οι οποίοι ήταν περισσότερο αιμοσταγείς από τους τουρκογενείς. Η Κρήτη απαλλάχθηκε από τους προσκυνημένους. Η πληρωμή της προδοσίας και των εγκλημάτων τους ήλθε με τον εκπατρισμό τους. Το καμίνι της τουρκοκρατίας ξεκαθάρισε το Κρητικό στοιχείο, όπως η φωτιά καθαρίζει το χρυσάφι. Παρέμειναν οι θαρραλέοι και γενναίοι, όχι οι συμφεροντολόγοι οι κουρκουζάνηδες, οι προσκυνημένοι, μετά από την υψικάμινο των 250 χρόνων, πικρής και αδυσώπητης σκλαβιάς.
Έτσι έδωσε δείγματα της ποιότητάς της στους επόμενους αγώνες: Μακεδονικό αγώνα, βαλκανικούς πολέμους, έπος του 40, αντίσταση. Ευτυχώς, γιατί σήμερα η Κρήτη θα είχε τα προβλήματα της Κύπρου, στην οποία λόγω της Αγγλικής κυριαρχίας (1878-1960) δεν έγινε ανταλλαγή πληθυσμών. Ακόμα και σήμερα οι Τούρκοι οδύρονται που έφυγαν από την Κρήτη και έχασαν κάθε δικαίωμα σ’ αυτήν, γι’ αυτό δηλώνουν να μην γίνει η Κύπρος Κρήτη.
